Μαυσωλείο υπερβολής και ελλείμματα Μνημοσύνης

 Στις 29 Νοεμβρίου που πέρασε, πραγματοποιήθηκε στο Στρατόπεδο «ΠΑΠΑΓΟΥ» στο Πεντάγωνο στην Αθήνα, τελετή των εγκαινίων του μνημείου των Αθάνατων. Στο μνημείο αυτό είναι χαραγμένα τα ονόματα των 121.692 υπέρ Πατρίδος Πεσόντων στα πεδία των μαχών, και «στο βωμό του θα καίει άσβεστη η αιώνια φλόγα και θα θυμίζει το άσβεστο πάθος των Αθανάτων του Έθνους». Το Μνημείο αυτό, καλύπτει καθολικά ένα Πανελλήνιο χρέος προς όλους τους πεσόντες στις μάχες του Στρατού μας και συγκροτεί ένα Εθνικό Μαυσωλείο μοναδικό.

Η ενέργεια αυτή που έγινε με πρωτοβουλία του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας, δημιουργεί αυτονόητα ένα ερώτημα, αν η αναγγελία προώθησης ανεγέρσεως ενός Μαυσωλείου των πεσόντων στον πόλεμο του 40 στο Καλπάκι, είναι πλέον αναγκαίο και σαν μνημείο και σαν άσκοπη δαπάνη.

Για τους πεσόντες στον πόλεμο του 40, η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, που έχει όλα τα στοιχεία των πεσόντων στον πόλεμο, έχει εκδώσει έναν μνημειώδη ογκώδη τόμο μεγάλου σχήματος. Αυτός ο τόμος πρέπει να υπάρχει στο Στρατιωτικό Μουσείο του Καλπακίου. Αν δεν υπάρχει αποτελεί ουσιώδη μουσιακή παράληψη ενώ, θα έπρεπε να υπάρχει και σε μια ιδιαίτερη αίθουσα του Δήμου Πωγωνίου στο Καλπάκι. μαζί με μια συλλογή αρχειακού, φωτογραφικού και τοπικού συλλεκτικού υλικού που να αναφέρεται στη συμμετοχή του Πωγωνίου και των Πωγωνησίων στο αγώνα εκείνον.

Για την επικαιρότητα να προσθέσω ότι τέτοια έκδοση της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού, υπάρχει στη Βήσσανη Πωγωνίου, σε εκθεσιακό χώρο που έχει οργανωθεί με φροντίδα Πωγωνησίων, στο παλιό επιβλητικό σχολείο της Κοινότητας, μαζί με μια πλούσια συλλογή ενθυμήσεων, φωτογραφιών, χαρτών και αρχειακού υλικού από την ιστορία και τη δράση του Ανεξάρτητου Τάγματος Δελβινακίου στον πόλεμο του 40.

Ο Δήμος Πωγωνίου με έδρα στο Καλπάκι, στις εκδηλώσεις που οργανώνει στο Καλπάκι, αφήνει έξω την περιοχή του Παλαιού Πωγωνίου, και την ιστορία των πολεμικών γεγονότων που διαδραματίστηκαν στις μάχες στα όρια του Παλαιού Πωγωνίου. Ουδέποτε αναφέρεται η πολεμική ιστορία του Ανεξάρτητου Τάγματος Δελβινακίου, το οποίο με έδρα το Χάνι Δελβινάκι εκτέλεσε πλήρως το αμυντικό σχέδιο της 8ης Μεραρχίας, που ήταν, να ανακόψει την εισβολή της μηχανοκίνητης υπεροπλίας των Ιταλών και να συμπτυχθεί στις Νεγράδες νωρίς απώλειες προσωπικού και μέσων.

Το Παλαιό Πωγώνι γνωρίζει τις πρώτες ώρες, της πρώτης αέρας του πόλεμου τους πρώτους νεκρούς άμαχους(ΙΙ) μεταξύ των οποίων 5 παιδιά στο χωριό Περιστέρι, δύο νεκρούς στο Στραβοσκιάδι, έναν μαθητή του Γυμνασίου Πωγωνιανής στην πορεία φυγής, και στις 28/11/1940 στο Δελβινάκι 5 νεκρούς και 7 τραυματίες από αεροπορικό βομβαρδισμό.

