Ταξιδεύοντας στα χωριά του ακριτικού Πωγωνίου…

 Ο πατέρας Θεοφάνης Κατσούκης, εφημέριος της Ενορίας Αγίου Νικολάου Πωγωνιανής και άλλων γειτονικών ενοριών, την παραμονή της γιορτής της Αγίας Παρασκευής μου είπε ότι την ημέρα της γιορτής 26/7 θα λειτουργούσε στην Εκκλησία της Αγίας Παρασκευής στο χωριό Ορεινό (π. Μποζανίκο) Πωγωνίου.

Από καιρό επιθυμούσα να επισκεφθώ το Ορεινό την τελευταία προφυλακή στην εσχατιά της πατρίδας, στην οροθετική γραμμή Ελλάδας – Αλβανίας. Την επομένη 26/7 ξεκίνησα με το αυτοκίνητό μου από την Πωγωνιανή. Πέρασα το χωριό Ποντικάτες (ερημοχώρι και εκείνο με ελάχιστους κατοίκους) και κατέβηκα στον κάμπο του Ξηροβάλτου. Το όνομα του κάμπου από το παρακείμενο ομώνυμο χωριό. Ένας ευλογημένος τόπος ανεκμετάλλευτος. Δεν ξέρω εάν υπάρχουν πρωτοβουλίες για αξιοποίησή του.
Πήρα τον ελικοειδή ασφαλτοστρωμένο δρόμο και μετά από ένα περίπου χιλιόμετρο έφτασα στο χωριό Ξηρόβαλτο, πριν από το Ορεινό. Ψυχή δεν είδα. Ένα θαυμάσιο χωριό μέσα στο πράσινο, με ανοιχτό ορίζοντα, αλλά χτυπημένο από την κατάρα της αποδημίας.
«Δεν λαλούν κοκόρια», δεν ακούγονται κουδούνια από τα ζωντανά και ούτε βλέπεις γυναίκες να γνέθουν με τις ρόκες και να πλέκουν στις εξώπορτες των σπιτιών τους. Τώρα δεν απόμεινε παρά ερήμωση, σιωπή και περισυλλογή.
Μετά από μια μικρή απόσταση από το Ξηρόβαλτο προβάλλει ένα πλάτωμα, ένα αρκετά μεγάλο άνοιγμα στο έμπα του χωριού, με καταπληκτικό ορίζοντα και αξεπέραστη θέα. Απέναντι, σαν σε ζωγραφιά τα χωριά της Πάνω Δερόπολης, ως τη Μουργκάνα. Όλες οι αισθήσεις σε εγρήγορση. Χαίρεσαι να αγναντεύεις τον κάμπο της Δερόπολης και τα ιστορικά ελληνοχώρια. Μνήμες πολλές επανέρχονται, καταστάσεις και γεγονότα που σφράγισαν τον τόπο και καταδίκασαν χιλιάδες Έλληνες να συμβιώνουν με τους Γκέγκηδες της Βορείου Αλβανίας. Πόσο άδικα!
Μετά το πλάτωμα, το μπαλκόνι του Ορεινού, σε μια στροφή, προβάλλει το χωριό Ορεινό. Χτισμένα τα πέτρινα σπίτια με τις αυλές και τον περιβάλλοντα χώρο, στις πλαγιές υπερκείμενου λόφου, από τον οποίο ξεκινάει το βουνό Μακρύκαμπος προς τα κατεχόμενα από την Αλβανία χωριά του Μικρού Πάνω Πωγωνίου. Κάτω σε μεγάλο βάθος καταπράσινη χαράδρα και απέναντι στην κορυφή του λόφου τα ελληνοαλβανικά σύνορα.
Τα σπίτια μέσα στο πράσινο δύσκολα διακρίνονται. Άδεια από νοικοκυραίους, διπλοκλειδωμένα. Τους περιμένουν κάποιες μέρες του καλοκαιριού να τα ανοίξουν, να τα συγυρίσουν, να τα νοικοκυρέψουν. Αμπαρωμένα μπορεί να είναι αλλά τις λεηλασίες δεν μπορούν να τις αποφύγουν. Απομονωμένο, έρημο το χωριό, οι κουκουβάγιες αδυνατούν να αποτρέψουν τους ληστοβίωτους Αλβανούς.
