Ήπειρος και ανάπτυξη…

Η ευημερία κάθε χώρας προκύπτει από τον βαθμό της ανάπτυξής της. Η ανάπτυξη, όμως, για να είναι σταθερή και διαρκής και να έχει αποτελέσματα πρέπει να αφορά όλους τους κλάδους της οικονομίας και όλες τις περιφέρειες της χώρας αυτής. Όταν δεν συμβαίνει αυτό και η μεγέθυνση που παρατηρείται κατά καιρούς σε μία οικονομία συγκεντρώνεται μόνο σε λίγους κλάδους και σε μία ή, έστω, σε λίγες περιοχές της χώρας, τότε αυτή η ίδια η μεγέθυνση είναι επισφαλής, ευάλωτη και προσωρινή. Πολύ γρήγορα, μπροστά στην πρώτη δυσκολία, ανακόπτεται και η οικονομία περιέρχεται σε κατάσταση στασιμότητας. 

Η Ελλάδα είναι μία χαρακτηριστική περίπτωση αυτής της αναπτυξιακής αποτυχίας ή δυσπλασίας. Κάποιες περίοδοι πολύ μεγάλης και δυνατής μεγέθυνσης, όπως ήταν οι δεκαετίες του ´50 και του ´60 ή η δεκαετία του 2000, ακολουθήθηκαν από μακριά στασιμότητα ή ακόμη και κατάρρευση της οικονομίας, που σε μεγάλο βαθμό ακύρωσε αυτά που υποτίθεται είχαν κερδηθεί στην προηγούμενη περίοδο. Αυτά τα χρόνια της μεγέθυνσης χαρακτηρίστηκαν από τον υδροκεφαλισμό της χώρας με τη γιγάντωση της Αθήνας και εν μέρει και της Θεσσαλονίκης και τη σχετική συρρίκνωση, πληθυσμιακή και οικονομική, της υπόλοιπης χώρας. Χαρακτηρίστηκαν, επίσης, από τη συγκέντρωση της οικονομικής δραστηριότητας σε ορισμένους κλάδους και τομείς και τη σημαντική υστέρηση στους περισσότερους από τους υπόλοιπους τομείς. 

Είναι χαρακτηριστικό ότι μεταξύ των χωρών μέσου και υψηλού εισοδήματος, η Ελλάδα είναι εκείνη που ξεχωρίζει από το γεγονός ότι περίπου το 40% του πληθυσμού της κατοικεί στην πρωτεύουσά της, που είναι το κέντρο και της πολιτικής και της οικονομικής δραστηριότητας της χώρας. Η μόνη άλλη χώρα ανάλογου εισοδήματος που παρουσιάζεται παρόμοιο φαινόμενο υδροκεφαλισμού, αν και όχι τόσο μεγάλο όσο της Ελλάδας, είναι η Αργεντινή με την πρωτεύουσα της το Μπουένος Άιρες –και δεν είναι τυχαίο ότι και οι δύο χώρες βρίσκονται επί δεκαετίες σε κατάσταση οικονομικής αστάθειας.  Από την άλλη πλευρά, μπορεί να παρατηρήσει κάνεις ότι οι πραγματικά αναπτυγμένες χώρες δεν έχουν την ίδια οικονομική και πολιτική πρωτεύουσα και ότι, ταυτοχρόνως, οι παραγωγικές δραστηριότητες και η κατανομή του εισοδήματος είναι ισομερώς διαμοιρασμένες σε όλη την έκτασή τους. 

Για τον λόγο αυτό πρέπει να είναι σαφές ότι κάθε πραγματική οικονομική ανάπτυξη για να είναι σταθερή και μόνιμη δεν μπορεί παρά να κατανέμει τους καρπούς της δίκαια σε όλες τις τάξεις και τα στρώματα της κοινωνίας, αλλά και σε όλες τις περιφέρειες και τις περιοχές της χώρας. Αυτό δεν είναι ένα ηθικολογικό αξίωμα, αλλά είναι κάτι που αντιστοιχεί σε έναν κανόνα της φύσης και της κοινωνίας: κάθε σύστημα, όπως είναι μία εθνική οικονομία, για να μπορεί να είναι σταθερή και δυναμική διαχρονικά δεν πρέπει να εξαρτάται από μόνο μία, ή έστω από πολύ λίγες παραμέτρους, και να στηρίζεται σε μία ή, έστω, σε πολύ λίγες βάσεις, γιατί τότε, στην περίπτωση που αυτές βρεθούν σε δυσκολία, τότε αμέσως παρασέρνουν το σύνολο της οικονομίας στην δική τους κρίση και κατάρρευση. 

Αντίθετα ένα σύστημα, δηλαδή μία εθνική οικονομία, που στηρίζεται σε πολλές δραστηριότητες και σε πολλές περιφέρειες είναι πολύ δύσκολο να βρεθεί σε κατάσταση εξαιρετικής δυσκολίας, στασιμότητας και κατάρρευσης: όταν μία περιοχή ή, ακόμη, μία οικονομική δραστηριότητα, ένας οικονομικός κλάδος, αντιμετωπίζουν μία κρίση, οι άλλες περιοχές και οι άλλοι κλάδοι μπορεί να συνεχίσουν τη δραστηριότητά τους εντείνοντας την μάλιστα, ώστε να υποστηρίξουν την οικονομία. Εάν θέλουμε να δώσουμε ένα παράδειγμα, που μπορεί να μην είναι πολύ ευχάριστο αλλά είναι αληθινό, τέτοια είναι η περίπτωση της γερμανικής οικονομίας που αντέδρασε τελείως διαφορετικά στη μεγάλη οικονομική κρίση του 2008 από ό,τι αντέδρασε η ελληνική οικονομία. 

