Κορωνοϊός και Ατομική Ευθύνη…

Τις τελευταίες μέρες, παρατηρούμε τις απέλπιδες προσπάθειες του ελληνικού κράτους να συμφιλιώσει τους Έλληνες πολίτες, με αξίες και αρχές που επιλεκτικά ή σπάνια είχαν γνωρίσει. Γίνεται μία προσπάθεια μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα -μόλις μερικών ημερών- να εδραιωθούν και να καθιερωθούν μια σειρά απο νέες αρχές και αξίες, κανόνες και πρότυπα συμπεριφοράς, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν ως ανάχωμα, ως το πρώτο “κοινωνικό εμβόλιο” κατά της πανδημίας του κορωνοϊού. 
Είναι γεγονός πως η ελληνική οικονομική και ανθρωπιστική κρίση των τελευταίων ετών -παρά τις αρνητικές συνέπειες και επιπτώσεις για μεγάλη μερίδα του πληθυσμού- κατάφερε να ενεργοποιήσει τα αντανακλαστικά της κοινωνίας. Πολυάριθμες ομάδες της  “κοινωνίας των πολιτών” ενεργοποιήθηκαν και δραστηριοποιήθηκαν, δείχνοντας ότι τα χαρακτηριστικά της αλληλεγγύης, της συνεργατικότητας, της ατομικής αλλά και της κοινωνικής ευθύνης, παραμένουν ακόμα ενεργά στο DNA της ελληνικής κοινωνίας, παρά το μακροχρόνιο λήθαργό της.. 
Από το 1975 και μετά, παρόλο που το κράτος φιλελευθεροποιήθηκε και εκσυγχρονίστηκε, τα κόμματα εξουσίας δεν έδειξαν ικανά να ανταποκριθούν και να περιορίσουν τα πελατειακά δίκτυα και τις  λαϊκίστικές  πρακτικές της προηγούμενης περιόδου. Όπως υποστηρίζει ο Ομότιμος Καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών  Κωνσταντίνος Τσουκαλάς στο κείμενό του «“Τζαμπατζήδες” στη χώρα των θαυμάτων: Περί Ελλήνων στην Ελλάδα», δεν είναι τυχαίο ότι «οι Έλληνες εξακολουθούν να γεννιούνται και να κοινωνικοποιούνται με τα στερεότυπα ενός άναρχου ατομικισμού, όπου η ελευθερία θεωρείται συνώνυμη της πλήρους ανευθυνότητας έναντι του συνόλου, του νόμου και των άλλων». Αυτός είναι και ο λόγος  που τα ατομικά επιτεύγματα στην Ελλάδα είναι αξιοσημείωτα σε αντίθεση με τις συλλογικές στοχεύσεις. 
Τα άτομα στην Ελλάδα εμφανίζουν εγωκεντρικές - free rider (: “τζαμπατζή”) συμπεριφορές και δε συμμορφώνονται με τους συλλογικούς κανόνες και νόμους. Στο ίδιο πλαίσιο, η Ρόη Παναγιωτοπούλου στο «“Ορθολογικές”  ατομοκεντρικές πρακτικές στα πλαίσια ενός «ανορθολογικού» πολιτικού συστήματος» υποστηρίζει ότι  το πρόβλημα έγκειται στην σχέση ατομικού-συλλογικού, καθώς «Η κρατούσα πρακτική παραμένει ενστικτωδώς εγωιστική».
Όπως ανακοίνωσε και ο πρωθυπουργός της Ελλάδας κ. Μητσοτάκης στο διάγγελμα της 22ης Μαρτίου, «είναι απαραίτητο να ξαναγράψουμε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο. Τώρα είναι η ώρα που το ατομικό ταυτίζεται όσο ποτέ με το συλλογικό». Ένα συμβόλαιο που θα συμβάλλει στην εξισορρόπηση της σχέσης ανισορροπίας μεταξύ ατομικού-συλλογικού και θα καθιερώσει  νέου τύπου κανόνες και συμπεριφορές οι οποίες θα τηρούνται απαρέγκλιτα, ώστε να ωφελούνται και τα δύο συμβαλλόμενα μέρη. 
Tα τείχη που υπάρχουν μεταξύ των διαφορετικών πολιτικών ιδεολογιών πρέπει να πέσουν. Είναι απαραίτητο να επιλεγούν τα καλύτερα στοιχεία από κάθε μία ιδεολογία του δημοκρατικού τόξου και να δημιουργηθεί μια νέα υβριδική, ανθρωποκεντρική πολιτική ιδεολογία που να στοχεύει  στην ατομική, κοινωνική και κρατική ανάπτυξη και ευημερία. Η δύναμη του κράτους  θα πρέπει να εγγυάται τη δύναμη του πολίτη κι, αντίστοιχα, η ισχυροποίηση του πολίτη θα πρέπει να επιφέρει την ισχυροποίηση του κράτους. Για να υπάρξει ισορροπία, η μια δύναμη θα πρέπει να επιδρά εξισορροπητικά στην άλλη. Είναι, ίσως, ο μόνος τρόπος ώστε ο Έλληνας πολίτης να αγαπήσει και να σεβαστεί το κράτος και το κράτος να αγαπήσει και να σεβαστεί τον Έλληνα πολίτη. 
Σε πρώτη φάση, η κρίση στην Ελλάδα μείωσε τη διαφορά στη σχέση μεταξύ ατομικού – συλλογικού, ενισχύοντας σημαντικά το συλλογικό. Μένει, βέβαια, να διαπιστώσουμε αν όντως  η κρίση, η οποία ενίσχυσε τα αισθήματα της ατομικής ευθύνης προς όφελος του κοινωνικού συνόλου, θα λειτουργήσει θετικά στην αντιμετώπιση του κορωνοϊού. Θα καταφέρουμε να αποστασιοποιηθούμε κοινωνικά, αναλαμβάνοντας ο καθένας την ευθύνη ή όχι; 
Το βασικό ερώτημα, βέβαια, που προκύπτει είναι εάν θα μπορέσει, εν τέλει, ο φόβος του θανάτου να ενεργοποιήσει τα ανθρώπινα βιολογικά ένστικτα για ζωή, ή αν θα επικρατήσουν τα εσφαλμένα, όπως αποδεικνύεται, κοινωνικά πρότυπα συμπεριφοράς των τελευταίων ετών. Πόσο εύκολο είναι να επιτύχει το εγχείρημα αυτό, όταν τα τελευταία 45 χρόνια σχεδόν ολόκληρη η ελληνική κοινωνία έχει διαποτιστεί με αξίες και ιδανικά εκ διαμέτρου αντίθετα από αυτά που επιδιώκει το ελληνικό κράτος; 
Απαραίτητο είναι ένα νέο σύνολο συλλογικών κανόνων. Οι Έλληνες θα πρέπει, ίσως, να γίνουν περισσότερο έντιμοι, ηθικοί και πειθαρχημένοι. Η ατομική ευθύνη θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί όχι ως μέσο εξυπηρέτησης ιδίων συμφερόντων, αλλά να στοχεύει στην εξυπηρέτηση του συλλογικού καλού. Αναμφισβήτητα, λοιπόν, θα πρέπει να ταυτιστεί με την κοινωνική ευθύνη. Άλλωστε,  άτομο και κοινωνία είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους. Το άτομο δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την κοινωνία και, συγχρόνως, η κοινωνία χωρίς το άτομο. Ακολουθώντας το σύνθημα της εποχής “Μένουμε σπίτι” θα ωφεληθούμε όλοι ατομικά και συλλογικά.
ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΡΤΖΙΩΤΗΣ