Τα πετρογέφυρα του Πωγωνίου…

Με ανακοίνωση του αντιδήμαρχου Πωγωνίου κ. Στ. Κουκουλάρη γνωστοποιήθηκε ένα πρόγραμμα περιπατητικής μελέτης 13 πέτρινων γεφυριών του Πωγωνίου από το Πανεπ. Δυτικής Αττικής με τη συνεργασία του Δήμου. 

Επειδή δεν διευκρινίζεται αν πρόκειται για καταγραφή, περιγραφή και φωτογράφιση ή για κάποια τεχνική επέμβαση «διάσωσης», ούτε αναφέρονται επώνυμα οι συντελεστές και αν υπάρχει κάποιο και τί κονδύλιο και από ποιο πρόγραμμα, μια διευκρίνιση είναι απαραίτητη για την αξιοπιστία της ανακοίνωσης.  

Τα αναφερόμενα 13 επώνυμα πετρογέφυρα ευρίσκονται όλα στην περιοχή της τέως επαρχίας Πωγωνίου, όπου στα πλαίσια της δημοσιογραφικής μου δουλειάς, της πολύχρονης έρευνας και καταγραφής των γεφυριών του παλαιο-Πωγωνίου, έχω καταχωρήσει πολλές πληροφορίες, θα ήθελα να κάνω μια καλόπιστη παρέμβαση που μπορεί να φανεί χρήσιμη.

Τα Πωγωνήσια πετρόκτιστα γεφύρια, συνολικά παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά σε έκθεση της εφημερίδας μου, το 2001 με τίτλο «ΕΝΑ ΑΓΝΩΣΤΟ ΠΩΓΩΝΙ», στο συγκρότημα της ΕΗΜ στο λόφο του θεάτρου, με τη συνεργασία: της ΕΗΜ, της Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων, Αδελφοτήτων Μερόπης, του εκδότη Βασιλείου Κουτσολιόντου, των φωτογράφων Ιωάννη Μπράτη και Ελευθέριου Ζαφείρη και του γραφίστα Παντ. Γρ. Κωστούλα.

Με τον Ιωάννη Μπράτη μάλιστα περπατήσαμε πολλά γεφύρια του Πωγωνίου τα οποία φωτογράφησε και φωτογραφίες του είναι αναρτημένες σε μεγάλο μέγεθος στο Κέντρο Πολιτιστικής Αναφοράς Μερόπη {Δολού- Νονούλως, Κουβαρά-Λάβδανης. Δυό γεφύρια και Αγίου Νικολάου- Πωγωνιανής Αγίας Ελένης, Σταυροδρόμι Διχάλα- Παλαιοπύργου Γρέτσι, Ωραιοκάστρου Κατωγέφυρο, Μερόπης Αγίας Παρασκευής, Σούχα γέφυρα της Κυράς, Χλωμού Κωσταρέλου}.

Η Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων με διευθυντή τον αρχιτέκτονα Σπ. Πανταζή έχει κάνει σωστικές επεμβάσεις και αποκατέστησε και διέσωσε τα γεφύρια Γκρέτσι, Κατωγέφυρο Ωραιοκάστρου, Νονούλος και Κουβαρά Δολού, Ay. Παρασκευής Μερόπης, δυό γεφύρια Λάβδανης.

Επίσης η Εφορεία Νεωτέρων μνημείων έχει χαρακτηρίσει πολλά γεφύρια και άλλα οικοδομικά παλαιά κτίσματα Διατηρητέα μνημεία νεώτερου Πολιτισμού στο Πωγώνι. Σχεδιάσεις παλιών πετρογέφυρων του δρόμου Χάνι Δελβινάκι-Πωγωνιανή που χαρακτηρίστηκαν διατηρητέα, που έγιναν από την Υπηρεσία της Εφορείας, περιλαμβάνονται στο Βιβλίο μου «ΠΩΓΩΝΗΣΙΟΙ ΕΡΓΟΛΑΒΟΙ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ», έκδοση του ΤΕΕ Ιωαννίνων.

Όλα τα γεφύρια του Πωγωνίου περιλαμβάνονται στο μνημειώδες Πεντάτομο έργο μεγάλου σχήματος που εκδόθηκε από την Περιφέρεια. Έργο μιας πολύχρονης προσωπικής έρευνας το Σπύρου Μαντά, για τα πετρογέφυρα της Ελλάδας, ακόμη και πέρα από τα σύνορα, με όλα τα στοιχεία φωτογραφίας, σχεδίασης, σκίτσων, ιστορίας, δημιουργών, παράδοσης, λαογραφίας, ποίησης και τραγουδιού. Είχα την ευτυχία μιας στενής πολύχρονης γνωριμίας και συνεργασίας με τον δημιουργό, ιδιαίτερα για τα γεφύρια του Πωγωνίου.

Ενδιαφέροντα σχεδιάσματα γεφυριών, μεταξύ αυτών και μερικά του Πωγωνίου με σινική μελάνη έχει κάνει η Νίτσα Συνίκη-Παπακώστα που εκτίθενται μόνιμα σε αίθουσα της Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών.