Στο κέντρο του χωριού μια μικρή πλατειούλα κάτω από τον πλάτανο και δίπλα το Δημοτικό Σχολείο, το καφενείο του χωριού, ιδρυμένο το 1980 από τον «Εξωραϊστικό Σύλλογο Ορεινού Πωγωνίου» και η Εκκλησία χτισμένη το 1817, όπως φαίνεται από επιγραφή στην εξωτερική κόγχη του Ιερού.
Η θεία λειτουργία τελέστηκε από τον πατέρα Θεοφάνη. Ιερέας σοβαρός, ο παπα-Φάνης, μετρημένος, συνεπής στα εκκλησιαστικά του καθήκοντα, ολοκληρωμένος λειτουργός του Υψίστου. Διακονεί σε εκκλησίες του Πωγωνίου για σαράντα συναπτά έτη. Ας τον έχει ο Θεός καλά, γιατί έχουμε ανάγκη από ιερείς του αναστήματος του παπα-Φάνη.
Γυναίκες με την κυρα-Παπαδιά και την κυρα-Σοφία έστησαν τραπέζια έξω από το καφενείο και είκοσι με είκοσι πέντε άτομα από Αθήνα, Γιάννινα, Αμερική τιμήσαμε τα εδέσματα: Αναψυκτικά, βουτήματα, πίτες σπιτικές, τσίπουρο και ψητό από τον Βασίλη Βαλερά. Λίγοι προσκυνητές στο πανηγύρι της Αγίας Παρασκευής. Οι αναπολήσεις και αναμνήσεις μας κατέκλυσαν. Παλιότερα, όταν έσφυζε το χωριό με πάνω από 300 ψυχές, αχολογούσε η χαράδρα από τα τραγούδια και τους χορούς.
Πολλές πληροφορίες για το χωριό, τη ζωή των κατοίκων, τη σημερινή κατάσταση, μου έδωσε ο Γιάννης Σμπόνιας, κάτοικος Δελβινακίου σήμερα. Ο Παύλος Αργύρης, γαμπρός στο Ορεινό και δάσκαλος στη δεκαετία 1960 μας είπε ότι το Δημ. Σχολείο τότε, λίγα χρόνια πριν κλείσει, είχε δεκατρείς μαθητές. Στο χωριό υπηρέτησαν διακεκριμένοι δάσκαλοι, όπως ο Αθ. Τζούλης, αργότερα Διευθυντής της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Αλεξανδρουπόλεως, ο αείμνηστος Κώστας Ζώτος, κάτοικος Πωγωνιανής, με Σωπικιώτικες ρίζες, συγκροτημένος δάσκαλος, κορυφαία εκπαιδευτική προσωπικότητα, με εκπαιδευτικό ζήλο. Τα παιδιά μας στη Βοστίνα έμαθαν γράμματα από τον Κώστα Ζώτο.
Άφησα τελευταία την κυρα-Σοφία Βαλερά, τη μοναδική κάτοικο του χωριού. Η κυρία Σοφία, ένας άνθρωπος γελαστός, χαρούμενος, γεμάτος ζωντάνια και κινητικότητα. Φιλοξενεί πολύ κόσμο σήμερα, γεγονός που την κάνει περισσότερο ευχαριστημένη. Είναι λίγες φορές που συναντιέται με χωριανούς και ανταλλάσσει σκέψεις και παρελθούσες μνήμες.
Είκοσι δύο χρόνια ζει στο χωριό. Ο άντρας της πέθανε και τα παιδιά της, όπως όλο το έμψυχο νεανικό δυναμικό των χωριών, πέταξαν μακριά από τη φωλιά τους για να κερδίσουν τον κόσμο.
Δέθηκε με τον τόπο και τους ανθρώπους του χωριού με τους οποίους έζησε χαρές και λύπες, ευχάριστα και δυσάρεστα γεγονότα. Τα λίγα ζωντανά που είχε τα ξέκαμε, τα πούλησε και δεν τρέχει στις κακοτοπιές του βουνού και στα ρουμάνια να τα συμμαζέψει. Δεν φοβάται τίποτε η κυρα-Σοφία. Ούτε τους χειμώνες με τα χιόνια και τις κατεβασιές των νερών από τις Κορύτες. Είναι ριζωμένη, ευχαριστημένη στον τόπο που έζησε και μεγάλωσε τα παιδιά της.
Αυτή είναι η κυρα-Σοφία, ο μοναδικός κάτοικος του Ορεινού που φυλάει Θερμοπύλες στην εσχατιά της ελληνικής Πατρίδας. Μια γιορτινή μέρα πέρασε στο ακριτικό χωριό Ορεινό του Πωγωνίου.