Η Ελληνική Αρχαιότητα στον σύγχρονο κόσμο…

l Ακούμε συχνά να γίνεται λόγος για «Δυτικό Πολιτισμό» και «Ανατολικό Πολιτισμό». Και όταν λέμε «Δυτικό Πολιτισμό», εννοούμε τον Ευρωπαϊκό και Αμερικανικό. Ο Ανατολικός Πολιτισμός περιλαμβάνει την Ασία.
Ο Δυτικός Πολιτισμός έχει ένα βασικό χαρακτηριστικό γνώρισμα, που τον διακρίνει από τον Ανατολικό. Αυτό το γνώρισμα του Δυτικού Πολιτισμού το ονόμασε ένας από τους μεγαλύτερους κλασικούς φιλολόγους του 20ου αιώνα ο Βέρνερ Γαίγκερ «Ελληνοκεντρικότητα».
Αυτό σημαίνει, ότι ο Δυτικός κόσμος έχει πνευματικό κέντρο και πολιτιστικό πυρήνα το αρχαίο ελληνικό πνεύμα και την ελληνική αντίληψη περί ανθρώπου, μορφώσεως και ζωής. Επειδή δε η Ελληνοκεντρικότητα αυτή του Δυτικού κόσμου είναι διαρκές φαινόμενο όχι μόνον του σύγχρονου κόσμου, αλλά και όλων σχεδόν των μετά τους αρχαίους Έλληνες εποχών, λαών και ανθρώπων, είναι δηλαδή υπερχρονικό και σχεδόν οικουμενικό και παγκόσμιο φαινόμενο, όλοι οι μεγάλοι Ευρωπαίοι και Αμερικανοί κλασικοί φιλόλογοι, ιστορικοί και φιλόσοφοι ομιλούν για την πνευματική παρουσία της Ελληνικής Αρχαιότητας στη ζωή των ανθρώπων και ιδιαίτερα των ανθρώπων του Δυτικού κόσμου. Παλαιότερα την παρουσία αυτή την ονόμασαν «Ελληνικό θαύμα».
Δύο χειροπιαστά παραδείγματα της ελληνικής παρουσίας μας πείθουν ότι η αρχαία Ελλάδα δεν πέθανε και δεν έσβησε μαζί με την ιστορική δύση της, αλλά ζει πάντοτε. Ένα πρώτο παράδειγμα: Το αμερικανικό και ευρωπαϊκό λεξιλόγιο είναι φορτωμένο από λέξεις και όρους αρχαίους ελληνικούς, όπως φιλοσοφία, πολιτική, λογική, ηθική, φυσική, γεωγραφική, γεωμετρία, τέχνη, παιδεία, κόσμος, ιδέα, τεχνική, μουσική, ποίηση, έπος, λυρική, δράμα, τραγωδία, κωμωδία, μαθηματικά, γραμματική, δημοκρατία, ρητορική, πλαστική, αρχιτεκτονική, θέατρο, κ.λπ..
Αλλά, εκτός εκείνων που φαίνονται εξόφθαλμα ότι είναι ελληνικά, υπάρχει και μεγάλος αριθμός λέξεων που έχουν ρίζα ελληνική, αλλά καλύφτηκαν με ευρωπαϊκές καταλήξεις ή παραμορφώθηκαν και δεν διακρίνονται εύκολα. Όταν, όμως, γνωρίζει κανείς πολύ καλά «εις βάθος» την αγγλική, μπορεί να διακρίνει την καταγωγή της κάθε λέξης. Αυτό θα το δούμε στις ομιλίες διακεκριμένων Ελλήνων καθηγητών Πανεπιστημίου.
