Ο Μ. Αθανάσιος αγωνιστής κατά του Καισαροπαπισμού…

Ο Μέγας Αθανάσιος γεννήθηκε το 295 μ.Χ. από φτωχούς χριστιανούς γονείς στην Αλεξάνδρεια. Ο τότε επίσκοπος Αλεξανδρείας Αλέξανδρος, τον πήρε υπό την προστασία του και ανέλαβε την γενική μόρφωσή του. Μεγάλη επίδραση στη διαμόρφωση του ήθους του και στην πορεία της ζωής του, είχε η γνωριμία του με τον ασκητή Μέγα Αντώνιο, του οποίου και συνέγραψε την βιογραφία. Από αυτόν πήρε ιδιαίτερα μαθήματα αγωνιστικότητας, προσευχής, αρετής και αγιότητας.

Ο Αθανάσιος από  λαϊκός ακόμα, συνέγραψε επίσης

σημαντικά κείμενα όπως το με τίτλο «Λόγος κατά Ελλήνων», με το οποίο έδωσε απάντηση στις κοσμοθεωρητικές αντιλήψεις των παγανιστών, οι οποίοι υποστήριζαν την πολυθεΐα και το «Περί ενανθρωπήσεως του Λόγου», με το οποίο ανέτρεπε την διδασκαλία του Αρείου ότι ο Χριστός δεν ήταν Θεός, αλλά το πρώτο κτίσμα, δημιούργημα του Θεού. 

Η ζωή του Αγίου Αθανασίου συμπίπτει με την εποχή που ανεφύει ο Καισαροπαπισμός ως σύστημα σχέσεων Εκκλησίας και Πολιτείας. Σύμφωνα με αυτό η Εκκλησία οφείλει να είναι ενταγμένη ως νομικό πρόσωπο στην απόλυτη εξουσία του κράτους και στα διοικητικά και στα δογματικά ζητήματα που αφορούν την λειτουργία της. 

Η εφαρμογή του δόγματος, ως άσκηση πολιτικής, άρχισε από τον Μ. Κων/νο από το 314 μ.Χ.. Συνεκάλεσε την σύνοδο Επισκόπων της Αρελάτης, πήρε θέση υπέρ του Επισκόπου Καρχηδόνας Καικιλιανού και στη συνέχεια άσκησε βία στους δονατιστές για την εφαρμογή των αποφάσεών της.

Με διάταγμα του 325 μ.Χ. συγκάλεσε την Α΄ Οικουμενική Συνόδο. Εξόρισε Επισκόπους που ήταν αντίθετοι στις δογματικές θεολογικές θέσεις που υιοθετούσε. Ο Μ. Κων/νος θεωρούσε τον εαυτό του Επίσκοπο “των εκτός” και “συνθεράποντα” των κανονικά χειροτονημένων Επισκόπων. Την ίδια αντίληψη είχαν και οι επόμενοι Αυτοκράτορες. 

Ο Άγιος Αθανάσιος σε ηλικία 25 ετών χειροτονήθηκε διάκονος από τον επίσκοπο Αλέξανδρο, τον οποίο ακολούθησε και στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο το 325μ.Χ. Εκεί αναδείχθηκε πρωτεργάτης στην καταδίκη της διδασκαλίας του Αρείου. Το 327 μ.Χ. όμως έγινε σύνοδος Επισκόπων με πλειοψηφία αρειανιστών, που αποφάσισε την αναίρεση του αφορισμού του Αρείου. Με βάση το γεγονός αυτό ο Μ. Κων/νος ανακάλεσε τον Άρειο από την εξορία του και διέταξε να γίνει δεκτός στην Εκκλησία της Αλεξανδρείας. Τον Άρειο αρνήθηκε να δεχθεί σε κοινωνία ο Αρχιεπίσκοπος  Αλέξανδρος. Το 328 μ.Χ. και σε ηλικία 33 ετών ο Αθανάσιος εξελέγη Αρχιεπίσκοπος Αλεξανδρείας και αρνήθηκε να δεχθεί και εκείνος σε κοινωνία τον Άρειο. Οι «αρειανιστές» επίσκοποι κατηγόρησαν τον Αθανάσιο στον Μ. Κων/νο για αυθαίρετη επιβολή φόρων υπέρ της εκκλησίας, για μαγεία και ότι είναι φιλοχρήματος και άδικος. 