Ουδέποτε στις εκδηλώσεις στο Καλπάκι αναφέρθηκε αυτή η θυσία αμάχων του Παλαιού Πωγωνίου, ούτε με μια απλή τελετή Μνημοσύνης.

Αγνοεί παντελώς και ουδέποτε μνημονεύτηκε το γεγονός ότι το Παλαιό Πωγώνι, γνώρισε μια πρώτη κατοχή από 28 Οκτωβρίου 1940 μέχρι 5 Δεκεμβρίου 1940, που εκδιώχθηκαν οι εισβολείς πέραν των συνόρων. Για 40 μέρες οι κάτοικοι των χωριών όλης της τότε Επαρχίας Πωγωνίου, δοκιμάστηκαν από την ξενική κατοχή, τις λεηλασίες από Αλβανούς άτακτους, γνώρισαν τις φονικότερες μάχες της επιθετικής ενέργειας του Στρατού μας και εόρτασαν με καμπάνες την απελευθέρωσή τους υποδεχόμενοι πανηγυρικά τους προελαύνοντες στρατιώτες μας. Ένα γεγονός που ποτέ δεν αναφέρθηκε σε αυτές τις εκδηλώσεις, είναι η δοκιμασία των κατοίκων 12 χωριών οι οποίοι οδηγήθηκαν σε πορεία ομηρείας προς τα σύνορα μέσα στα πεδία των συγκρούσεων, με προορισμό την μεταφορά στην Ιταλία. Μεταξύ αυτών γυναίκες και παιδιά στρατιωτών, που τις ίδιες στιγμές μάχονταν στην πρώτη γραμμή. Για πολλούς, δεν πρόκαναν να τους πάρουν λόγω της προέλασης του Στρατού μας, αρκετοί όμως δοκίμασαν την ομηρία μεταφερθέντες στην Ιταλία. Οι περιγραφές που διέσωσαν αυτή την δραματική σελίδα του πόλεμου στο Παλαιό Πωγώνι, στην πορεία μέσα στα πεδία των συγκρούσεων, ηρωΐδες μητέρες κουβαλώντας μωρά παιδιά μέσα σε σαμαρίτσες ή σε σακούλια κρεμασμένα στην πλάτη. Αυτές οι γυναίκες, πραγματικές ηρωΐδες, έμειναν έξω από την Μνημοσύνη των εκδηλώσεων.

Στη φονική μάχη της Βήσσανης, έπεσε μαχόμενος στην πρώτη γραμμή και ο Διοικητής του Τάγματος Πωγωνίου ταγματάρχης Τζανής Αλεβιζάτος. Στα Δολιανά είναι ο τάφος του. Στις εκδηλώσεις του Καλπακίου ουδέποτε ετελέσθη ένα τρισάγιο Μνημοσύνης, του Ήρωα αξιωματικού, που ήταν ο πρώτος ανώτερος αξιωματικός που έπεσε, στον πόλεμο και μάλιστα στο χώρο του Παλαιού Πωγωνίου.

Στην φάση της γενικής επιθετικής επιχείρησης του Στρατού μας, στις 14 Νοεμβρίου 1940, που διεξήχθη στα όρια του Πωγωνίου, από Νεμέρτσικα μέχρι Μουργκάνα, στο πεδίο του τοπόσημου Καλπακίου, όπου τελούνται οι εκδηλώσεις, ενεργούσε το Τάγμα Δελβινακίου με διλοχία με επικεφαλής το διοικητή του ταγματάρχη Τζανή Αλεβιζάτο, που κατέλαβαν τον έναντι λόφο του Προφήτη Ηλία Δολιανών. Αυτή η μάχη πεζικού στο Καλπάκι, απουσιάζει από τη Μνημοσύνη των τελετών.