Ο Ξενοφών Ζολώτας, Πανεπιστημιακός Καθηγητής και Ακαδημαϊκός, αλλά και Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, είναι ο επιστήμονας, ο οποίος πρόβαλε διεθνώς την Ελληνική Γλώσσα με δύο ομιλίες του που συγκλόνισαν την Υφήλιο. Την προέβαλε ως ρίζα και πηγή του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού. Βαθύς γνώστης της ελληνικής και ξένων γλωσσών, χρησιμοποίησε στις ομιλίες του αγγλικές λέξεις ελληνικής καταγωγής. Ενώπιον του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Διεθνούς Τράπεζας εκφώνησε την πρώτη ομιλία του στις 26 Σεπτεμβρίου 1957 χρησιμοποιώντας αποκλειστικά λέξεις με ελληνική ρίζα που έχουν «πολιτογραφηθεί» στην αγγλική γλώσσα.
Αρχίζοντας την ομιλία του ο Ζολώτας είπε: Πάντα επιθυμούσα να απευθυνθώ σ’ αυτό το συνέδριο στα Ελληνικά, αλλά διαπίστωσα ότι θα ήταν πράγματι Ελληνικά σε σας όλους, που είστε παρόντες σ’ αυτή την αίθουσα. Ανακάλυψα όμως, ότι θα μπορούσα να απευθυνθώ σε σας στα Ελληνικά και να είναι Αγγλικά σε όλους σας. Με την άδειά σας, Κύριε Πρόεδρε, θα το κάνω τώρα, χρησιμοποιώντας μόνον Ελληνικές λέξεις. Στο τέλος της ομιλίας, όρθιοι οι σύνεδροι (300) χειροκροτούσαν παρατεταμένα. Την επομένη, ο λόγος του αποτέλεσε το πρωτοσέλιδο των εφημερίδων «New York Times» και «Washington Post». Δύο χρόνια αργότερα, στις 2 Οκτωβρίου 1959, ο Ξενοφών Ζολώτας επανέλαβε τον άθλο με ακροατήριο τους συνέδρους της Διεθνούς Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης. Ομίλησε και εδώ με τον ίδιο τρόπο που ομίλησε στην προηγούμενη Τράπεζα. Την άλλη ημέρα η ομιλία του ήταν πρωτοσέλιδο στις ίδιες εφημερίδες.
Εξίσου σημαντική είναι και η ομιλία του καθηγητή της Ορθοπεδικής Παναγιώτη Σουκάκου. Συγκίνηση προκάλεσε η ομιλία του στην εναρκτήρια τελετή του 5ου Πανευρωπαϊκού Συνεδρίου Ορθοπεδικής που έλαβε χώρα στη Ρόδο, παρουσία 6.000 ορθοπεδικών από 64 χώρες του κόσμου. Μίλησε στα αγγλικά χρησιμοποιώντας όμως πλήθος ιατρικών όρων και λέξεων ελληνικής προέλευσης, με αποτέλεσμα ακόμη και ο πλέον αδαής περί την αγγλική γλώσσα να είναι σε θέση να καταλάβει το σύνολο της ομιλίας του Σουκάκου.
Εκτός από την αγγλική γλώσσα, έχουμε και ομιλία στη γαλλική γλώσσα κατά τον ίδιο τρόπο.
Ο Επίτιμος Πρόεδρος του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Αθηνών Χρήστος Πανάγος, όταν επισκέφτηκε την χώρα μας ο πρώην Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας Ζισκάρ Ντ’ Εστέν, τον προσφώνησε με ομιλία γραμμένη στην γαλλική γλώσσα, με ελληνικής προελεύσεως λέξεις. Με όλα τα παραπάνω επαληθεύεται το ρηθέν: «Οι Ευρωπαϊκές γλώσσες είναι κρυπτοελληνικές»…
Αλλά και κάτι ακόμη. Γενικά η Ελληνική γλώσσα τροφοδότησε τις ευρωπαϊκές γλώσσες με λέξεις υψηλού πνευματικού επιπέδου, ενώ η ελληνική πήρε ξένες λέξεις χαμηλού πνευματικού επιπέδου. Είναι εικόνες πολιτισμού, είναι μορφές πνευματικότητας, κίνητρα της σκέψεως και δείκτες της πορείας, που ύψωσε τον άνθρωπο από την εμπειρία και την ύλη στη θεωρία και την επιστήμη… Η ελληνική γλώσσα πήρε ξένες λέξεις χαμηλού επιπέδου. Κυρίως γεωργοκτηνοτροφικής χρήσης, ορισμένων φαγητών και γλυκών.

