Γραμμενοχώρια: Τόπος με σπάνια κληρονομιά!

ΓΡΑΜΜΕΝΟΧΩΡΙΑ: Είκοσι, περίπου, χωριά. Για μερικούς, ίσως και περισσότερα, που βρίσκονται δυτικά – νοτιοδυτικά της πόλης των Ιωαννίνων και σε απόσταση 11 χιλιομέτρων (Βουνοπλαγιά), μέχρι 43 χιλιομέτρων (Πολύγυρος), με κέντρο το ιστορικό Γραμμένο, που απέχει από τα Γιάννινα 19 χιλιόμετρα. Η περιοχή περιλαμβάνει, με αλφαβητική σειρά, τα εξής χωριά: Ανάργυροι (Βράβορη), Ασβεστοχώρι (Λιόκου), Βαγενήτι, Γραμμένο, Δελβινακόπουλο, Δραγοψά, Ζωοδόχο (Ζωντήλα), Κοκκινόχωμα, Κόντσικα, Κωστάνιανη, Λευκοθέα (Αραχωβίτσα), Λοφίσκο (Τσέρνιανη), Λύγγο (Μοσπίνα), Μάρμαρα (Σαντοβίτσα) Πετράλωνα (Ντόμπρου), Περάτη, Πολύγυρο (Ζαγόρτσα), Πολύλοφο (Κοβύλιανη) και Ψήνα.     

ΓΡΑΜΜΕΝΟΧΩΡΙΑ: Όμορφα χωριά, «γραμμένα» χωριά, γι΄ αυτό λέγονται και Γραμμενοχώρια, με σπάνια πολιτιστική, πνευματική και ιστορική κληρονομιά!             

Από την κορυφή του Αϊ-Λιά, που βρίσκεται στα όρια της Ψήνας και του Πολυγύρου, απολαμβάνεις ένα έκτακτο θέαμα! Στο ανατολικό άκρο, οι χιονοσκεπείς κορυφές της Πίνδου. Δυτικά, ο Μεγαλόγγος και ο Κασσιδιάρης και, στο νότο, οι ένδοξες βουνοκορφές του Σουλίου. 

Ο Μεγαλόγγος, το βουνό που δεσπόζει στην περιοχή, έχει τη δική του ιστορία. Μια μέρα χρειάζονταν οι Γραμμενοχωρίτες, για να  πάνε να κόψουν ξύλα στο βουνό αυτό. Και άλλη μια μέρα, να τα εμπορευτούν στα Γιάννινα!

Εδώ, στα Γραμμενοχώρια, γεννήθηκαν προσωπικότητες, που άφησαν στην Ήπειρο και την Ελλάδα, γενικότερα, σπάνιο, πολυσήμαντο και ύψιστης σημασίας εθνικό έργο.

Οι Ζωσιμάδες, η αγαθοεργός δράση των οποίων κορυφώθηκε με την ίδρυση, το 1828, της Ζωσιμαίας Σχολής στα Γιάννινα, κατάγονταν από το Γραμμένο. 

Ο Ζώης Καπλάνης,  που ίδρυσε την Καπλάνειο Σχολή στα Γιάννινα, όπως και άλλα ευαγή ιδρύματα, κατάγονταν, επίσης, από το Γραμμένο.

Οι Αδελφοί Γοργόλη, που, μεταξύ άλλων, έχτισαν στο χωριό τους το «Σχολείο των Κοινών Γραμμάτων», γεννήθηκαν στη σημερινή Πολύλοφο - Γραμμενοχωρίων. 

Ο Ιερομόναχος Πολύκαρπος, από την Κόντσικα, ηγούμενος του Μοναστηριού Τοπόλιανης και Λυκοστάνης, ήταν μια από τις σημαντικότερες εκκλησιαστικές προσωπικότητες της περιοχής.              

Τα Γραμμενοχώρια, ανέδειξαν και μια πλειάδα άλλων κορυφαίων ανθρώπων των Γραμμάτων και Τεχνών, όπως τους: Κρανά,  Ασώπιο, Μοσπινιώτη, Γραμμενιάτη, Σιωμόπουλο, Μέρτζιο, Γούδα,  Φιλητά και  άλλους.

Στα Γραμμενοχώρια, μεγάλες ήταν οι γιορτές και ανεξίτηλα παραμένουν στη μνήμη των κατοίκων τους τα περίφημα πανηγύρια.

Την Τρίτη ημέρα του Πάσχα, γιόρταζαν και γιορτάζουν: Η Κόντσικα και το Γραμμένο. Την Τετάρτη, της Διακαινησίμου, γιορτάζει  η Τσέργιανη. Την  Πέμπτη, οι Ανάργυροι και την Παρασκευή, της Ζωοδόχου, τα «Τοπόλια» της Κοβύλιανης. Την 29η Αυγούστου, πανηγύριζε και πανηγυρίζει, η Κωστάνιανη κ.ο.κ.

Στα πανηγύρια των χωριών αυτών, άλλοτε σημειώνονταν κοσμοσυρροή! Τότε, που οι Γραμμενοχωρίτες ήταν εύποροι και η «κλαγγή», ο κρότος, δηλαδή, των κοσμημάτων που φορούσαν οι Γραμμενοχωρίτισσες, ακούγονταν μέχρι το άλλο άκρο της κοιλάδας των Γραμμενοχωρίων!   

Τη γιορτή της Αναλήψεως, στη θέση «Πλος», γίνονταν και γίνεται (;) το μεγαλύτερο πανηγύρι της περιοχής. 

Στις 17 Ιουλίου, της Αγίας Μαρίνας, στην Κόντσικα, σε ένα ειδυλλιακό τοπίο, γεμάτο από αιωνόβιες βαλανιδιές, γίνονταν και γίνεται, ένα από τα μεγαλύτερα πανηγύρια της περιοχής.

Του Αγίου Πνεύματος, γίνεται μια θαυμάσια εκδήλωση – πανηγύρι στην Αγία Τριάδα της Μοσπίνας. Ένα από τα ωραιότερα τραγούδια, που τραγουδούσαν και χόρευαν οι Γραμμενοχωρίτες και Γραμμενοχωρίτισσες, ήταν το εξής:

 

Εμπάτε αγόρες στο χορό να 

μάθετε τραγούδια,

να δείτε και να μάθετε πως

 πιάνετε η αγάπη.

Από τα μάτια πιάνεται, στα χείλη κατεβαίνει

κι’ από τα χείλη στην καρδιά, ριζώνει και δεν βγαίνει.

              

Το σημερινό «οδοιπορικό» για τα ΓΡΑΜΜΕΝΟΧΩΡΙΑ, αρχίζει από το ιστορικό και όμορφο Γραμμένο, που είναι το κέντρο των Γραμμενοχωρίων, η πατρίδα των Ζωσιμάδων, των Καπλάνηδων και τόσων άλλων ανθρώπων των Τεχνών και των Γραμμάτων. 

Εδώ, στο Γραμμένο, όπου γεννήθηκαν οι Ζωσιμάδες, υπάρχει το σπίτι των μεγάλων αυτών Ευεργετών. Υπάρχει η Καπλάνειος Σχολή, επίσης. Η περίφημη Οικοκυρική Σχολή Γραμμένου, όπου, άλλοτε, στεγάζονταν το «Ημιγυμνάσιο Γραμμένου». Ο Ιερός Ναός των Ταξιαρχών κ.ο.κ.

Αφήνοντας το ιστορικό Γραμμένο, κατηφορίζουμε προς το Βαγενήτι, σε απόσταση ενός χιλιομέτρου. Λέγεται ότι, εδώ ήταν άλλοτε η παλιά πόλη Βαγενητία, μία από τις αρχαίες πόλεις της Ηπείρου, που κατέστρεψε ο Ρωμαίος Στρατηγός Ανίκιος του Αιμιλίου Παύλου, το 168 π.Χ.

Μετά το Βαγενήτι, παίρνουμε τη μικρή ανηφόρα, για να ανεβούμε στην Κοβύλιανη, τη σημερινή όμορφη Πολύλοφο. Πριν, όμως, ανεβούμε στο Χωριό αυτό, παίρνουμε μια στροφή αριστερότερα, για να δούμε το ιστορικό «Πλατύ Πηγάδι», το πηγάδι των θρύλων και των παραδόσεων, απ’ όπου υδρεύονταν, τους θερινούς μήνες και σε καιρούς μεγάλης λειψυδρίας, όλα, σχεδόν, τα Γραμμενοχώρια!                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         

Απ’ εδώ, παίρνουμε και πάλι το δρόμο, για την όμορφη Κοβύλιανη, που κατέχει περίοπτη θέση στη νοτιοδυτική πλευρά των Γραμμενοχωρίων και που, αποτελείται από δυο οικισμούς, την Άνω και Κάτω Χώρα. 

Εδώ, στο χωριό αυτό, βρίσκεται η περίφημη Σχολή των Γοργολαίων, μεγάλων ευεργετών της Πολυλόφου και των Ιωαννίνων.

Στην Επάνω Χώρα, Πλατεία του χωριού, δεσπόζει ο περικαλλής Ιερός Ναός του Αγίου Πέτρου - δωρεά του νέου ευεργέτη του χωριού, Δημήτρη  Παπαπέτρου, που χτίστηκε το έτος 1956.

Στο δρόμο, για τη Μοσπίνα, σε απόσταση τριών χιλιομέτρων από την Πολύλοφο, συναντάμε την Εκκλησία του Αϊ-Γιαννιού, που κτίστηκε το έτος 1672! ΄Υστερα από διαδρομή 20 λεπτών, φθάνουμε στην παλιά Μοσπίνα, το σημερινό Λύγγο, που πήρε το όνομα αυτό από την αρχαία πόλη Λύγγο.

Εδώ, στο Λύγγο, στην ειδυλλιακή θέση «Αγία Τριάδα», γίνονταν και γίνεται, το διήμερο του Αγίου Πνεύματος και της Αγίας Τριάδας, ένα από τα καλύτερα πανηγύρια της περιοχής.                                              

Νοτιοδυτικά, απέναντι από το Λύγγο, στους πρόποδες του Μεγαλόγγου, βρίσκεται η Δραγοψά, όπου είχε γίνει, ανεπιτυχώς βέβαια, η έρευνα για ανεύρεση μαύρου χρυσού (Πετρελαίου). Αριστερότερα της Δραγοψάς, βρίσκεται η όμορφη Ψήνα. Πίσω από την Ψήνα, βρίσκεται το όμορφο χωριό Ζαγόρτσα, ο σημερινός Πολύγυρος, το τελευταίο, σε απόσταση, χωριό των Γραμμενοχωρίων, σαράντα, περίπου, χιλιομέτρων από τα Γιάννινα. 

Στην επιστροφή μας για τα Γιάννινα, αφήνουμε αριστερά ένα από τα ωραιότερα χωριά των Γραμμενοχωρίων, τη γνωστή «Βράβορη», σημερινούς Ανάργυρους. Μετά τη Βράβορη, την όμορφη Τσέριανη,  σημερινό Λοφίσκο. 

Δεξιά, συναντάμε το χωριό Πετράλωνα ή άλλως «Ντόμπρου», που σημαίνει «καλό» και, από εκεί, φθάνουμε στην Κόντσικα, τελευταίο χωριό του σημερινού μας «Οδοιπορικού», σε ένα από τα «ζωντανότερα» χωριά της περιοχής! 

Την Κόντσικα, λοιπόν, ένα, και από τα αρχαιότερα χωριά της περιοχής, που κατοικείται και προ του 1430, με 300, περίπου, σήμερα κατοίκους, με έδρα Πολιτιστικού Συλλόγου, Αθλητικού - ποδοσφαιρικού Συλλόγου, «Πνευματικού Κέντρου», Βιβλιοθήκη κ.λπ.

Σε τρεις διαφορετικές θέσεις του χωριού αυτού (Κόντσικας), που φέρουν τις ονομασίες «Παλάτικα», «Λεμικά» και «Πασσαράδια», υπάρχουν διάφορες κατασκευές (χαλάσματα), όπου βρέθηκαν και αντικείμενα αρχαιολογικής αξίας. Λέγεται ότι, οι ονομασίες αυτές έχουν σχέση με την Πελασγική πόλη Λεμεσός και την αρχαία πόλη Πασσαρώνα.    

Στο κέντρο του Χωριού, δεσπόζουν: Ο αρχαιότερος Εκκλησιαστικός Ιερός Ναός της περιοχής Άγιος Γεώργιος, με χρονολογία κτίσεως το έτος 1604, το εντυπωσιακό Καμπαναριό, το παλιό Δημοτικό Σχολείο, όπου η σημερινή Βιβλιοθήκη, το «Πνευματικό Κέντρο» κ.τ.λ. 

ΓΡΑΜΜΕΝΟΧΩΡΙΑ, λοιπόν: Χωριά με πάρα πολλά ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία, που συνδυάζουν τη χάρη του κάμπου, με τη μαγεία του βουνού.

Όμορφα χωριά, «γραμμένα» χωριά!

* Ο Κώστας Π. Ζάκκας, είναι πρώην Αντιδήμαρχος Ιωαννίνω