Πολιτιστικό κάτοπτρο Πωγωνίου

Καταγράφοντας ορισμένα πολιτιστικά χαρακτηριστικά του Πωγωνίου  σε μια ιδιαίτερη συνοπτική παρουσίαση, με τον γενικό τίτλο  «Πολιτιστικό κάτοπτρο Πωγωνίου»,  παρουσιάζω μια πιστοποιημένη από πολλά χρόνια προσπάθεια φορέων  και ατόμων για τη συλλογή, καταγραφή, διαφύλαξη και διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς και παράδοσης του Πωγωνίου.

Επειδή αυτή η προσπάθεια έχει μεγάλο βάθος χρόνου, και την εποχή που το Πωγώνι σαν Αυτοδιοικητικός οργανισμός είχε έκταση και οριοθέτηση την παλαιά οριογράφηση του Πωγωνίου, αυτή η καταγραφή περιορίζεται στα όρια του «Παλαιού Πωγωνίου», 

της «Παλαιάς Πωγωνιανής» όπως  καταγράφεται σε παλαιά κείμενα και χάρτες ή σαν Επαρχία Πωγωνίου, στα όριά της, μετά την απελευθέρωση (1913), πριν από τα νέα οργανωτικά σχέδια που εφαρμόστηκαν σαν «Καποδίστριας» και «Καλλικράτης».

Η καταγραφή αυτή  έχει μια βασική στόχευση,  να τονιστεί μια ιδιαίτερη προσπάθεια των κατοίκων και των πολιτιστικών φορέων του, να διασωθεί το πολιτιστικό υλικό  του παλαιού Πωγωνίου και η παράδοση, καθώς, είναι πλέον σαφής η δημογραφική συρρίκνωση, η διαχρονική απαξίωση, καταστροφή και λεηλασία της παραδοσιακής «ύλης»  και η ελάττωση  των πηγών πληροφόρησης. 

Μια τέτοια διαπίστωση είχε επισημανθεί στο υπουργείο Πολιτισμού, στη Διεύθυνση Λαϊκού Πολιτισμού, το 1989, για την μείωση, μέχρι εξαφάνισης, της χρήσης της παραδοσιακής γυναικείας Πωγωνήσιας φορεσιάς και έθεσαν σε άμεση εφαρμογή, ένα πρόγραμμα καταγραφής της φορεσιάς, από ειδική ομάδα επιστημόνων που περιήλθε πολλά χωριά και συνέλεξε τις τελευταίες μαρτυρίες  και πληροφορίες, για την Πωγωνήσια και Δεροπολίτικη φορεσιά. Η εργασία αυτή δημοσιεύτηκε στα «Λαογραφικά» του Πελοπονησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος, Π.Λ.Ι. (τόμος 10). 

 Η προσπάθεια όμως αυτή, της διάσωσης του λαϊκού πολιτισμού, είχε ξεκινήσει πολύ ενωρίτερα σε ορισμένα χωριά, άτυπα, με τοπικές πρωτοβουλίες  που είχε σαν αποτέλεσμα να έχει δημιουργηθεί ένας εντυπωσιακά μεγάλος αριθμός μουσιακών συλλογών και εκθεσιακών χώρων, όπου διασώζονται ένας πλούτος της Πωγωνησιακής παράδοσης. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις (Δελβινάκι, Βήσσανη), οι προσπάθειες αυτές χρονολογούνται από το 19ο αιώνα. 

     Καταγράφω   στη συνέχεια, με μια απλή συνοπτική περιγραφή, χωρίς κάποια έννοια χρονολόγησης ή αξιολόγησης, αυτές τις πολιτιστικές προσπάθειες. Αποτελούν ένα πρώτο καταγραφικό αποτύπωμα ενός διασωθέντος πολιτιστικού κεφαλαίου, με την ελπίδα να εκδηλωθεί κάποιο ενδιαφέρον της Πολιτείας, σε επίπεδο Πολιτιστικής αρμοδιότητας ή μιας Περιφερειακής  αποκεντρωμένης αρμόδιας Υπηρεσίας, για τη συστηματική καταγραφή των εκθεμάτων των συλλογών, ψηφιοποίηση, παροχής οδηγιών, συντήρησης, φύλαξης, έκθεσης,  προστασίας, εξασφάλισης κατάλληλων χώρων εκθέσεως (προθηκών), εκδόσεως εντύπων, προβολής και ένταξης σε έναν κεντρικό καθοδηγητικό σχεδιασμό και μια πρόνοια να συντρέξει κάθε προσπάθεια  αξιοποίησης και συμβολής στην τουριστική ανάπτυξη στον ακριτικό χώρο. 