 Με στόχο την κοινωνική ειρήνη το 334 μ.Χ. ο Μ. Κων/νος συνεκάλεσε σύνοδο Επισκόπων στην Καισάρεια (στην οποία ο Αθανάσιος δεν πήγε) και το 335 μ.Χ. νέα σύνοδο στην Τύρο για να εξετάσουν κατηγορίες που είχαν ασκηθεί εναντίον του Αθανάσιου. Στη σύνοδο αυτή, πέρα από τις δογματικές διαφορές, ανεφύησαν και προσωπικές μεταξύ των αντιπάλων μερίδων Επισκόπων. Σ΄ αυτήν αποφασίστηκε η καθαίρεση του Αθανασίου από Επισκόπου Αλεξανδρείας. Ο Κων/νος κάλεσε σε ακρόαση τον Αθανάσιο. Αυτός πιστός στο ορθόδοξο δόγμα, ενώπιόν του αναδείχθηκε ανυποχώρητος μαχητής της Ορθοδοξίας, ικανός για κάθε θυσία και με αποφασιστικό θάρρος  αντιστάθηκε στον Αυτοκράτορα υπερασπιζόμενος την αυτονομία της Εκκλησίας. 

Μετά από αυτήν την αποτυχία τους οι εχθροί του τον κατηγόρησαν για πράξεις πολιτικής αντιπολίτευσης στον Κων/νο. Ο Αθανάσιος δεν μπόρεσε να αντικρούσει με πειστικότητα τις κατηγορίες και ο Κων/νος επικύρωσε την απόφασή των κατηγόρων του περί καθαιρέσεώς του από Επίσκοπο Αλεξανδρείας. Ταυτόχρονα τον εξόρισε στους Τρεβήρους Γαλατίας. Αυτή ήταν η πρώτη του εξορία, που διήρκεσε 2 έτη και 4 μήνες. Επέστρεψε από την εξορία το 337 μ.Χ., μετά το θάνατο του αυτοκράτορα Μ.  Κωνσταντίνου, όταν οι υιοί του Κωνστάντιος, Κώνστας και Κωνσταντίνος Β΄ που είχαν διαμοιρασθεί την άσκηση εξουσίας στη Ρωμαϊκή Επικράτεια, ανακάλεσαν τις πράξεις επιβολής της ποινής της εξορίας των Επισκόπων.

Στην επιστροφή του Αθανασίου στην Αλεξάνδρεια, αντέδρασαν οι  Αρειανοί Επίσκοποι και πέτυχαν να συγκληθεί από τον Αυτοκράτορα Κωστάντιο σύνοδος Επισκόπων στην Αντιόχεια το 339 μ.Χ. Η σύνοδος επικύρωσε την καθαίρεσή των επανελθόντων από την εξορία Ορθοδόξων Επισκόπων, οι οποίοι στη συνέχεια εξορίστηκαν από τον Αρειανιστή Κωνστάντιο. Οι εξόριστοι πήγαν στη Δύση, που υπήγετο στην εξουσία του αυτοκράτορα Κώνστα. Τότε ο επίσκοπος Ρώμης Ιούλιος συνεκάλεσε σύνοδο η οποία κήρυξε την  πίστη της στο σύμβολο της Νίκαιας και αθώωσε τον Αθανάσιο. Παρά την συνοδική απόφαση ο συναυτοκράτορας Κωνστάντιος επέμεινε στην εξορία του Αθανασίου μέχρι το 346 μ.Χ.. 