Σε εκδόσεις μου και στην 25χρονη κυκλοφορία της εφημερίδας μου «Η ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΠΩΓΩΝΙΟΥ» έχουν καταχωρηθεί πολλές πληροφορίες και φωτογραφίες για πετρογέφυρα του Πωγωνίου. Στα «Πωγωνιακά Χρονικά» έχω πρωτοδημοσιεύσει το χρονικό της κατασκευής της «γέφυρας των Αγίων» (1882) από παλαιό χειρόγραφο του Πωγωνήσιου «εργολάβου» επί τουρκοκρατίας Παναγιώτη Κυρούση, και κατέγραψα τα εναπομείναντα γεφύρια του δρόμου Χάνι Δελβινάκι-Πωγωνιανής, μιας άλλης επίσης Πωγωνήσιας «εργολαβίας» (1893-95) επί Τουρκοκρατίας του Βοστινιώτη τραπεζίτη Μανθάκη Βασιλειάδη.

Στην ανακατασκευή του δρόμου Χάνι Δελβινάκι -Πωγωνιανής, με παρέμβασή μου στον Νομομηχανικό Κώστα Βήχα για την διάσωση των παλιών υπερείκοσι γεφυριών και οχετών στην φάση της μελέτης της εργολαβίας αλλά κυρίως στην ενημέρωση του Νομάρχη τότε κ. Αλέκου Καρχιμάνη, όταν άρχισε η εργολαβία, με πληροφορίες για την αρχαιότητα του δρόμου και της τεχνολογίας των γεφυριών, που ανήκουν σε μια μεταβατική περίοδο κατασκευής πετρογεφυριών, μετατοπίστηκε η χάραξη του δρόμου και διασώθηκαν όλα τα γεφύρια, κάτι που το ανέφερε ο Νομάρχης στην τελετή των εγκαινίων του δρόμου στις 14-8- 2008, στο τέρμα του νέου δρόμου στο φυλάκιο των Δρυμάδων.

Πολλά άλλα στοιχεία για τα γεφύρια του Πωγωνίου αλλά και πέραν των συμβατικών στοιχείων, ιστορικά και κατασκευαστικά, περιλαμβάνονται στο βιβλίο μου «ΠΩΓΩΝΗΣΙΟΙ ΕΡΓΟΛΑΒΟΙ ΤΟΝ ΚΑΙΡΟ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ» έκδοση του Τ.Ε.Ε Ιωαννίνων.

Η επικαιροποίηση των 13 πετρογεφυριών του Πωγωνίου για μια νέα «ανάγνωση» και «σπουδή», ιδίως μετά την έκδοση από την Περιφέρεια και κυκλοφορία του μοναδικού σε έκταση και στοιχεία πολύτομου έργου (πέντε τόμοι μεγάλου σχήματος) για τα γεφύρια, του ερευνητού Σπύρου Μαντά, ίσως δεν είναι μιας προτεραιότητας νέας αναζήτησης κάποιας δράσης και κατανάλωσης προγραμμάτων και δαπανών.

Το επείγον θέμα για τα παλιά πετρογέφυρα του Πωγωνίου, από τα οποία τα περισσότερα έχουν αποκατασταθεί από την Εφορεία Νεωτέρων μνημείων, είναι να διασωθούν τα γεφύρια που αποκαλύφθηκαν από την αλλαγή χάραξης του δρόμου Χάνι Δελβινάκι Πωγωνιανής. Τα περισσότερα έχουν αρχίσει να εμφανίζουν σημάδια κατάρρευσης και αποκόλλησης δομικών στοιχείων, με μια έντονη βλάστηση να τα υπονομεύει με τις ρίζες. Παλαιότερα η Εφορεία διατηρούσε ένα συγκροτημένο και άρτια οργανωμένο και ενήμερο συνεργείο που έκανε άμεσες επεμβάσεις διορθώσεων αλλά και μεγάλες ανορθώσεις ερειπωμένων γεφυριών.

Αυτό είναι το επείγον θέμα των πετρογεφυριών του Παλαιού Πωγωνίου και το είχα θέσει και υπόψη του Περιφερειάρχη με επιστολή μου στις 12- 12-2008 με μια καταληκτική παράγραφο ΓΙΑ ΜΙΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΤΟΥ: «Είμαι βέβαιος ότι σε μια τέτοια παρέμβαση και προσπάθειά σας θα είναι παράλληλη και η συνδρομή της Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων για την ολοκλήρωση της πρότασης χαρακτηρισμού των γεφυριών ως διατηρητέων μνημείων, αλλά και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης που θα αποκτήσει μια τουριστικού και ιστορικού ενδιαφέροντος σημαντική υποδομή».

Ελπίζω το Εργαστήριο του Πανεπ. Δυτικής Αττικής, να αφήσει θετικά και πρακτικά σημάδια της αναγνωριστικής και αναγνωστικής σύντομης  περιοδείας και επίσκεψης, στα 13 πετρογέφυρα του Πωγωνίου, τα δύο από τα οποία (Αγίων και Γκόλα) δεν υπάρχουν πλέον, θυσιασθέντα στον πόλεμο του 1940, στην θέση των οποίων δεν υπάρχει ούτε μία αναθηματική ανάρτηση μνημοσύνης. Τα άλλα και κυρίως τα Διατηρητέα έχουν ανάγκη μιας φάστ επέμβασης διάσωσης. Αναμένεται με ενδιαφέρον να δοθεί στη δημοσιότητα η έκθεση της περιοδείας του κλιμακίου του Πανεπ. Δυτικής Αττικής.