ΔΕΛΒΙΝΑΚΙ 

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ  ΔΕΛΒΙΝΑΚΙΟΥ  «Νικόλαος Πατσέλης». Λειτουργεί από το 2015 με την ευθύνη των Πολιτιστικού και Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγων. Μια πλούσια   συλλογή από παντοειδές λαογραφικό υλικό, που συγκεντρώθηκε κάπως όψιμα, κατόρθωσε όμως να διασώσει ένα σημαντικό μέρος από παραδοσιακό υλικό, το οποίο στεγάζεται σε παλαιό Δελβινακιώτικο σπίτι (ισόγειο-όροφος). Καλοδιατηρημένο, με σεβασμό και φροντίδα, που διασώζει μια πλούσια Δελβινακιώτικη  πολιτιστική παράδοση. Υλικό, τοποθετημένο με επιμέλεια  και περισσή φροντίδα προς τα τοπικά κειμήλια, που προσεγγίζει  μια εικόνα παλιάς Πωγωνήσιας αρχοντιάς. 

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ  ΔΕΛΒΙΝΑΚΙΟΥ, σε ιδιαίτερο αυτοτελή χώρο έχει στεγαστεί, η πολύ παλιά βιβλιοθήκη Δελβινακίου, με πολλά παλιά βιβλία, μέχρι και του 16ου αιώνα, με σπάνιες εκδόσεις, και πολλές προσφορές. Η συλλογή  και η Συγκρότηση της Βιβλιοθήκης αυτής χρονολογείται από τον  19ο αιώνα, και αποτελεί ένα σημαντικό αρχειακό υλικό του Πωγωνίου  για ερευνητές και μελετητές της τοπικής ιστορίας.

Το Δελβινάκι στα πολιτιστικά του ενδιαφέροντα έχει να παρουσιάσει μία πλούσια συλλογή από παλιές πλήρεις Πωγωνήσιες φορεσιές, κάπου 15, οι οποίες διατίθενται σε τοπικές εκδηλώσεις. 

Έχει επίσης  και μια αξιόλογη συλλογή  έργων του Δελβινακιώτη ζωγράφου Γεωργίου Δουρδούφη.

Επίσης και η Εκκλησία έχει μια ενδιαφέρουσα συλλογή Εκκλησιαστικών κειμηλίων, μεταξύ των οποίων διαφυλάχθηκε και διασώθηκε και η κοινόχρηστη νυφιάτικη κορώνα, μια ιδιαίτερη παραδοσιακή πολιτιστική ταυτότητα  της τελετουργίας του Πωγωνήσιου γάμου. 

Είναι επαινετή η προσπάθεια των φορέων και των κατοίκων του Δελβινακίου που συγκέντρωσε, διέσωσε και διαφυλάττει ένα αξιόλογο πολιτισμικό κεφάλαιο του ευρύτερου Πωγωνίου, με σεβασμό και φροντίδα. 

ΚΑΣΤΑΝΙΑΝΗ 

ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Δημιουργός ο δάσκαλος Γ. Σοπικιώτης, εκτίθενται ταριχευμένα και διατηρημένα εκθέματα πανίδας του Πωγωνίου. Μια σπάνια συλλογή δημιουργημένη από τη δεκαετία 1950, αντιπροσωπευτική μιας πλούσιας πανίδας του Πωγωνίου, η οποία δίνει και το μέτρο της εξαφάνισης πολλών ειδών της. Είναι το δεύτερο στην Ελλάδα Μουσείο Φυσικής   Ιστορίας, χρονολογούμενο από του 1960 και έγινε με τη συμβολή των τοπικών φορέων, της Κοινότητας και τη συνδρομή των κατοίκων. Αποτελεί ένα εντυπωσιακό και σπάνιο Θεματικό Μουσείο, το οποίο πλουτίζει το πολιτιστικό κάτοπτρο του Πωγωνίου. 

Εκκλησιαστική Συλλογή: Με την φροντίδα της Εκκλησιαστικής Επιτροπής συγκεντρώθηκαν και διαφυλάχθηκαν παλιά ενθύμια και κειμήλια της εκκλησίας, και  συγκρότησαν με μεγάλη φροντίδα μια αξιόλογη συλλογή εκκλησιαστικών κειμηλίων  που αποτελεί καύχημα των κατοίκων του χωριού, το οποίο διασώζει την εκκλησιαστική παράδοση του χωριού.

Στο κτίριο του παλιού σχολείου της  Καστάνιανης το οποίο έχει διαρρυθμιστεί σε  Πολιτιστικό Κέντρο, όπου στεγάζεται η συλλογή του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας, σε ιδιαίτερο χώρο έχουν συγκεντρωθεί και εκτίθενται αντικείμενα μιας Λαογραφικής - Ιστορικής συλλογής  με ενδιαφέροντα αντικείμενα που με περισσή φροντίδα και ενδιαφέρον συγκέντρωσαν και διαφύλαξαν οι κάτοικοι του χωριού, διασώζοντας την πολιτιστική και ιστορική παράδοση του χωριού αλλά και της περιοχής.

ΠΩΓΩΝΙΑΝΗ 

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΩΓΩΝΙΟΥ-ΔΕΡΟΠΟΛΗΣ. Ένα πλούσιο και ενδιαφέρον Λαογραφικό Μουσείο στην Πωγωνιανή που ανήκει στον Φιλεκπαιδευτικό-Πολιτιστικό-Λαογραφικό Σύλλογο Πωγωνιανής, στο οποίο συγκεντρώθηκαν λαογραφικά κυρίως αντικείμενα, μιας μεγάλης συλλογής που άρχισε από τη δεκαετία 1965 και για αρκετά χρόνια συγκροτούσε και λειτούργησε το 1976, το άρτια οργανωμένο Λαογραφικό Μουσείο της  Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών, η οποία είχε συστήσει εκεί  και Παράρτημα της ΕΗΜ. Με κύριο πυρήνα το υλικό εκείνου του Μουσείου, το οποίο περιήλθε στο Φιλεκπαιδευτικό Πολιτιστικό Λαογραφικό Σύλλογο και με την συνδρομή  του Υπουργείου Πολιτισμού,  οργανώθηκε με προδιαγραφές, οδηγίες και κανόνες  του Υπουργείου Πολιτισμού (καταγραφή, φωτογράφηση, καρτελοποίηση)  και με ένταξη και χρηματοδότηση σε ευρωπαϊκό Πρόγραμμα. Αποτελεί ένα νέο Λαογραφικό Μουσείο  στο οποίο εκτίθενται μια αξιόλογη συλλογή Λαογραφικού υλικού, αντιπροσωπευτικού του ευρύτερου ακριτικού χώρου  Πωγωνίου- Δερόπολης. 

TTT

• Ο  Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος έχει επίσης  συγκροτήσει και μια βιβλιοθήκη με περισσότερα από 2.000   βιβλία σε ισόγεια αίθουσα του κτιρίου του  Κοινοτικού  Γραφείου με οργανωμένο χώρο αναγνωστηρίου. Η βιβλιοθήκη πλουτίζεται συνεχώς με νέα βιβλία από προσφορές  και με μια διαρκή εκστρατεία του Συλλόγου.

TTT

• ΤΑΧ-ΤΗΛΕ ΜΟΥΣΕΙΟ,  στεγάζεται σε τέσσερις ισόγειους χώρους κεντρικού κτιρίου της Κοινότητας, περιλαμβάνει αντικείμενα και ενθυμήματα της Ταχυδρομικής ιστορίας του Πωγωνίου και μία πλούσια συλλογή, προσφορά του Κωνσταντίνου Κωστούλα, από τηλεπικοινωνιακό υλικό προψηφιακής εποχής, η οποία συμπληρώνεται και με προσφορές παλαιών υπαλλήλων του ΟΤΕ και των ΕΛΤΑ. Είναι  το δεύτερο Τηλεπικοινωνιακό Μουσείο στην Ελλάδα, μετά το κεντρικό του ΟΤΕ Αθηνών. Μια πλούσια συλλογή  από φωτογραφίες του έργου του ΟΤΕ στην περιοχή, και μια μικρή βιβλιοθήκη με βιβλία εκδόσεων του ΟΤΕ και ΕΛΤΑ, έντυπα, καταλόγους, γραμματόσημα, έντυπα τηλεγραφημάτων της τουρκικής τηλεγραφική υπηρεσίας, συνθέτουν ένα ιδιαίτερου ενδιαφέροντος θεματικό Μουσείο, που πλουτίζει το πολιτιστικό κάτοπτρο του Πωγωνίου. 