Να προσθέσω ακόμη ότι, η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού έχει συντάξει και ειδικόν κατάλογο των 170 πεσόντων στα όρια της τέως Επαρχίας Πωγωνίου. Αυτός ο κατάλογος δεν μνημονεύεται στις τελετές, και ούτε έχει στηθεί μια στήλη με τα ονόματα των νεκρών στα όρια του Πωγωνίου. Τέτοιος κατάλογος εκτίθεται στην αίθουσα του σχολείου Βήσσανης με την όλη συλλογή της μνήμης του Τάγματος.

Αυτό το έλλειμμα μνημοσύνης εντοπίζεται και σε δύο τοπόσημα του χώρου του Παλαιού Πωγωνίου, όπου εκτελέστηκαν δύο αποστολές του Τάγματος Δελβινακίου, σε μία κρίσιμη εντολή να ανατιναχθούν δύο παραδοσιακές γέφυρες, σε Αρίνιστα και στους Αγιούς, για ανακόψουν και εξουδετερώσουν την τεθωρακισμένη μηχανοκίνητη υπεροπλία του εχθρού. Από το Μάιο 1940 η Μεραρχία, είχε ετοιμάσει τη θυσία των δύο αυτών φημισμένων μνημείων της λαϊκής παράδοσης του Πωγωνίου. Το Μηχανικό του Στρατού είχε υπονομεύσει αυτές τις γέφυρες. Στην Αρίνιστα δίπλα στη γέφυρα εγκαταστάθηκε διμοιρία του Μηχανικού με επικεφαλής τον έφεδρο αξιωματικό ανθυπολοχαγό Κλέαρχο Πελένη από την Ελάτη Ζαγορίου. Και εκεί, κοιμόταν και αγρυπνούσε, κοντά στη γέφυρα σε σκηνή δίπλα στους μηχανισμούς ανατίναξης της γέφυρας, κάτι ανάλογο έγινε και στην φημισμένη, ως την ωραιότερη γέφυρα του Βιλαετιού, των Αγίων.

Εκεί σε αυτή την άκρη του Πωγωνίου ακούστηκε βροντερό το πρώτο πολεμικό ΟΧΙ με την ανατίναξη της γέφυρας στις 28 Οκτωβρίου 1940 ώρα 5:55 το πρωί και σταμάτησε τα μηχανοκίνητα τμήματα του εισβολέα. Από εκεί αρχίζει να μετράει το ΕΠΟΣ του 40. Ο Πελένης τιμήθηκε με Αριστείο ανδρείας. Και εκεί η Μνημοσύνη απουσιάζει παντελώς, δεν υπάρχει ένα μνημείο ενθύμησης, μια αναμνηστική πλάκα, μια μακέτα, ένα ανάγλυφο ομοίωμα.

Κάτι ανάλογο συνέβη και στη γέφυρα των Αγίων, η οποία ανατινάχτηκε τη νύχτα 28 προς 29 Οκτωβρίου 1940, από «απόσπασμα του γενναίου Ανθυπασπιστού Μηχανικού ΤΣΕΚΕΝΗ ΛΝΑΡ. Καταστραφείσα ολοκληρωτικός», όπως γράφει στο βιβλίο του ο στρατηγός Κατσιμήτρος.

Όταν μετά μερικές μέρες τα τεθωρακισμένα μηχανοκίνητα του εχθρού φθάνουν στο Καλπάκι βρέθηκαν στοχευμένα από τις κάνες των πυροβόλων της Μεραρχίας καταστράφηκαν και δεν ξαναφάνηκαν στο μέτωπο.

Αγνοούνται σημαντικά τοπόσημα της όλης ακριτικής περιοχής του Πωγωνίου, στην έκταση μεταξύ των βουνών Μουργκάνας και Νεμέρτσικας, όπου διαδραμματίστηκαν μεγάλα πολεμικά γεγονότα, με μεγάλες θυσίες και με τραγικές δοκιμασίες των κάτοικων των χωριών τους Πωγωνίου.

