Το άγχος των Πανελλαδικών και η διαχείρισή του...

 Εγγενές στοιχείο του ανθρώπινου οργανισμού το άγχος, είναι η βιολογική αντίδραση σ’ ένα ερέθισμα, ένα είδος «άμυνας» που μας βοηθάει να προστατευθούμε και να εξελιχθούμε ως άνθρωποι.

Μέσα από την διαδικασία της μάθησης, από πολύ νωρίς, μαθαίνουμε ποια ερεθίσματα είναι απειλητικά ή θεωρούνται επικίνδυνα για τη σωματική και ψυχική μας ακεραιότητα. Η πρόοδος που έχει κάνει ο άνθρωπος στην ποιότητα της ζωής του και τον υλικό τομέα τα τελευταία χρόνια είναι αδιαμφισβήτητη.

Πολλοί μάλιστα είπαν πως το άγχος (στρες κατά την ιατρική ορολογία) είναι το τίμημα της «ευζωίας», της υπερκαταναλωτικής πιο συγκεκριμένα συμπεριφοράς, του σύγχρονου ανθρώπου. Το καίριο όσο και κρίσιμο ερώτημα είναι κατά πόσο ο οργανισμός του μπορεί να ανταπεξέλθει σ΄ αυτές τις αλλαγές. Υπάρχουν ολοένα και περισσότερες ενδείξεις και μάλιστα αποχρώσες, ότι το άγχος θα είναι η νέα μάστιγα της εποχής μας.
Παρότι τα τελευταία χρόνια γίνεται ολοένα και πιο συχνά λόγος για αύξηση του στρες και των συμπτωμάτων του στον σύγχρονο άνθρωπο, αν ανατρέξουμε στην μέχρι τώρα ιστορία της ανθρωπότητας δεν μπορούμε να πούμε ότι και τότε τα πράγματα ήταν καλύτερα. Λιμοί, επιδημίες, ατελείωτοι πόλεμοι ή ο φόβος του διαβόλου ή της θρησκευτικής “αιώνιας καταδίκης” στο Μεσαίωνα, ήταν καταστάσεις εκ των πραγμάτων πιο στρεσογόνες από όσες ζει ο σύγχρονος άνθρωπος. Η διαφορά με τότε έγκειται στο ότι εξελικτικά και βιολογικά το ανθρώπινο είδος δεν “σχεδιάστηκε” ποτέ για να ζει μέσα σε ένα τόσο περίπλοκο, μοντέρνο και πολυαπαιτητικό περιβάλλον. Περιβαλλόμαστε από θορύβους (τα ντεσιμπέλ μόνιμος συνοδός του σημερινής καθημερινότητας), χιλιάδες ή και εκατομμύρια ανθρώπων στις μεγαλουπόλεις, διορίες, τεχνολογία, υπολογιστές, κινητά τηλέφωνα και εκατοντάδες άλλες απαιτήσεις και πιέσεις. Ενώ εργαζόμαστε, απαντάμε σε τηλέφωνα - emails, στέλνουμε fax, γράφουμε κείμενα, κάνουμε υπολογισμούς. Γυμναζόμαστε λιγότερο, τρεφόμαστε όλο και λιγότερο φυσικά, αλλάζουμε συχνά εργασιακό περιβάλλον.
Πολλοί από μας έχουμε πολλά πράγματα να κάνουμε και ομολογουμένως πολύ λίγο χρόνο για να τα κάνουμε. Δεν είναι υπερβολή να πούμε πως έχει δημιουργηθεί ένα νέο είδος «κοινωνικού όντος». Ένα «κοινωνικό ον» που χρειάζεται να είναι πειθαρχημένο και υπάκουο στις κοινωνικές επιταγές («παρα-πειθαρχημένο», είναι αλήθεια, τελευταία, με τον Μεγάλο Αδελφό) μέσω των συνεχώς τελειοποιούμενων ηλεκτρονικών μέσων παντεπόπτη και πανταχού παρόντα), αλλά ταυτόχρονα αναγκάζεται να σηκώσει το βάρος της ανεξαρτησίας του.
Εξειδικεύοντας, τώρα, το άγχος που βιώνουν τόσο οι υποψήφιοι των Γενικών Εξετάσεων όσο και οι γονείς τους, έχουμε να παρατηρήσουμε ότι καίριας σημασίας είναι ο έλεγχός του. Είναι σημαντικό, επειδή το άγχος είναι πολύ υποκειμενική εμπειρία, ο καθένας μας να ξέρει πού είναι το όριό του, ποιο είναι το σημείο που του προσφέρει τη μέγιστη δυνατή αποδοτικότητα. Γιατί το λεγόμενο «θετικό» άγχος που βιώνουμε, λειτουργεί σαν σύστημα άμυνας και προσαρμογής στις καταστάσεις, κινητοποιώντας μας και ωθώντας μας στο να είμαστε πιο παραγωγικοί, αποδοτικοί και αποτελεσματικοί με τους στόχους και τις υποχρεώσεις μας. Υπερβαίνοντας όμως το σημείο αυτό, αρχίζει το λεγόμενο «αρνητικό» άγχος, που εκφράζεται με επιπτώσεις τόσο σωματικές όσο και συναισθηματικές, στον τρόπο που σκεφτόμαστε, στη συμπεριφορά και στις σχέσεις μας.