TTT

• ΕΚΘΕΣΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΨΗΦΙΔΩΤΩΝ ΚΑΙ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ - ΚΟΛΕΦΑ. Πυρήνας του εκθεσιακού αυτού Κέντρου είναι έργα του αείμνηστου Πωγωνήσιου καθηγητή της ψηφιδογραφίας της Α.Σ.Κ.Τ  του Μετσόβιου Πολυτεχνείου, Γιάννη Κολέφα και τα έργα του γιού του, ένα σύνολο που συμπληρώνεται με εποχική λειτουργία εκπαιδευτικού εργαστηρίου ψηφιδογραφίας και ζωγραφικής. Το όλο συγκρότημα και η συλλογή ενός καλλιτεχνικού συνόλου μιας ιδιαίτερα ξέχωρης τεχνοτροπίας, που εκτίθεται σε δύο ορόφους ενός παλαιού κτιρίου, κοσμεί την Πωγωνιανή και αποτελεί ένα πρωτότυπο  Θεματικό Μουσείο το οποίο  πλουτίζει το πολιτιστικό κάτοπτρο του Πωγωνίου.

ΜΕΡΟΠΗ 

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΡΟΠΗΣ. Στεγάζεται στο κτίριο του παλαιού (1923) Δημοτικού Σχολείου, το οποίο είναι σχεδιασμένο από τον Γιαννιώτη αρχιτέκτονα Περικλή Μελίρρυτο, και το κτίριο είναι χαρακτηρισμένο Διατηρημένο Μνημείο, από το Υπουργείο Πολιτισμού. Το κτίριο συντηρήθηκε και αποκαταστάθηκε από την Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων Ιωαννίνων (υπεύθυνος Σπ. Πανταζής) με την οικονομική συνδρομή Εξωραϊστικού Σύλλογου Μερόπης και Αδελφότητας Μεροπαίων Θεσσαλονίκης και των απανταχού Μεροπαίων.

Στεγάζει: Λαογραφικό και ιστορικό  υλικό, συλλογές   ενθυμίων του χωριού, φωτογραφίες, λαογραφικά αντικείμενα, και άλλα αντικείμενα που διασώζουν την παραδοσιακή μνήμη του χωριού. Μια γωνιά φιλοξενεί μια σύνθεση και αναπαράσταση του παλιού μπακάλικου του χωριού και σε μια άλλη γωνιά  βρήκαν θέση ενθύμια του παλιού Σχολείου. Σε μία ιδιαίτερη αίθουσα (Αίθουσα αρχαιολόγου Ηλία Ανδρέου) εκτίθεται ένα πλούσιο πληροφοριακό υλικό, φωτογραφικό και έντυπο, από τις ανασκαφικές έρευνες του αρχαιολόγου Ηλία Ανδρέου (εργασία 30 ετών), στον επίσημα χαρακτηρισμένο αρχαιολογικό χώρο της Κοιλάδας του Γορμού. Είναι μια αρκετά, η μοναδική ίσως, ενημερωτική αποτύπωση  της πολύχρονης (30 χρόνια) αρχαιολογικής έρευνας στην κοιλάδα του Γορμού.  Σε μια μικρή προθήκη εκτίθεται παλαιοντολογικό υλικό με σημαντικότερο ένα απολιθωμένο κέρατο βοδιού ηλικίας  900.000 ετών,  θαλασσινά απολιθώματα και δείγματα πετρολογικού υλικού της περιοχής. Σε μια προθήκη επίσης περιλαμβάνονται αντίγραφα πήλινων κύπελων και αγγείων, με ελεύθερη απόδοση αγγειοπλάστη, των ευρεθέντων κατά τις ανασκαφές στον αρχαιολογικό χώρο. Το όλον Πολιτιστικό Κέντρο Μερόπης, συγκροτήθηκε με την φροντίδα και συνεργασία του Τοπικού Εξωραϊστικού Συλλόγου, της Αδελφότητας Μεροπαίων Θεσσαλονίκης, με τη συνδρομή κατοίκων, απόδημων και της Εφορείας Νεωτέρων μνημείων Ιωαννίνων. Οι αναφερθείσες  ιδιαίτερες γωνιές, και η αίθουσα «Αρχαιολόγου Ηλία Ανδρέου», έχουν τα χαρακτηριστικά θεματικών Μουσειακών χώρων. Έχουν όλα τα στοιχεία μιας ιδιαίτερης προσπάθειας διασώσεως και διατηρήσεως της Ιστορίας και παράδοσης του χωριού Μερόπη, του Πωγωνίου και πλουτίζουν το πολιτιστικό κάτοπτρο του Πωγωνίου.

