Από το πολιτιστικό συλλείτουργο Πωγωνίου και Δερόπολης στο Χλωμό…

Ως πολιτιστικό συλλείτουργο Πωγωνίου και Δερόπολης χαρακτήρισε το Πανπωγωνισιακό Αντάμωμα που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα στο Χλωμό της Βορείου Ηπείρου, ο συγγραφέας, γνωστός ιστοριοδίφης και τακτικός συνεργάτης του «Π.Λ.» Κώστας Κωστούλας. Λόγω της ιστορικής σημασίας της ομιλίας του, την δημοσιεύουμε αυτούσια:

 Χαιρετίζω με πατριωτικά συναισθήματα όσους τιμούν με την παρουσία τους και συμμετέχουν σε αυτή την πολιτιστική μυσταγωγία της παράδοσης Πωγωνίου και Δερόπολης σε αυτό το Υπέρλαμπρο ιερό Προσκύνημα της Αγίας Παρασκευής του Χλωμού.

Θα μιλήσω συνοπτικά για το Χλωμό που φιλοξενεί αυτό το παραδοσιακό πολιτιστικό συλλείτουργο, με όσα άντλησα από τον Κώδικα της Αγίας Παρασκευής που έγραψε και άφησε ο Χλωμιώτης Οικονόμος Σπυρίδων Δημητριάδης, από το 1922.

Γράφει ο παπά Σπύρος για το χωριό του:

Η καταγωγή των κατοίκων είναι Ελληνική, εκ των αρχαίων Χαόνων, οι οποίοι κατοικούσαν στην λεκάνη αυτή και στην όπισθεν αυτής της Δροπόλεως δυτικά αυτής. Οι Χάονες ήταν το πρώτο ελληνικό φύλλο που κατοίκησε την Ήπειρο μετά τους ΠΕΛΑΣΓΟΥΣ

Και συμπληρώνει: Πολλά και διάφορα βάρβαρα έθνη, επέδραμον κατά διάφορες εποχές στην Ήπειρον και διέμειναν σε αυτήν επί πολλά έτη. Πως δε, γίνεται τώρα, οι κάτοικοι αυτής, να έχουν: μητρική γλώσσα καθαρεύουσα ελληνική, ήθη και έθιμα της αρχαίας καταγωγής; Πώς; Ουδέν έθιμον ξενικόν, ουδέν ήθος, ουδεμία λέξη εισχώρησαν σε αυτά. Ακριβώς πρόκειται περί ιστορικού γεγονότος, ότι τα έθνη δεν κλέπτονται.

Αυτές οι δύο επιγραμματικές προφητικές θα έλεγα καταγραφές, του Χλωμιώτη παπα-Σπύρου, που γράφτηκαν πριν από 100 χρόνια, αποτελούν και την ταυτότητα αυτής της σημερινής πολιτισμικής Παμπωγωνησιακής και Δεροπολίτικης τελετουργίας στο Χλωμό.

Το πνεύμα του παπα-Σπύρου, πλανάται μέσα σε αυτό το μεγαλοπρεπές και υπέρλαμπρο Ιερό προσκύνημα, ψέλνοντας από την ωραία Πύλη, τη Φήμη του Πάσης Χαονίας ποτέ Μητροπολίτη Αργυροκάστρου. 

Ο Χλωμιώτης παπα-Σπύρος στον Κώδικά του, περιγράφει στις πρώτες σελίδες, το χρονικό της ανέγερσης του ιερού αυτού προσκυνήματος της Αγίας Παρασκευής, μία δομή που από έναν άγνωστο λόγιο Χλωμιώτη περιγράφεται ως «ο περικαλέστατος και μεγαλοπρεπέστατος όντως ναός της Κοινότητος ο οποίος γεγονοία τη φωνή θα διακηρύττει αιωνίως την άκραν Φιλοπατρίαν των Χλωμιωτών».

Αυτό το συναίσθημα αισθανόμαστε όλοι στο θυροστόμι της Εκκλησίας για τους Χλωμιώτες. Με μια σύντομη αντιγραφή από τον Κώδικα, οι κάτοικοι του Χλωμού το 1855 αποφασίζουν την ανέγερση της εκκλησίας, και καλούν έναν φημισμένο αρχιτεχνίτη από τη Βούρμπιανη τον μάστορα Γιώργη (Γιώργης Χρήστου Γιόσης) που τους δίνει τα σχέδια και τον προϋπολογισμό ο οποίος ανέρχεται σε 5.000 λίρες.

Οι γέροντες του χωριού δυσφορούν. Ο πρωτοστάτης της κίνησης Παναγιώτης Πάντος, δηλώνει ότι θα ξεκινήσει καταβάλλοντας και μόνος του το κόστος. Οι γέροντες τελικά συμφωνούν και ξεκινούν εκστρατεία συγκέντρωσης χρημάτων. Ο Παναγιώτης Πάντος, που εμφανίζεται έτσι ως δυνατός κεφαλαιούχος και χορηγός, αποτελεί ένα πρόσωπο που στην Κωνσταντινούπολη θα τον βρούμε να παίζει κάποιο σημαντικό ρόλο στην εκεί κοινότητα των Χλωμιωτών, μέσα σε μια συντεχνία, ένα ισνάφΐ Χλωμιωτών ασβεστάδων. οι οποίοι συμμέτοχων σε μια ιδιότυπη μονοπωλιακή δραστηριότητα.