Το 350 ο Κώνστας δολοφονείται, ο Κωνστάντιος γίνεται μονοκράτορας του Δυτικού και του Ανατολικού μέρους της Αυτοκρατορίας. Οι Αρειανοί επίσκοποι, εκμεταλλευόμενοι το γεγονός αυτό σε σύνοδό τους καθαίρεσαν τον Αθανάσιο. Στη συνέχεια απεστάλη από τον Κωνστάντιο άγημα με το Ρωμαίο στρατηγό Συριανό, με σκοπό την εξόντωσή του. Ο Αθανάσιος φυγαδεύθηκε στη έρημο, όπου για έξι χρόνια διαφεύγει τη σύλληψη με τη βοήθεια φιλικά διακείμενων μοναχών. Εκείνη την περίοδο βρήκε την ευκαιρία να γράψει έναν πολύ μεγάλο αριθμό έργων του, ενώ ταυτόχρονα διεξήγαγε δριμεία εκστρατεία, ώστε να κατασταλεί κάθε αρειανή επιρροή.

 Μετά το θάνατο του Κωνστάντιου, ανακηρύσσεται το 361 μ.Χ. Αυτοκράτορας ο Ιουλιανός. Το 362 μ.Χ. εξέδωσε διάταγμα περί επιστροφής όσων είχε εξορίσει ο Κωνστάντιος, μεταξύ αυτών και ο Αθανάσιος.  Άμεσα αρχίζει η σύγκρουσή του με τον Ιουλιανό ο οποίος θέλει να επαναφέρει το καθεστώς της “πατρώας θρησκείας” του παγανισμού, ο δε Αθανάσιος μάχεται με όλες του τις δυνάμεις για την ενδυνάμωση της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Όταν ο Ιουλιανός πληροφορήθηκε για τη δράση του το ίδιο έτος 362 μ.Χ. διατάσσει την εξορία του. Ο Αθανάσιος  εξορίζεται στη Θηβαΐδα. Τον Ιούνιο του 363 μ.Χ., όταν σκοτώθηκε ο Ιουλιανός ο Αθανάσιος επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια όπου προχώρησε απρόσκοπτα το έργο του μέχρι τον Ιανουάριο του 364 μ.Χ., οπότε πέθανε ο Αυτοκράτορας Ιοβιανός και αναδείχθηκαν συναυτοκράτορες ο Ουαλεντινιανός Α΄ και ο αδελφός του Ουάλης, οι οποίοι ήταν οπαδοί του Αρείου. Οι δύο Αυτοκράτορες επανέφεραν την νομοθεσία του Κωνστάντιου, που κατοχύρωνε ως επίσημο το Αρειανικό δόγμα και εκδίωξαν από την Αλεξάνδρεια τον Αθανάσιο. Ύστερα από τέσσερις μήνες όμως, ο Ουάλης φοβούμενος εξέγερση από την αγανάκτηση των κατοίκων της Αλεξάνδρειας, ανακάλεσε από την εξορία τον Αθανάσιο. Έκτοτε μέχρι και τον θάνατο του το 373 μ.Χ. παρέμεινε στη θέση του ως Επίσκοπος Αλεξανδρείας.

Διετέλεσε Επίσκοπος για 46 έτη, εκ των οποίων τα 17 τα πέρασε σε 6 εξορίες που του επιβλήθηκαν από τους Αυτοκράτορες υπερασπιζόμενος την Ορθοδοξία και την αυτονομία της Εκκλησίας ενάντια στον Καισαροπαπισμό.

Για τους σκληρούς αγώνες του υπέρ της ορθής πίστης και εναντίον της αίρεσης του Αρειανισμού, την πρακτική ζωή του και την αγιότητα του ονομάσθηκε από την Εκκλησία Μέγας. Είναι ένας από τους μεγάλους Πατέρες της Εκκλησίας του 4ου μ.Χ. αιώνα. Επάξια   χαρακτηρίστηκε ως “ανυποχώρητος μαχητής” και πήρε  την προσωνυμία “στύλος της ορθοδοξίας”.

* Ο Νικήτας Αποστόλου είναι πτυχιούχος του Πάντειου Πανεπιστημίου – πρ. Προϊστάμενος του τέως Υπουργείου Γεωργίας.