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ  ΜΕΡΟΠΗΣ. Με φροντίδα και ενέργειες του Εξωραϊστικού Συλλόγου, δωρήθηκε στο Σύλλογο, παλιό ισόγειο κτίριο στο κέντρο του χωριού, το οποίο με δαπάνες του Συλλόγου, ανακαινίστηκε και με την συνδρομή  των απανταχού Μεροπαίων και τη βοήθεια πολλών φορέων και φίλων, έχει συγκροτηθεί από το  Σύλλογο, μία πλήρως οργανωμένη και εξοπλισμένη βιβλιοθήκη  με 4.500 σώματα βιβλίων και εντύπων. Με δωρεές επιπλώθηκε με βιβλιοθήκες, τραπέζια, καθίσματα και ηλεκτρονικό εξοπλισμό και διαμορφώθηκε  μια υποδειγματική  βιβλιοθήκη    η οποία  συμπληρώνει την όλη φροντίδα για το χωριό, μέσα στον περίγυρο συνολικό κεντρικό χώρο του χωριού, ο οποίος μαζί με άλλες  επεμβάσεις και αποκαταστάσεις που  έγιναν στον χώρο γύρω από την Κεντρική Εκκλησία, συγκροτούν ένα γραφικό παραδοσιακό «Μεσοχώρι», γύρω από έναν αιωνόβιο πλάτανο και την Κεντρική Εκκλησία.

ΒΗΣΣΑΝΗ

 ΜΟΥΣΕΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΗΣΣΑΝΗΣ,  στεγάζεται στο τριόροφο κτίριο του παλιού Αρρεναγωγείου που κτίστηκε το 1892  που έχει χαρακτηριστεί Διατηρητέο Μνημείο. Η χρήση του κτιρίου έχει παραχωρηθεί στην Αδελφότητα Βησσανιωτών Αθηνών και στους χώρους του  στεγάζονται οι εξής  διάκριτοι χώροι:

• Αίθουσα  εκδηλώσεων: Ένας χώρος εξοπλισμένος και κατάλληλος για κάθε εκδήλωση και συγκέντρωση.

• Βιβλιοθήκη: Η Βιβλιοθήκη της Βήσσανης έχει δημιουργηθεί από τον 19ο αιώνα από φιλοπρόοδους Βησσανιώτες, με πολλά και σπάνια βιβλία και συνεχίζει να εμπλουτίζεται με νέες δωρεές και προσφορές. Η Αδελφότητα εκδίδει και την τοπική εφημερίδα «ΒΗΣΣΑΝΗ» που συμπλήρωσε 39 χρόνια εκδόσεως.

• Αίθουσα Ιστορικής Μνήμης του έπους του 40: Εκθεσιακός χώρος με Αρχειακό υλικό, φωτογραφίες, ενθύμια, έγγραφα και πολλά βιβλία από τα γεγονότα του πόλεμου του 1940-41 στο Πωγώνι, τη δράση του Ανεξάρτητου Τάγματος Δελβινακίου, ημερολόγια μαχητών και έντυπα για το γεγονός  του Έπους. 

• Αίθουσα μνήμης του Δημοτικού σχολείου Βήσσανης:  Μια αίθουσα έχει οργανωθεί και διατηρείται με όλα τα στοιχεία, έπιπλα, θρανία, έδρα, πίνακας, χάρτες και εικόνες, μια αυθεντική αναπαράσταση αίθουσας διδασκαλίας του παλιού σχολείου.

• Αρχείο φωτογραφιών: σε όλους τους ελέυθερους τοίχους του μεγάρου είναι αναρτημένες φωτογραφίες του πρωτοπόρου Βησσανιώτη φωτογράφου Γεωργίου Πανταζίδη, ο οποίος λειτούργησε επαγγελματικό φωτογραφικό εργαστήριο στη Βήσσανη από 1896-1910 που μεταφέρθηκε στα Γιάννενα.

• Συλλογές: Η Αδελφότητα και άλλοι φορείς της Βήσσανης διαθέτουν  σημαντικές συλλογές Λαογραφικού και άλλου πολιτισμικού υλικού, αρχεία, φορεσιές, μουσικά όργανατοπικ’η κοσμήματα  κ.ά. διασώζοντας μια πολιτιστική παράδοση  πολλών χρόνων.

ΜΟΝΙΜΗ  ΕΚΘΕΣΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ ΑΡΧΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΝΘΥΜΙΩΝ  ΤΟΥ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΥ ΤΑΓΜΑΤΟΣ ΔΕΛΒΙΝΑΚΙΟΥ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ 1940 (Συλλογή Κων. Κωστούλα), και φωτογραφική συλλογή έργων του φωτογράφου Γ. Πανταζίδη από το 1896 στη Βήσσανη, στο Πωγώνι και στην  ευρύτερη ακριτική περιοχή. Μια πλούσια και αξιόλογη συλλογή    με φωτογραφίες που διασώζουν την όλη κοινωνική και τοπική ζωή της Βήσσανης, του Πωγωνίου ακόμη και πέραν των ορίων του όλου Πωγωνίου.

(αύριο το β’ και τελευταίο μέρος).