Στις εκδηλώσεις στο Καλπάκι για το ΟΧΙ, απουσιάζουν αναφορές για τους συντελεστές της όλης αμυντικής οργάνωσης της περιοχής σε όλη την περιοχή του Πωγωνίου, από το Καλπάκι μέχρι την μεθοριακή γραμμή του Πωγωνίου και της συμβολής των κάτοικων των χωριών της περιοχής. Περιοχή, στην οποία προετοιμάστηκαν όλες οι επιχειρησιακές αμυντικές διατάξεις το 1939 και 1940 από το Ανεξάρτητο Τάγμα Δελβινακίου Η έδρα του Τάγματος ήταν στο Χάνι Δελβινάκι και το τοπόσημο αυτό, ευρίσκεται σήμερα σε εικόνα εγκατάλειψης, ρημαγμένο, λεηλατημένο, δασωμένο, χωρίς μια ταυτότητα μνημοσύνης. Ένας χώρος σκουπιδιών και χωρίς μια πινακίδα, ότι εκεί ήταν το στρατόπεδο μιας στρατιωτικής μονάδας ένας προμαχώνας του Έθνους. Απούσα και η Μεραρχία με κάποια αναμνηστική πλάκα, με μια δημιουργία ενός Ιερού αλσυλλίου Μνημοσύνης.

Ήταν η έδρα του Τάγματος και Πωγωνήσιοι στρατιώτες και αξιωματικοί κάθε νύχτα αγρυπνούσαν αναμένοντας της εισβολή του εχθρού. Σε ένα μνημείο, εκτός του χώρου του στρατοπέδου, νοθεύεται και διακωμωδείται η έννοιά του, με ένα αεριωθούμενο αεροπλάνο! Εκεί που έπρεπε να υπάρχει μια ξιφολόγχη και ένα τσαρούχι. Στην γιγαντιαία μάχη που έγινε στα όρια του Πωγωνίου, (από 14 Νοεμβρίου μέχρι 5 Δεκεμβρίου) στα σύνορα, παρατάχθηκε η μεγαλύτερη ποτέ δύναμη του στρατού μας: 15° Σύνταγμα της 8ης Μεραρχίας, το 40 Σύνταγμα Ευζώνων Άρτας(Διοικητής Θρασύβουλος Τσακαλώτος), το 42 Σύνταγμα Ευζώνων Λαμίας. το 36 Σύνταγμα Ευζώνων Λαμίας, το 39 Σύνταγμα Ευζώνων Μεσολογγίου (Διοικητής Παυσανίας Κατσώτας), το Ανεξάρτητο Τάγμα Πωγωνίου. το 7° Σύνταγμα Βαρέως Πυροβολικού που έφθασε από την Αθήνα, πολλές Μοίρες Πυροβολικού. Όλες αυτές οι καταγραφές στα όρια του Παλαιού Πωγωνίου, απουσιάζουν από τη Μνημοσύνη των εκδηλώσεων. Και ο κατάλογος των 170 αξιωματικών και στρατιωτών που έπεσαν στη περιοχή του Πωγωνίου από 28/10 έως 4/12 1940, μόνο στη μνήμη του Πόλεμου στη Συλλογή της Βήσσανης υπάρχει αναρτημένος.

Η τιτανομαχία στα σύνορα στη Μπούνα και στο 669 ύψωμα, όπου έγιναν φονικότατες μάχες με πολλούς νεκρούς και από τις δύο πλευρές, άφησε ένα μνημείο Πολεμικού Πολιτισμού στα σύνορα δίπλα στην Πυραμίδα των συνόρων.

Αμέσως μετά το τέλος του πόλεμου (Απρίλιος 1941), έφθασε στο Πωγώνι ένα κλιμάκιο κάποιου Ιταλικού Ιδρύματος και συγκέντρωσε τα λείψανα όλων των πεσόντων Ιταλών και Ελλήνων που είχαν ταφεί πρόχειρα διάσπαρτα σε όλη την περιοχή των συνόρων, με όσα στοιχεία ταυτότητας βρέθηκαν, ενταφιάστηκαν σε ένα κοινό νεκροταφείο σε διακριτούς χώρους, με κεντρικό μνημειακό τύμβο και περιτοιχισμένο με επιμέλεια. Το νεκροταφείο ήταν αγνοημένο ακόμη και από τη Μεραρχία. Όσοι Έλληνες συγγενείς των νεκρών βρήκαν εκεί τη ταφή των δικών τους πήραν να οστά των. Οι Ιταλοί αργότερα, άγνωστον πότε πήραν τα οστά των δικών και τα πήγαν σε κάποιο κενοτάφιο στην Ιταλία. Μια τέτοια ενέργεια έγινε το 2011 για τους Έλληνες, και τα οστά όσων βρέθηκαν ρίχθηκαν στο οστεοφυλάκειο του Δελβινακίου χωρίς τελετή και χωρίς ταξινόμηση και έλεγχο του DNA ταυτότητας. 