Γρήγορα φθάνει στο Χλωμό το πολυπληθές «μπουλούκι» του μάστορα Γιώργη, με 90 τεχνίτες όλων των ειδικοτήτων. Ο σιδεράς του χωριού Δημ. Μέτσιος της μεγάλης φάρας των Μετσαίων σιδεράδων του Χλωμού, διάσπαρτους σε όλο το Πωγώνι, στήνει καμίνι στο εργοτάξιο της εκκλησίας και οι κάτοικοι συμβάλλουν στις μεταφορές υλικών στο εργοτάξιο. Ο Παναγιώτης Πάντος μεταβαίνει στη Ρωσία όπου παρήγγειλε τον μεγάλο πολυέλαιο με 32 κεριά και τις μεγάλες εικόνες του τέμπλου και φροντίζει την κατασκευή τους και μεταφορά στο Χλωμό.

Σε τεχνίτες ξυλουργούς σκαλιστές και ζωγράφους του χωριού Χιονιάδες της Κόνιτσας παραγγέλλεται το τεράστιο ξυλόγλυπτο Τέμπλο της Εκκλησίας, με 70 εικόνες και μεταφέρεται από εκεί με καραβάνι τεμαχισμένο, Πρόδρομη (ΠΡΟΚΑΤ - τεχνολογία). Δίδει και άλλα τεχνικά και κατασκευαστικά στοιχεία της όλης δομής και διακόσμησης της Νέας Εκκλησίας και δωρεές, ο παπα Σπύρος, για να περιγράψει το 1860 μια πράξη ευποιϊας και υψηλού φρονήματος των Χλωμιωτών, όταν είχε ολοκληρωθεί η κατασκευή, και οι Χλωμιώτες μαζεμένοι σε ένα αλώνι. αποφάσισαν να προικίσουν την Εκκλησία με ένα εισόδημα. Και γράφει ο παπα - Σπύρος: Εκεί «εστρώθη ένα μανδήλιο κατά γης, όπερ επληρώθη δια 500- λιρο».

Η εκκλησία πλουτίζεται στα επόμενα χρόνια με πολλά άλλα κατασκευάσματα και αφιερώματα που τα περιγράφει ο παπα-Σπύρος και δίνει και κατασκευαστικές άλλες λεπτομέρειες των διαστάσεων της Εκκλησίας.

Μεταγενέστερα, άγνωστον πότε, στη νότια πλευρά της Εκκλησίας, εντοιχίζεται πάνω σε επιφάνεια σοβά, ένα κατακόρυφο Ηλιακό ωρολόγιο. Ένα μνημείο μιας καθαρά αρχαιοελληνικής επιστημονικής παράδοσης και γέννημα της σκέψης των μεγάλων Ελλήνων φιλοσόφων, θεμελιωτών των θετικών επιστημών Αστρονόμων, μαθηματικών, γεωγράφων κ.ά.

Για τη κατασκευή του δεν υπάρχουν στοιχεία και κάποιες σκέψεις που έγιναν δεν υπάρχει χρόνος να αναπτυχθούν τώρα. Μερικά εκτίθενται στο αναμνηστικό πόνημα αυτής της καταγραφής.

Ένα ηλιακό ωρολόγιο για να κατασκευαστεί απαιτεί κάποιες ειδικές σύνθετες γνώσεις.

Έγινε όμως και σε ένα Ιερό Χριστιανικό Προσκύνημα συνυπάρχει ένα μνημειακό, σημαντικό δείγμα μιας αρχαίας ελληνιστικής ταυτότητας. (Διαστάσεις 2,35 μ. διάμετρος) επισκευασμένο με επιμέλεια και αξιόπιστη απόδοση στα λείψανα του αρχικού.

Εδώ κλείνουμε την αφήγηση για την Εκκλησία για το Ωρολόγιο. Λείπει η πληροφόρηση για τη συλλογική πρωτοποριακή δράση του εσναφιού των Χλωμιωτών ασβεστάδων που γέμισαν το Χλωμό με κοινωφελή έργα και αφήσαν τα ωραία μεγάλα σπίτια των αβραμιαίων οικογενειών του Χλωμού και πολλών κοινωφελών έργων του χωριού.

Εδώ σε αυτόν τον χώρο, αυτή τη στιγμή, δίπλα σε αυτό το ιερό προσκύνημα με την ελληνιστική ταυτότητα, τελούμε σήμερα, αυτό το πολιτιστικό συλλείτουργο Πωγωνίου και Δερόπολης και βιώνουμε μια πολιτιστική μυσταγωγία, για να επιβεβαιώσουμε τη συνέχεια της πολιτιστικής ταυτότητας του Πωγωνίου και την παράλληλα πορεία στον ιστορικό χρόνο με τη Δερόπολη.

Θα κλείσω με μια φράση του παπα-Σπύρου από τη βαθιά Ελληνοχριστιανική του μόρφωση, σαν ένα αυθεντικό δείγμα της επικρατούσας αγωγής των Πωγωνησίων της κοιλάδας του Δυτικού Πωγωνίου.

Γράφει ο παπα Σπύρος:

«ο πρακτικός νους των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων, ημετέρων προγόνων, εθέσπισε τα εξής πολύτιμα ρητά, ως δόγματα πίστεως αφορώντα την πρόοδον και ευτυχίαν των ανθρώπων».

«Μηδέν άγαν» - «Παν μέτρον άριστον» - «Χρόνου φείδου» - «Γνώθι σαυτόν».

Ευλογημένη τούτη η ώρα, που γευόμαστε νοερά μια μετάληψη από το δισκοπότηρο του παπα Σπύρου με ζέον από τον κώδικα και κρασί από τους φημισμένους αμπελώνες της Δολιβίστας και αντίδωρο από το πρόσφορο της σοφίας των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων, ημετέρων προγόνων μας, όπως το γράφει ο παπα - Σπύρος στον κώδικα που μας άφησε.