Οι Πανελλαδικές Εξετάσεις, οι οποίες βρίσκονται ante portas, έχουν εξελιχθεί, για την πλειονότητα των οικογενειών, σε μια «αρένα», όπου έφηβοι δοκιμάζουν τις αντοχές τους και γονείς αναμετρώνται με τη δική τους αγωνία για το μέλλον των παιδιών τους. Κάπου στο βάθος, υπάρχει ο φόβος του εφήβου για την αποτυχία, διότι μπορεί να έχει μάθει ότι δεν έχει δικαίωμα να αποτύχει. Συνάμα, μπορεί να υπάρχουν ανεκπλήρωτα όνειρα των γονέων, υψηλές προσδοκίες ή κυρίως φόβος για ένα ζοφερό μέλλον χωρίς κάποια επιστημονική εξειδίκευση. Οι υποψήφιοι, που δεν πρέπει να λησμονούμε πως είναι έφηβοι, φοβούνται ότι θα απογοητεύσουν τον εαυτό τους και την οικογένειά τους. Εδώ είναι καθοριστική η επίδραση του άμεσου – οικογενειακού, κυρίως, και συγγενικού - καθώς και του σχολικού, περιβάλλοντος.
Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί του υποψήφιου οφείλουν να βοηθήσουν στην αποφόρτισή του από το άγχος των συγκεκριμένων εξετάσεων, να «καθαρίσουν» τις αρνητικές σκέψεις από το μυαλό του, τονίζοντάς του σε κάθε ευκαιρία πως σημασία έχει η προσπάθεια, η επιτυχία ή η αποτυχία της οποίας πολλές φορές συναρτάται και με εξωγενείς παράγοντες (λόγου χάρη, τύχη) και, το κυριότερο, πως η ζωή δεν τελειώνει με μια πιθανή αποτυχία, αφού οι ευκαιρίες που θα βρει μπροστά του θα είναι σίγουρα πολλές. Η συζήτηση του παιδιού με τον γονιό είναι εξαιρετικά υποβοηθητική. Αλλά να γίνεται με κατανόηση, χωρίς προσπάθεια ελέγχου και κυριαρχίας, και, προπαντός, χωρίς επίκριση.
Οι επιστήμονες της συμβουλευτικής Γραμμής 11525 «Μαζί για το παιδί», στην οποία μπορούν να απευθύνονται δωρεάν γονείς και υποψήφιοι, έχουν δημιουργήσει μια σειρά από διαφάνειες, όπου έχουν κωδικοποιήσει τις συστάσεις τους χρήσιμες όσο και χρηστικές συμβουλές προς εφήβους και γονείς. Στα παιδιά συστήνουν να υιοθετήσουν μια καθημερινή ρουτίνα, να οργανώσουν το διάβασμά τους με βάση τις δικές τους ανάγκες, να επικοινωνούν τις ανάγκες τους με το οικογενειακό περιβάλλον, να αναγνωρίσουν τις ικανότητες τους και τα θετικά τους χαρακτηριστικά. Και βέβαια, να έχουν ελεύθερο χρόνο. Στους γονείς συστήνουν να διασφαλίσουν ένα ήρεμο περιβάλλον για τα παιδιά, να τα ενθαρρύνουν να κάνουν πράγματα που τα ευχαριστούν στον ελεύθερο χρόνο τους, να μην παρεμβαίνουν στον τρόπο που διαβάζουν και να επιτρέψουν στα παιδιά τους το «όχι» σε πράγματα και καταστάσεις που τα αγχώνουν. Να μην προκαλούν ανησυχία και εκνευρισμό με σχόλια και να μην επιβαρύνουν τους εφήβους με τις δικές τους επιθυμίες. Να τους δίνουν «χώρο» να προσδιορίσουν τα δικά τους όνειρα και επιθυμίες.
Οι Πανελλαδικές Εξετάσεις αποτελούν σίγουρα ορόσημο στην πορεία ενός μαθητή. Το όνειρο της φοιτητικής ζωής τούς συνεπαίρνει. Το όραμα της επιτυχούς επαγγελματικής σταδιοδρομίας ζωντανεύει. Ορόσημο, όμως, μπορούν να θεωρηθούν και για τους γονείς, οι οποίοι στην επιτυχία του παιδιού τους βλέπουν τη δική τους κοινωνική καταξίωση. Δεν παύουν όμως να είναι το επιστέγασμα μιας προσπάθειας, πολύχρονης και όχι μόνο των συγκεκριμένων ημερών, όπως νομίζεται, και τέτοιες προσπάθειες και ευκαιρίες, θα έχει το παιδί μας πολλές στη ζωή. Αυτό ακριβώς πρέπει να συνειδητοποιήσουν, υποψήφιοι και γονείς.