Χρυσάνθεμα χαμόγελα αϊ Δημητριάτικα…

• Άνθη που παραπέμπουν στη χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου, τα χρυσάνθεμα βαφτίστηκαν αϊ Δημητριάτικα και στην Κύπρο Οκτωβρούσια, λόγω της εποχής άνθησής τους. Άνθη του χρυσού κατά τη μυθολογία, καλλιεργούνται εδώ και χιλιάδες χρόνια στην μακρινή Ανατολή. Στην Ιαπωνία υπάρχουν χρυσάνθεμα παντού, είναι το εθνικό τους άνθος, γι’ αυτό και αποκαλείται «χώρα των Χρυσανθέμων». 

Τα χρυσάνθεμα είναι φυτά που εύκολα καλλιεργούνται και πετυχαίνουν σε όλους τους τύπους των εδαφών. Πέρα όμως από τα εξωτικά λαμπερά φυτά της Άπω Ανατολής, στις πόλεις υπάρχει το πλήθος των αυτοφυών ειδών που στολίζουν την ύπαιθρο. Το χρυσάνθεμο το στεφανωματικό, γνωστό ως μαντηλίδα, τσιτσιμπόλα, κορώνα, είναι εξαπλωμένο παντού. Πιθανώς πρόκειται για το χρυσάνθεμο του Διοσκουρίδη. Οι τρυφεροί βλαστοί του τρώγονται με λαδόξιδο, ενώ τα άνθη και οι βλαστοί του διώχνουν τους ψύλλους, αλλά και βάφουν με ωραίο κίτρινο χρώμα τα βαμβακερά. «Τση μαντηλίδας τον αθό μάζωνε, κακομοίρα» θαρρείς πώς τα πολλά προικιά τη φέρουνε τη μοίρα;» λέει ένα παλιό σκωπτικό κρητικό δίστιχο για τις κοπέλες που καταγίνονταν ολημερίς με το βάψιμο της προίκας τους.

 «Ένας νέος τύπος του λουλουδιού πλησίασε - αλλά δεν ήρθε - στην Ευρώπη κινημένος από πολύ μακρινά, από τη χώρα των χρυσανθέμων, την μυστηριακήν κι’ ανεξερεύνητην Ιαπωνία…» γράφει ο Τέλος Άγρας. «Έφθασε ως τα βάζας τ’ αμπαζούρ, το παραβάν, τις «μπάντες του τοίχου. Αλλ’ η ευρωπαϊκή ποίηση δεν το αφομοίωσε». Η Μαρία Πολυδούρη βλέπει από την μελαγχολική πλευρά στα «χρυσάνθεμά» της: «διάδημα βασιλικό στη μαύρη χειμωνιά…»

Του ξανθού Ηλίου το φιλί διαβατικό

Κι’ αν παίξη στα χρυσόξανθα μαλλιά σας

Δε θα’ ναι ελπίδα, ούτε όνειρο, θα’ ναι γλυκό

Μόνο πιο κρύα θα νοιώσετε τη χιονιά σας.

Στην Αθήνα τα χρυσάνθεμα, σύμβολο αριστοκρατικότητας και ευγένειας, φαίνεται να χαίρουν ιδιαίτερης εκτίμησης στα Προάστια, όπου πολλοί δρόμοι έχουν το όνομά τους.

Πάντως η ιστορία τους στην Αττική δεν μετράει πολλά χρόνια. Στα τέλη του 19ου αιώνα ακόμη, η παραγωγή χρυσανθέμων είναι μικρή και η χρήση τους περιορίζεται στις κοινωνικές εκδηλώσεις, ως ανθέων πολυτελείας. Η μαζική διακίνηση κομμένων ανθέων και γλαστρών εμφανίζεται στα χρόνια του Μεσοπολέμου. 

«Κάθε πρωί βουνά από χρυσάνθεμα πλημμυρίζουν το δρόμο, δίνοντας εξαιρετική γραφικότητα στο χινοπωριάτικο αυτό τοπίο. Άλλοι με γιομάτες αγκαλιές, άλλοι με πανέρια στο κεφάλι, άλλοι με γαϊδουράκια κι άλλοι με σούστες φορτωμένες ως επάνω, κουβαλούν το πολύχρωμο και αβρό φορτίο κάτω στην Αθήνα… Η έντονη μυρωδιά των λουλουδιών αυτών πλανιέται στο νοτισμένο αέρα…, γράφει η ποιήτρια Αιμιλία Δάφνη στις «Ιστορίες λουλουδιών»: Το Χρυσάνθεμο» που καθισμένη στο παράθυρο του εξοχικού της στα Κάτω Πατήσια, βλέπει την κίνηση των ανθοκηπουρών προς τις Τρεις Γέφυρες. Ο Παλαμάς της έγραψε «ίσως ο τίτλος δε θα ταίριαζε και τόσο στους λιτούς, δειλούς  και εγκάρδιους στίχους σας, που δεν τους χαρακτηρίζει, βέβαια καθώς τα εξωτικά εκείνα λουλούδια, ποικιλία και λαμπράδα χρωματισμού, και σχημάτων τεχνικά μπλεξίματα….». 

Τα μεγάλα χρυσάνθεμα των κήπων, γυριστά  απ’ τα πρωτοβρόχια - μάτια ολάνθιστα  με πολύχρωμες βλεφαρίδες - βασιλεύουν γελαστά στη γαλήνη του κόσμου τους κι’ αφήνουν γύρω τους το σιωπηλό χαμογέλιο τους να καρτερεί την ανάσταση….

 

Χρυσάνθεμά μου

 

Με χρυσάνθεμα Αη- Δημητριάτικα φθινοπωρινά,

με τα πολύχρωμά τους άνθη, θα σου στολίσω

 τα μαλλιά.

Όλες του φθινοπώρου τις φεγγαρόλουστες βραδιές,

προτού αρχίσουν τα πρωτοβρόχια 

κι’ αστραποβροντές

Καθισμένοι τα βράδια στης βεράντας

 τ’ αγνάντεμα

που ’ναι στολισμένη με ευωδιαστά 

πολύχρωμα χρυσάνθεμα

το φθινοπωρινό φεγγάρι αναμένουμε

 να προβάλλει

κι’ έτσι ολόγιομο να σταθεί… 

στο ξανθό σου το κεφάλι.

Αχ όμορφα χρυσάνθεμα, πολύχρωμα

 κι ευωδιαστά,

του φθινοπώρου και της χειμωνιάς παρηγοριά.

Αυτή την  ευωδιά σας χαρίστε μας

 και την ομορφιά,

μέχρι ν’ ανθίσει του κήπου μας

 η τριανταφυλλιά…

ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΟΔΟΥΛΟΣ