Ακόμη ευρίσκονται αρχαίοι ελληνικοί θησαυροί!..

Πρόσφατα (Οκτώβριο 2022) διαβάσαμε σε αθηναϊκή εφημερίδα, ότι στη βιβλιοθήκη της Μονής Αγίας Αικατερίνης στη Χερσόνησο του Σινά στην Αίγυπτο, μία μεσαιωνική περγαμηνή έκρυβε έναν «ουράνιο» θησαυρό που μέχρι χθες… υπήρχαν μόνον αναφορές σ’ αυτό και αγνοείτο η τύχη του! Λέγεται ουράνιος, γιατί αναφέρεται στους αστέρες του ουρανού… Πρόκειται για ένα τμήμα του περίφημου καταλόγου αστέρων του πρώτου αστρονομικού καταλόγου της ανθρωπότητας, που είχε συντάξει ο Ίππαρχος ο Ρόδιος (190 – 120 π.Χ.), ο «πατέρας» της Αστρονομίας, κατά την αρχαιότητα. Οι επιστήμονες εντόπισαν απόσπασμα του πρώτου «χάρτη» του ουρανού περίπου μας σελίδας έκταση όπου περιγράφονται οι αστρικές συντεταγμένες τα τέσσερα άκρα του αστερισμού Corona Botealis σύμφωνα με τον αστρονόμο Ίππαρχο.

Το τμήμα αυτό του πρώτου αστρονομικού καταλόγου που είχε συντάξει ο Ίππαρχος ο Ρόδιος, ήταν κρυμμένο σε παλίμψηστο κώδικα της Μονής Αγίας Αικατερίνης Σινά. Παλίμψηστους κώδικας λέγεται ο πάπυρος που κάτω είναι γραμμένο αρχαίο κείμενο, το οποίο καλύφθηκε και επάνω γράφτηκε άλλο. Αυτό γινόταν λόγω έλλειψης γραφικής ύλης τον Μεσαίωνα. Λέγονται παλίμψηστα αυτά τα χειρόγραφα από το πάλιν + ψάω. Ψάω σημαίνει ξέω, ομαλίζω, τρίβω ελαφρά. Έτσι αποκαλύπτεται το κείμενο που κρύπτεται κάτω.

Ιστορικός της αστρονομίας στο πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον περιγράφει το εύρημα ως «σπάνιο» και «σημαντικό» και υποστηρίζει ότι αποκαλύπτει μία εξαιρετικά βασική εξέλιξη στον δυτικό πολιτισμό που συνέβαλε το έργο του Ιππάρχου, στη «μαθηματοποίηση της φύσης», δηλαδή την μετατόπιση από την απλή περιγραφή των φυσικών φαινομένων, στη μέτρηση, τον υπολογισμό και την πρόβλεψή τους.

Ο Ίππαρχος υπήρξε ο μεγαλύτερος αστρονόμος, θεμελιωτής της μαθηματικής αστρονομίας και ένας από τους κορυφαίους αστρονόμους όλων των εποχών.

H ακρίβεια των παρατηρήσεών του και οι σωστές λύσεις του σε προβλήματα θεωρητικά και πρακτικά φέρουν τη σφραγίδα ευρηματικότητας και της μεγαλοφυΐας του και δικαιολογούν το χαρακτηρισμό του ως ιδρυτή της επιστημονικής αστρονομίας.

Συγκεκριμένα, η μετάπτωση των ισημεριών και η στερεογραφική προβολή που ανακάλυψε, όπως και ο κατάλογος των απλανών αστέρων κα οι τριγωνομετρικοί πίνακες χορδών που συνέταξε, αποτελούν σπουδαία επιτεύγματα, που άνοιξαν νέους δρόμους στην αστρονομία.

Ο Ίππαρχος γεννήθηκε στη Νίκαια της Βιθυνίας απέναντι από την Κωνσταντινούπολη και έζησε μεταξύ των ετών 190 και 120 π.Χ. Έζησε τον περισσότερο χρόνο της ζωής του στη Ρόδο, γι’ αυτό και ονομάστηκε Ρόδιος. Οι παρατηρήσεις του, όμως, συνέστησαν αργότερα (162 – 127 π.Χ.) στην Αλεξάνδρεια.

Εάν εσώζονταν τα έργα του Ιππάρχου, ασφαλώς θα μπορούσαμε να έχουμε πληρέστερη αντίληψη για την τεράστια συμβολή του, γενικά, στην προαγωγή της αστρονομίας. Τίτλους, όμως και αποσπάσματα των χαμένων έργων του έχουμε. Τα περισσότερα κάηκαν κατά τον εμπρησμό της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, όπου εκάηκαν πεντακόσιες χιλιάδες τόμοι βιβλίων!

Ήταν σε κυλίνδρους παπύρων της εποχής.

Τότε χάθηκε όλος ο πνευματικός θησαυρός της αρχαιότητας. Διασώσανε λίγα: Ο Πτολεμαίος ο Κλαύδιος, αστρονόμος, γεωγράφος και μαθηματικός, από την Αίγυπτο, 2ος αιώνας μ.Χ., ο Θέον από την Αλεξάνδρεια, Έλληνας μαθηματικός, αστρονόμος και φιλόσοφος που άκμασε στην Αλεξάνδρεια το 380 μ.Χ., ο Πάππος από την Αλεξάνδρεια, ο τελευταίος μεγάλος γεωμέτρης της αρχαίας Ελλάδας, που έζησε στην Αλεξάνδρεια περίπου το 320 μ.Χ. Και τέλος ο άγνωστος γεωγράφος και ιστορικός από τη Μικρά Ασία, την πόλη Αμάσεια στα παράλια του Εύξεινου Πόντου ο Στράβων που έζησε από το 64 π.Χ. μέχρι το 24 μ.Χ..