***
Δεύτερο παράδειγμα της ελληνικής παρουσίας στο Δυτικό Πολιτισμό είναι το εξής: Τα αρχαία ελληνικά διδάσκονται (παριστάνονται στη σκηνή) 2.500 χρόνια τώρα και θα παίζονται πάντοτε, όσο υπάρχουν άνθρωποι. Χιλιάδες Αμερικανών και Ευρωπαίων τα παρακολουθούν με μεγάλη συγκίνηση και ενδιαφέρον. Η αρχαία ελληνική σκηνή και σήμερα συναγωνίζεται νικηφόρα το σύγχρονο θέατρο. Δεν ζει μόνο το αρχαίο ελληνικό θέατρο. Ζουν οι λέξεις και οι όροι της αρχαίας Ελλάδας, ζουν οι ιδέες, οι Παρθενώνες, τα θέατρα και τα πλαστουργήματα της κλασικής τέχνης, οι παροιμίες της, η σκέψη της, η επιστήμη της, η φιλοσοφία της, όπως κατά τους χρόνους της αρχαίας ελληνικής ζωής. Από την ιστορική σκηνή πέρασαν και πριν από τους Έλληνες και μετά τους Έλληνες διάφοροι λαοί, οι οποίοι έσβησαν, εξαφανίστηκαν, δεν ακούγονται πλέον ή ακούγονται ελάχιστα.
Όμως η Ελλάδα υπάρχει χιλιετίες τώρα, όχι απλώς ως πολιτική κοινότητα και κράτος, αλλά κυρίως και προπάντων ως παγκόσμια πνευματική παρουσία. Πώς εξηγείται αυτό το θαύμα;
Τρεις απαντήσεις υπάρχουν στο ερώτημα αυτό: Η βιολογική ερμηνεία, η ιστορική ερμηνεία και η υπεριστορική κατανόηση. Βιολογικά η ελληνική φυλή είναι σύνθεση δύο στοιχείων: Προελληνικών και ινδοευρωπαϊκών – ελληνικών. Το ιδιαίτερο γνώρισμα αυτής της φυλετικής σύνθεσης είναι ότι πραγματοποιήθηκε μέσα σε πανέμορφο φυσικό περιβάλλον. Πλαστικότητα των βουνών, γραφικότητα των παραλίων, συνεχής εναλλαγή και ποικιλία του τοπίου, πλούτος αποχρώσεων, κρυστάλλινη διαύγεια του ουρανού, καθαρότητα του ελληνικού, των ελληνικών θαλασσών, φως, πολύ φως ελληνικό, όλα αυτά ήταν το λίκνο μέσα στο οποίο γεννήθηκε με την ευλογία του Δημιουργού ο Έλληνας άνθρωπος, ο οποίος έδωσε την πρωτοφανούς ευρωστίας προσφορά του στον ανθρώπινο πολιτισμό. Το πανέμορφο αυτό φυσικό περιβάλλον κρύβουν μέσα στην ψυχή τους και οι ξενιτεμένοι μας εκεί μακριά στα ξένα. Όσο καλά και να περνάνε, η Ελλάδα που κρύβουν μέσα τους δεν τους αφήνει να ησυχάσουν…
Η προσφορά του Έλληνα στον ανθρώπινο πολιτισμό συνοψίζεται σε τρεις καθαρά ελληνικές ανακαλύψεις: Την ανακάλυψη της μορφής Άνθρωπος, τη δίδυμη δημιουργία Μύθου και Λόγου και τη σύλληψη της ιδέας της Παιδείας. Υπήρχαν οι κραταιές και απέραντες μοναρχίες των Ανατολικών λαών. Είχαν αναπτύξει τεχνικό πολιτισμό, αλλά αδυνατούσαν να συλλάβουν και να πλαστουργήσουν την έννοια Άνθρωπος, τον αιώνιο Άνθρωπο. Αυτό το έκαναν πρώτοι οι Έλληνες. Και αυτό είναι το μεγαλύτερο δώρο που χάρισαν στην ανθρωπότητα. Η μεγαλύτερη ανακάλυψη των Ελλήνων. Η υψηλότερη κορύφωση του πνεύματος. Και τη μορφή που ανακάλυψαν την έστησαν οι Αρχαίοι σε θρόνο περιφανή, δέσποινα της φύσης και της ζωής και «δακτυλοδεικτούντες αυτήν έκραζαν φωνή μεγάλη: Ίδε ο Άνθρωπος!».
Η ακτινοβολία αυτού του Έλληνα πνευματικού ανθρώπου φωτίζει μέχρι σήμερα τον κόσμο, όπως ο δαυλός του Προμηθέα φώτισε κάποτε τους σκοτεινούς τρωγλοδύτες…
Η διαρκής παρουσία του ελληνικού πνεύματος μέχρι σήμερα και «ες αεί» σε όλους τους λαούς οφείλεται σε δύο ιστορικούς λόγους. Ο ένας λόγος είναι η διασπορά του Ελληνισμού με τους αλλεπάλληλους αποικισμούς και ο δεύτερος είναι η εξάπλωση του ελληνικού πολιτισμού στον τότε γνωστό κόσμο με την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και τη δημιουργία εξωελλαδικών κέντρων ελληνικού πολιτισμού.
Η προσφορά του Έλληνα στο Δυτικό πολιτισμό εκτείνεται και στην Παιδεία. Και αυτό σε τέτοιο σημείο, ώστε ο μεγάλος Γερμανός φιλόλογος Βέρνερ Γαίγκερ στο τρίτομο σύγγραμμά του με τον ελληνικότατο τίτλο «Παιδεία» γράφει: Παιδεία είναι η μόρφωση του Έλληνος ανθρώπου. Όπως γράφει ο ίδιος δεν μπόρεσε να βρει άλλη λέξη που να αποδίδει ακριβώς το νόημα που απέδιδαν οι αρχαίοι Έλληνες στην Παιδεία. Το πνεύμα της παιδείας στην αρχαία ελληνική δημοκρατία εκφράζει άριστα ο Πλάτων. Συγκεκριμένα στους «Νόμους» (κεφ. 643e-644α) διαβάζουμε (σε μετάφραση): «...Παιδεία είναι η διαπαιδαγώγηση προς την αρετή, από την παιδική ηλικία, που κάνει τον πολίτη να επιθυμεί και να αρέσκεται στο να γίνει τέλειος, να γνωρίζει δε να άρχει και να άρχεται με δικαιοσύνη... εκείνη, όμως, την παιδεία που αποβλέπει στον πλούτο ή μία άλλη προς την δύναμη (την ισχύ) ή μία τρίτη ακόμη (που αποβλέπει) στην απόκτηση γνώσεων χωρίς φρόνηση και δικαιοσύνη (θεωρώ) ότι είναι χυδαία και ανελεύθερη και ότι δεν αξίζει καθόλου να την ονομάζει κανείς παιδεία...».
Οι αρχαίοι Έλληνες δεν ασχολήθηκαν με τις λεπτομέρειες και τις ασήμαντες πλευρές και μορφές της ζωής. Το ελληνικό πνεύμα στράφηκε από την αρχή προς τα θεμελιώδη, τα γενικά και αιωνίως ανθρώπινα προβλήματα της ζωής. Οι Έλληνες υψώθηκαν πέρα από την εμπειρία, την πρακτική ζωή και τον επαγγελματισμό, που απασχόλησαν τους Ανατολικούς λαούς. Υψώθηκαν στη θεωρία, εζήτησαν και ανακάλυψαν τον Λόγον, αφού προηγουμένως γεννήθηκε ο βαθύπλουτος θαυμασμός τους για τα μεγάλα μυστικά της φύσης, της ζωής και του ανθρώπου.
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΕΜΟΣ