Ο Χρήστος Γιανναράς και η ρήξη με το κατεστημένο…

Ανεξάρτητα από ιδεολογίες, υποκειμενικές ή επιστημονικές κρίσεις για το έργο και τις απόψεις του καθηγητή Φιλοσοφίας και συγγραφέα Χρήστου Γιανναρά που έφυγε πρόσφατα από τη ζωή, είναι πανθομολογούμενο ότι ελάχιστοι Πανεπιστημιακοί με τίτλους ή περί την φιλοσοφία μυημένοι τόλμησαν να μιλήσουν με γλώσσα καταληπτή και με παρρησία για το άγος και άχθος της μετανεωτερικής Ελλάδας και της μεταπολίτευσης. Ο δημόσιος λόγος του ήταν μια ρήξη με το οποιοδήποτε κατεστημένο, με την ακρισία και την αναξιοκρατία ως εθνική  νόσο. Προέβαλε χωρίς εθνικισμούς τα προβλήματα της σύγχρονης εποχής, την κρίση ταυτότητας του νεοέλληνα, εκφράζοντας την αγωνία και την οδύνη του για την ανευθυνότητα και την ανυπαρξία πολιτικής επί δεκαετίες για την παιδεία. Τον κοσμούσε η σύνθεση διανοητικής και πρακτικής φιλοσοφίας φωτίζοντας με νεοφανή τρόπο υπαρξιακά θέματα. Υπεισήλθε στην κάθαρση και κριτική των εννοιών «σύγχρονης πολιτικής» και του «πολίτη» με αναγωγή στην κλασική φιλοσοφία της αλήθειας. 

Συγκεκριμένα, αποφεύγοντας τις ψευδαισθήσεις γράφει στις επιφυλλίδες του: «Γινόμαστε πολίτες και περιμένουμε τις λύσεις των προβλημάτων μας έτοιμες, σαρκωμένες σε «χαρισματικούς» ηγέτες, ή τις αναζητάμε σε «λυσάρια» ιδεολογημάτων, ελιξήρια «κεντροαριστεράς» ή «κεντροδεξιάς» σολομωνικής – σε συνταγές Φραγκοβανδάλων μάγων». Και με ωμή γλώσσα προσθέτει: «…είναι πανεύκολος ο παραπέρα ακρωτηριασμός του Ελληνισμού όσο η ελλαδική κοινωνία μετράει την πρόοδο και τον εκσυγχρονισμό με τη μεζούρα του εκδυτικισμού της». Υπήρξε διαφωτιστικός στη διάκριση εννοιών όπως της θρησκείας και του εκκλησιαστικού γεγονότος. Η εσχατολογική φιλοσοφία του περιείχε το μήνυμα για το θάνατο του θανάτου... (ο θάνατος ανυπέρβατος ως θωράκιση του Εγώ). 

Ο λόγος του Γιανναρά είναι ανιδιοτελής, κριτικός και αντιχρησιμοθηρικός όπως φανερώνεται από τον παρακάτω επιφυλλιδικό λόγο του. Αναφέρεται στο αίτημα αξιοποίησης πολιτικών διαχρονικών υποθηκών για την παιδεία επικαλούμενος το λιγοσέλιδο βιβλίο τού Οδυσσέα Ελύτη γράφοντας τα εξής: «’Τα Δημόσια και τα Ιδιωτικά’ (του Ελύτη) αγνοήθηκε προκλητικά από όλες τις κυβερνήσεις, από ολόκληρο το φάσμα των συντεχνιών που αυτοονομάζονται «κόμματα». Ακόμα και από τα σχολειά απέκλεισαν την υποθήκη του Ελύτη όλοι ανεξαιρέτως οι υπουργοί Παιδείας και οι «επιτελείς» τους. Το μικρό βιβλίο είναι άγνωστο στα Ελληνόπουλα, δεν έφτασε ποτέ στα χέρια τους, η ελλαδική πολιτεία-κοινωνία δεν φιλοδόξησε ποτέ να το παραδώσει, κριτική πυξίδα προσανατολισμού και στοχεύσεων, στους σημερινούς και αυριανούς πολίτες της». 

Αυτές είναι διαχρονικές παρακαταθήκες μας, εσωτερικής καλλιέργειας και αυθεντικής κοινωνικότητας  ως πρόληψη της βίας, και όχι η επένδυση και επιτυχία του δημόσιου βίου με την καταστολή ως θέσφατο επάρκειας ειρηνικής διαβίωση.

* O Σταμάτης Πορτελάνος είναι τ. Αν. Καθηγητής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων - Πρόεδρος του Ολυμπιακού Κέντρου Φιλοσοφίας και Παιδείας.