Το συμπέρασμα που βγάζει κάνεις από τα παραπάνω είναι πως στην Ελλάδα δεν πρόκειται να υπάρξει πραγματική ανάπτυξη εάν αυτή δεν συμπεριλάβει όλες τις περιφέρειές της και όχι μόνο την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Για να το πούμε με διαφορετικό τρόπο, η ανάπτυξη της χώρας μπορεί να προέλθει μόνο από την ανάπτυξη των περιφερειών της. Αυτό, μάλιστα, είναι κάτι το οποίο μπορεί να συνδυαστεί και θα έχει ευεργετικές συνέπειες με την ανάπτυξη νέων κλάδων και τομέων. Γιατί η κάθε περιφέρεια της χώρας έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που μπορεί να την προσανατολίσουν προς διαφορετικό άξονα οικονομικής δραστηριότητας. Συνεπώς, δεν μπορεί να υπάρχει πραγματική ανάπτυξη στην Ελλάδα εάν δεν υπάρχει ανάπτυξη της Ηπείρου. Η Ήπειρος, μαζί με τις άλλες περιφέρειες, μπορεί και θα πρέπει να γίνουν οι ατμομηχανές που θα φέρουν μπροστά την οικονομία της Ελλάδας.

Τι χρειάζεται όμως μία περιφέρεια σαν την Ήπειρο για να αναπτυχθεί; Χρειάζεται σύγχρονες και λειτουργικές υποδομές ώστε οι επιμέρους περιοχές της να μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ τους, αλλά και με τον έξω κόσμο, εύκολα και γρήγορα μεταφέροντας τους ανθρώπους, τα προϊόντα, αλλά ακόμη και τις ιδέες, εκεί που πρέπει να μεταφερθούν. Σε κάθε ιστορική περίοδο οι απαραίτητες υποδομές είναι διαφορετικές. Στο παρελθόν, η Ήπειρος είχε εξαιρετικές υποδομές και αυτό έκαναν τα Γιάννενα να είναι  η πόλη που ήταν πρώτη «στα γρόσια και στα γράμματα» σε όλη την Ελλάδα. Τέτοιες υποδομές τον 19ο αιώνα, για παράδειγμα, ήταν τα πετρόχτιστα γεφύρια που επέτρεπαν την πραγματοποίηση του μακρινού εμπορίου των Ηπειρωτών. Αυτό απαιτούσαν εκείνες οι εποχές. Σήμερα, όμως, οι συνθήκες απαιτούν διαφορετικά πράγματα. Αυτοκινητόδρομους, λιμάνια, σιδηροδρόμους, αεροδρόμια, οπτικές ίνες και ό,τι άλλο χρειάζεται μία σύγχρονη οικονομία για να μπορεί να λειτουργήσει.

Χρειάζεται παιδεία για να αξιοποιεί το «ανθρώπινο κεφάλαιο». Το «ανθρώπινο κεφάλαιο», δηλαδή οι άνθρωποι που είναι οι φορείς των νέων γνώσεων, των νέων δεξιοτήτων και της επιχειρηματικότητας, είναι ο βασικός παραγωγικός συντελεστής που δημιουργεί την ανάπτυξη στον 21ο αιώνα. 

Χρειάζεται κατάλληλη αξιοποίηση των φυσικών πόρων και των συγκριτικών πλεονεκτημάτων που διαθέτει. Κάθε περιοχή, κάθε περιφέρεια της χώρας έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που την προδιαθέτουν να προσανατολιστεί παραγωγικά προς ορισμένες κατευθύνσεις και σε αυτά πρέπει να στηριχθεί η τοπική  ανάπτυξη, τουλάχιστον στις πρώτες φάσεις της.

Χρειάζεται, τέλος –και αυτό είναι, ίσως, το καταλυτικό στοιχείο της ανάπτυξης– ένα αναπτυξιακό όραμα και την κατάλληλη πολιτική που θα συνδυάσει όλα τα άλλα στοιχεία βάζοντας την περιφέρεια στον σωστό δρόμο της δημιουργίας πλούτου και ευημερίας, από τους κατοίκους της για τους κατοίκους της και για όλη τη χώρα.

Με αυτή την έννοια, η παραμελημένη και ξεχασμένη επί δεκαετίες Ήπειρος μπορεί να γίνει η ατμομηχανή για την ανάπτυξη όλης της εθνικής μας οικονομίας. Εκείνο που πρέπει να κάνουμε είναι να βάλουμε μπροστά τις σωστές ιδέες, να εφαρμόσουμε τη σωστή πολιτική και να υλοποιήσουμε το όραμα μίας νέας, παραγωγικής και ευημερούσας Ηπείρου, πρωταγωνιστώντας έτσι και στην πρόοδο όλης της χώρας. 

ΚΩΝ/ΝΟΣ ΓΑΤΣΙΟΣ, πρ. Πρύτανης, υποψ. Βουλευτής Ιωαννίνων ΠΑΣΟΚ - ΚΙΝΑΛ