Σε αυτό το μοναδικό κοινό νεκροταφείο, ένα μνημείο πολεμικού πολιτισμού, δεν γίνεται ούτε ένα τρισάγιο. Τα τελευταία χρόνια που έγιναν αποδεκτοί στις εκδηλώσεις του Καλπακίου, συλλογικότητες αναβιωτών του πολέμου του 40, Έλληνες και Ιταλοί επισκέφθηκαν πολλά πεδία μαχών του 40, κατέθεσαν λουλούδια και στεφάνια και ειδικά πέρασαν από πολλούς τέτοιους τόπους και χωριά στο Πωγώνι και ειδικά σε αυτό το κοινό νεκροταφείο τίμησαν τους νεκρούς παρουσιάζοντας όπλα και καταθέτοντας στεφάνι, με άνοδο και στο μαρτυρικό ύψωμα 669 όπου και το ερειπωμένο και αγνοημένο ελληνικό συνοριακό φυλάκιο, όπως και εκείνο στην Καστάνιανη.

Στους ιστορικούς αυτούς τόπους του παλαιού Πωγωνίου, δεν υπάρχει έστω ένα ενδεικτικό μνημείο, μία αναμνηστική στήλη ή πλάκα, δεν οργανώνεται μια επίσκεψη γνωριμίας και μνημοσύνης, δεν περιλαμβάνονται σε περιπατητικά μονοπάτια αυτοί οι τόποι της θυσίας, αγνοείται έτσι η ιστορία και η μνημοσύνη. Η μουσική παράδοση του Πωγωνίου έχει διασώσει τη μνημοσύνη αυτού του σημαντικού ιστορικού γεγονότος που ονομάστηκε ΕΠΟΣ. Ένα μοιρολόγι του Πωγωνήσιου κλαρινίστα Ντίνου Μπατζή, για τον γιό του Δημήτρη κλαρινίστα ο οποίος έπεσε στις πλαγιές του Προφήτη Δολιανών, στο Καλπάκι, δεν ακούστηκε ποτέ στις εκεί εκδηλώσεις. Το έλλειμμα μνημοσύνης εκτείνεται και από απουσία από τις παράλληλες εκδηλώσεις ενός μαθητικού δρόμου για τον Μαθητή του Γυμνασίου Πωγωνιανής Απόστολο Βαστό που σκοτώθηκε την πρώτη μέρα στην Κορακότρυπα Δολιανών. 

Ήταν η πρώτη θυσία της μαθητιώσας νεολαίας στον πόλεμο του 40. Και καμία εκδήλωση για τις γυναίκες του Πωγωνίου που δοκιμάστηκαν εκείνες τις μέρες της ομηρείας, φορτωμένες στη σαμαρίτσα ή σε σακούλια νήπια και βρέφη. Το έλλειμμα μνημοσύνης είναι μεγάλο. Ο χώρος δεν επιτρέπει μια μεγαλύτερη αναφορά και άλλων παραλήψεων που συντελούν σε μια εξαφάνιση της μνήμης των γεγονότων, απαξίωση των συντελεστών της αμυντικής προετοιμασίας και των μαρτύρων της πρώτης κατοχής και των πεσόντων. Δεν μπορεί να αγνοηθεί ότι το μεγαλύτερο γέρας για τους μαχητές του Ανεξάρτητου Τάγματος Δελβινακίου, είναι ότι πολέμησαν αγωνιζόμενοι κυριολεκτικά υπέρ βωμών και εστιών, μερικοί μάλιστα άφησαν την τελευταία τους πνοή στα χωράφια τους ή αντικρίζοντας το χωριό τους, το σπίτι, την εκκλησία και τα ξωκλήσια!