Ο Γάλλος Dirot, είναι γνωστός με το εξελληνισμένο όνομά του Διδότος. Υπήρξε πολύ γνωστός εκδότης, συγγραφέας, ελληνιστής (1790 – 1876) και πολύ φιλέλληνα. Εβοήθησε, όπως μπορούσε την Επανάσταση. Για τον Ίππαρχο γράφει, ότι ήταν πολλά και αξιόλογα τα έργα του. Βελτίωσε τα αστρονομικά όργανα της εποχής του και επινόησε καινούργια ακόμη καλύτερα. Έμεινε γνωστή «η δια του τετραπήχου κανόνος διόπτρα» και το «αστροβόνον όργανον» σε σφαιρική και σε επίπεδη μορφή (επιπεδόσφαιρον).

Ασχολήθηκε με θέματα της σφαρικής τριγωνομετρίας και σκιαγράφησε την άπλωση επιφάνειας σφαίρας και σύμφωνα με τις απόψεις του Συνέσιου του Κυριναίου, του νεοπλατωνικού φιλοσόφου και επισκόπου της Πτολεμαΐδας (περ. 372 – 414), ήταν ο πρώτος που ασχολήθηκε με αυτό το πρόβλημα.

Θεωρούσε, ότι οι αστέρες δεν είναι αιώνιοι στον ουρανό. Άλλοι εξαφανίζονται, ενώ άλλοι μπορούν ξαφνικά να γεννηθούν. Αρίθμησε όλους τους ορατούς αστέρες, προσδιόρισε τη θέση του καθενός στον ουρανό, καθώς και τη λαμπρότητά του, έτσι, ώστε οι μετέπειτα αστρονόμοι να γνωρίζουν τους ορατούς αστέρες κατά την εποχή του Ιππάρχου και να μπορούν να αποφαίνονται αν κάποιος αστέρας υπήρχε άλλοτε ή ήταν άλλος νέος.

Συμπλήρωσε, έτσι, το 127 π.Χ., τον περίφημο κατάλογο, τον γνωστό ως «κατάλογο των αστέρων του Ιππάρχου», που σώζεται μέχρι σήμερα. Ο κατάλογος αυτός περιλαμβάνει πλήρη στοιχεία για τους 1039 λαμπρότερους, από τους ορατούς, αστέρες, αποτελούσε δε την αρχή πάνω στην οποία στηρίχτηκαν όλοι οι κατάλογοι αστέρων, που συντάχτηκαν μετέπειτα.

Η καταμέτρηση των ορατών αστέρων και του προσδιορισμού της θέσης του καθενός από αυτά, αποτέλεσε τη βάση πάνω στην οποία στηρίχτηκε η μεγαλύτερη από τις ανακαλύψεις της αστρονομίας. Αυτή είναι η «μετάπτωσις», είναι, δηλαδή η περίοδος κατά την οποία η ημέρα και η νύχτα έχουν ίση διάρκεια σε όλη τη γη. 21 Μαρτίου και 21 Σεπτεμβρίου (εαρινή και φθινοπωρινή). Αυτή είναι μία από τις λαμπρότερες ανακαλύψεις του μεγάλου αστρονόμου Ιππάρχου.

Προσδιόρισε τη διάρκεια του έτους σε 365,246667 ημέρες, δηλαδή ελάχιστα απέχει από το σωστό. Καθόρισε με μεγάλη ακρίβεια τη διάρκεια των εποχών του έτους. Οι αριθμοί που παρουσίασε ελάχιστα απέχουν από τους ακριβείς αριθμούς που έχουμε σήμερα. Και να σκεφθεί κανείς, ότι τα όργανα που χρησιμοποιούσε ήταν σχεδόν πρωτόγονα, αν τα συγκρίνουμε με τα σημερινά.

Πρώτος αυτός εισήγαγε το «αστρικό ημερολόγιο» δηλαδή το σύστημα διαίρεσης του χρόνου σε έτη, μήνες και ημέρες, ο οποίος βασίζεται στα κύρια αστρικά φαινόμενα: Περιφορά της Γης γύρω από τον Ήλιο και της Σελήνης γύρω από τη Γη. Παραδέχτηκε, ότι η Γη έχει σφαιρική επιφάνεια. Ασχολήθηκε και με κινήσεις των πλανητών και με πολλές άλλες πλευρές του πλανητικού συστήματος ασχολήθηκε… Κατόπιν όλων των παραπάνω, δεν μπορεί να θεωρηθεί υπερβολή, ότι ο Ίππαρχος δίκαια θεωρείται ως ένας από τους μεγαλύτερους θεωρητικούς αστρονόμους όλων των αιώνων, ως ο κατεξοχήν ερευνητής των ουράνιων φαινομένων και συγχρόνως ένας από τα εξαιρετικά ερευνητικά πνεύματα σε σειρά πολλών αστρονομικών ζητημάτων. Να σημειώσουμε, ότι ο τρόπος εργασίας του Ιππάρχου συμπίπτει με τον τρόπο της έρευνας στην επιστήμη και ειδικότερα στην αστρονομία μέχρι και σήμερα και αυτό τα λέει όλα, για τον αστρονόμο της αρχαίας Ελλάδας.

Ειδικά για το εύρημα του πρώτου αστρονομικού καταλόγου που βρέθηκε στη Μονή Σινά είδαμε στην αρχή τι είπε ο καθηγητής ενός πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον. Είπε ότι ο Ίππαρχος συνέβαλε στη «μαθηματικοποίηση της φύσης». Αυτός είναι ο ουράνιος χάρτης του Ιππάρχου…

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΕΜΟΣ