Ελλάδα, Τουρκία και το «σκάκι» στην Ανατολική Μεσόγειο...

Μέχρι τώρα η Κύπρος επιδόθηκε σε εξαντλητικό διπλωματικό αγώνα για να ενημερώσει τα κράτη της περιοχής για την κατάσταση που δημιουργείται και συγκεκριμένα για τις τουρκικές προκλήσεις - συμφωνίες με τη Λιβύη. Παράλληλα, προσπαθεί να δημιουργήσει αμυντικές συμφωνίες με άλλες χώρες ώστε να αντισταθμίσει το αμυντικό της έλλειμμα, φαίνεται όμως ότι είναι δύσκολο να βρεθεί ξένη στρατιωτική δύναμη ή συνασπισμός να προστατεύσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα. 
Με άλλα λόγια, η Κύπρος είναι υποχρεωμένη να προστατεύσει με ίδια μέσα την κυριαρχία της, όποτε κι αν τούτο χρειαστεί. Η Τουρκία δείχνει αποφασισμένη να εξασφαλίσει την παρουσία της στη περιοχή, και ειδικότερα εντός της Κυπριακής Αποκλειστικής Ζώνης, για να προστατεύσει όπως τονίζει τα δικαιώματα της τουρκοκυπριακής κοινότητας. Διατηρεί μια σημαντική στρατιωτική δύναμη κατοχής στο Νησί, δυνάμεως Σώματος Στρατού, ενισχυμένη με μοντέρνα συστήματα τελευταία, όπως για παράδειγμα τα μη επανδρωμένα εναέρια οχήματα -UAVs που έχουν βάση εξορμήσεως το αεροδρόμιο της Κύπρου. 
Η άρση του εμπάργκο όπλων προς την Κύπρο από την Αμερικανική Διοίκηση και η υπογραφή δημιουργίας του αγωγού Eastmed μεταξύ Κύπρου, Ελλάδας και Ισραήλ αναμένεται να αυξήσουν την ένταση στη περιοχή της Κύπρου για το εγγύς μέλλον. Η συνάντηση του Γενάρη στο Καΐρo Αιγύπτου, Κύπρου, Ελλάδας, Γαλλίας με τη συμμετοχή και της Ιταλίας καταδίκασε τις προκλητικές ενέργειες της Τουρκίας, αλλά η Τουρκία συνεχίζει την εισβολή της στην Κυπριακή Αποκλειστική Ζώνη με το πλοίο YAVUZ, προκαλώντας τα κυριαρχικά δικαιώματα της νήσου. Η έλλειψη στρατιωτικής και ειδικότερα αεροναυτικής δύναμης είναι βασικός παράγοντας για την αντιμετώπιση της τουρκικής προκλητικότητας. Καθώς μέρος της Κύπρου κατέχεται από τουρκικά κατοχικά στρατεύματα εξοπλισμένα με σύγχρονα όπλα, η Κύπρος αντιμετωπίζει απειλή ενάντια στην εθνική της ασφάλεια και κυριαρχία. 
Η Ελλάδα που πρόσφατα εξασφάλισε την πολιτική της σταθερότητα επικεντρώνει στην οικονομική ανάπτυξη και στην εφαρμογή του δόγματος «νόμος και τάξη». Επι του παρόντος οι πρόσφυγες-μετανάστες είναι το κύριο πρόβλημα ασφαλείας για τη χώρα, καθώς ο έλεγχος της ροής προσφύγων από την Τουρκία είναι βασικός παράγοντας για την ασφάλεια της. Η κυβέρνηση ανήγγειλε αυστηρά μέτρα ελέγχου λαθρομεταναστών και προσδοκά στην ευρωπαϊκή αλληλεγγύη για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Η χώρα συνεχίζει τις διπλωματικές προσπάθειες για υποστήριξη από διεθνείς δυνάμεις και οργανισμούς. Η τουρκολιβυκή συμφωνία προσπαθεί να δημιουργήσει τετελεσμένα στην Ανατολική Μεσόγειο που θα βλάπτουν σημαντικά τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα. Επί του παρόντος η κατάσταση εξελίσσεται σε διπλωματικό επίπεδο, αλλά υπάρχουν ανησυχίες ότι η Ελλάδα σύντομα θα αναγκαστεί να αντιμετωπίσει την τουρκική επιθετικότητα με στρατιωτική ισχύ.
Στις 2 Ιανουαρίου η Αθήνα κατέστη το κέντρο γεωστρατηγικού και γεωοικονομικού ενδιαφέροντος καθώς Κύπρος, Ελλάδα, και Ισραήλ υπέγραφαν τη συμφωνία για τον αγωγό Eastmed. Ο αγωγός συνδέει τα ισραηλινά και κυπριακά αποθέματα φυσικού αερίου μέσω Ελλάδας και Ιταλίας με την Ευρωπαϊκή αγορά. Η Τουρκία αντιδρά και ισχυρίζεται ότι αυτό παραβιάζει τα κυριαρχικά της δικαιώματα, όπως αυτά μορφοποιήθηκαν με την τουρκολιβυκή συμφωνία. Η κατάσταση εξελίσσεται ραγδαία και χαρακτηρίζεται από αυξημένη ένταση και αβεβαιότητα. Υπάρχει αυξανόμενος αριθμός παραγόντων εσωτερικών και εξωτερικών που διαμορφώνουν την εξέλιξη και εύκολα θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε κρίση ή ένοπλη σύγκρουση. 
Εκτιμάται ότι σύντομα η Ελλάδα θα αναγκαστεί να αντιμετωπίσει τουρκική πρόκληση στην Αποκλειστική της Οικονομική Ζώνη νότια της Κρήτης. Η Τουρκία δηλώνει έτοιμη για έρευνες στη περιοχή, και τότε αναμένεται κρίση με την απειλή ένοπλης σύρραξης. Η Ελληνική κυβέρνηση έστειλε ξεκάθαρο μήνυμα ότι αν η Τουρκία παραβιάσει τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα με πλοία ερευνών ή γεωτρήσεις, η χώρα θα χρησιμοποιήσει βία. Πρόσφατα ακούσθηκαν φωνές, περιλαμβανομένου του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη και εξεχόντων μελών του κυβερνώντος κόμματος, που μιλούν για την ανάγκη προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, υπό αυστηρές όμως προϋποθέσεις. Ο υπουργός εξωτερικών Νίκος Δένδιας δήλωσε ότι η μόνη διμερής εκκρεμότητα μεταξύ των δύο κρατών είναι αυτή της υφαλοκρηπίδας. Δεν θα πρέπει να αποκλειστεί ένα θερμό επεισόδιο στο Αιγαίο ή στην Κυπριακή Αποκλειστική Ζώνη, καθώς η τουρκική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία έχει το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού.
Η Ελλάδα ανησυχεί καθώς η Τουρκία έχει την πρόθεση για έρευνες υδρογονανθράκων στην περιοχή του Καστελόριζου. Η Τουρκία έχει στοχεύσει την ευρύτερη περιοχή εκδίδοντας αρκετές NAVTEX για ναυτικές ασκήσεις με πραγματικά πυρά. Επιπλέον τουρκικά μαχητικά μαζικά παραβιάζουν τον ελληνικό εναέριο χώρο, ενώ τουρκικά drones πετούν πάνω από ελληνικά νησιά και βραχονησίδες. Η Ελλάδα προσπαθεί να εκσυγχρονίσει τις Ένοπλες Δυνάμεις για να αποκατασταθεί η ισορροπία δυνάμεων στη περιοχή, λαμβάνοντας σχετική αμερικανική βοήθεια. Τελευταία η προσπάθεια έχει επικεντρωθεί σε νέες ναυτικές δυνάμεις επιφανείας, στην αναβάθμιση των μαχητικών αεροσκαφών F-16, στη κατασκευή ή προμήθεια μη επανδρωμένων αεροσκαφών-UAVς, και στο προγραμματισμό για τη προμήθεια σμήνους αμερικανικών αεροσκαφών F-35, τα δε τελευταία, που παρέχουν πλήρη αεροπορική υπεροχή στη χώρα, με ορίζοντα το 2025, για λόγους τεχνικούς και οικονομικούς.
Ένα σκληρό «σκάκι παιχνίδι» παίζεται στην Ανατολική Μεσόγειο με ρίσκο την ειρήνη και τη σταθερότητα στη περιοχή. Η Τουρκία είναι στο κέντρο αυτού του αγώνα, αποσκοπώντας να αποφύγει απομόνωση ασφαλείας, πολιτική και ενεργειακή απομόνωση από άλλους παίκτες, και συγκεκριμένα την Κύπρο, την Αίγυπτο, την Ελλάδα, το Ισραήλ και την Ιταλία. Αλλά η πολιτική ισχύος στην Ανατολική Μεσόγειο δεν είναι τόσο απλή από τη στιγμή που πολλοί εμπλεκόμενοι συμμετέχουν. Για παράδειγμα, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ενδιαφέρονται για τις εξελίξεις χάριν στην αντιπαράθεση τους με τη Τουρκία στο τομέα της προβολής ισχύος. Πέραν αυτού παραδοσιακοί αντίπαλοι, όπως η Αμερική, η Γαλλία, η Ρωσία και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν εμπλακεί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Η συμφωνία με τη Λιβύη ήταν ζωτικής σημασίας για την εθνική ασφάλεια της Τουρκίας, αφού αυτή απορρίπτει την απομόνωση της χώρας από την Ανατολική Μεσόγειο  με την χάραξη θαλασσίων συνόρων με τη Λιβύη, παρά το γεγονός ότι με τον τρόπο που έγινε παραβιάζει τον διεθνή νόμο της θαλάσσης. Η συμφωνία για τον Eastmed  αγωγό έκανε τα πράγματα περισσότερο περίπλοκα, επειδή η Τουρκία πρέπει τώρα να απαντήσει. Το ταξίδι του Έλληνα πρωθυπουργού στην Αμερική και η αναμενόμενη πρωτοβουλία διαμεσολάβησης από το Αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών έχει αμυδρές ελπίδες επιτυχίας για ειρήνευση στη περιοχή.    
Φαίνεται ότι η κατάσταση έφθασε σε κρίσιμο σημείο περαιτέρω κλιμάκωσης. Αν η Τουρκία αποφασίσει να στείλει γεωτρύπανα εντός της Ελληνικής ή της Αιγυπτιακής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης θα έχομε βίαιη απάντηση και η κρίση θα είναι προ των θυρών. Από την άλλη πλευρά η Τουρκία έχει εγκρίνει την ανάπτυξη τουρκικών δυνάμεων στη Λιβύη για την υποστήριξη της αναγνωρισμένης από τον ΟΗΕ κυβέρνησης του Fayez al-Sarraj εναντίον των δυνάμεων του στρατάρχη Marshall Khalifa Haftar που προελαύνει προς την πρωτεύουσα Τρίπολη. Η ήττα του Sarraj από τον Haftar δεν είναι και τόσο απλή υπόθεση για την Τουρκία, αφού θα αποβεί καταστροφική για τη τουρκική παρουσία στην Ανατολική Μεσόγειο. Μπορεί να λεχθεί με βεβαιότητα ότι ο αγώνας επικράτησης στη Λιβύη  (Haftar εναντίον Sarraj) θα προσδιορίσει την ισορροπία δυνάμεων στη περιοχή. Και γι’ αυτό η Τουρκία δηλώνει σε κάθε κατεύθυνση ότι κάθε σχέδιο ή ενέργεια στη περιοχή χωρίς τη τουρκική συμμετοχή είναι εκτός πραγματικότητας. 
Αν και υπάρχει η αίσθηση ότι η χώρα αυτή είναι αποκλεισμένη από τους άλλους διεθνείς παίκτες, αυτό δεν είναι αλήθεια. Η Τουρκία εξακολουθεί να κρατεί ανοιχτά κανάλια επικοινωνίας με την Αμερική, τη Ρωσία, και τη Γερμανία (Ευρωπαϊκή Ένωση), και διαπραγματεύεται με ίσους όρους τον ρόλο της στη περιοχή. Αρκεί μια ματιά στη Συρία, όπου η χώρα πέτυχε τον στρατηγικό της στόχο της εγκατάστασης ζώνης ασφαλείας εντός του συριακού εδάφους για την εξασφάλιση των τουρκικών συμφερόντων. Πλέον αυτού η χώρα ασκεί μια πολύπλευρη εξωτερική πολιτική, εμπλεκόμενη σε διάφορα περιφερειακά θέατρα κρίσεων, ενώ δεν διστάζει να αναπτύσσει και στρατιωτικές δυνάμεις για να προβάλλει ή να υπερασπίζεται τα συμφέροντα της. 
Υπ’ αυτές τις συνθήκες μια ένοπλη σύρραξη ή θερμό επεισόδιο δεν πρέπει να αποκλεισθεί στο Αιγαίο, στα κυπριακά χωρικά ύδατα ή νοτιοανατολικά της Κρήτης. Απόλυτα βέβαιο είναι ότι η Τουρκία δεν θα δεχθεί τετελεσμένα στην περιοχή και αναμένεται να αντιδράσει βιαίως αν η ισορροπία ισχύος ανατραπεί. Κι’ αυτό παρά το γεγονός ότι η χώρα αντιμετωπίζει πολλά εσωτερικά προβλήματα κυρίως στο τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ενώ το Κουρδικό εξακολουθεί να αποτελεί μέγιστο πρόβλημα που απειλεί την ειρήνη και την ενότητα της χώρας. Παρά ταύτα η Τουρκία αισθάνεται υπερδύναμη, ασκεί πολύπλευρη εξωτερική πολιτική και αναπτύσσει φιλόδοξο εξοπλιστικό πρόγραμμα, αποβλέποντας να γίνει αυτόνομη στον αμυντικό τομέα. Αν το πετύχει θα βάλει τις βάσεις για να γίνει περιφερειακή στρατιωτική υπερδύναμη, και δύσκολα θα είναι αντιμετωπίσιμη.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΚΟΡΕΖΗΣ

* Ο Γιώργος Γκορέζης είναι υποστράτηγος ε.α., συγγραφέας, στρατιωτικός και πολιτικός αναλυτής. e-mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.. web: ggore.wordpress.com.