Σεπτέμβρης ο Τρυγητής, η άμπελος και ο οίνος…

 Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΕΜΟΣ

Στον αγροτικό κόσμο επικράτησε να ονομάζεται ο Σεπτέμβρης Τρυγητής, γιατί στα περισσότερα, αν όχι σε όλα τα μέρη, κοντά στον μήνα αυτό γίνεται ο τρύγος, η συλλογή των σταφυλιών και η επεξεργασία τους, για τη δημιουργία του οίνου, του κρασιού.

Κατά το αρχαίο ημερολόγιο των Αθηνών, ο μήνας που αντιστοιχούσε με τον δικό μας τον Σεπτέμβριο ονομάζονταν Βοηδρομιών. Προστάτης αυτού του μήνα ήτανο Ήφαιστος. Και επειδή, ο Ήφαιστος, κατά κάποιον τρόπο ήταν ο σιδηρουργός του Ολύμπου, για αυτό και οι σιδηρουργοί του αφιέρωναν τα παλιά τους εργαλεία.
Οι αρχαίοι Έλληνες, όπως γνωρίζουμε, λάτρευαν ως θεό της αμπέλου τον Διόνυσο. Όπως αναφέρει ο Λατίνος ποιητής Οβίδιος, ο Διόνυσος είχε μαζί του ένα όμορφο παλικάρι τον Άμπελον. Μια μέρα, όμως, ο Άμπελος ο ωραίος αυτός νέος, όπως ήταν καβάλα πάνω σε ένα καλοθρεμμένο ταύρο, έπεσε και σκοτώθηκε. Ο Διόνυσος λυπήθηκε πολύ για αυτό που έγινε και παρακάλεσε τους Θεούς να τον μεταμορφώσουν σε φυτό, όπως και έγινε. Το φυτό αυτό είναι το αμπέλι, τα κλήματα που αποτελούν την άμπελον.
Ένας άλλος μύθος, που δημιούργησε η όμορφη και αχαλίνωτη ελληνική φαντασία, μας λέει τα εξής: Κάποτε, στην αρχαία εποχή, βασιλιάς της Αιτωλίας ήταν ο Οίνος ή Οινέας. Αυτός είχε ένα βοσκό που ονομαζότανε Στάφυλος και έβοσκε τα κοπάδια του βασιλιά. Μια μέρα εκεί που ήταν κοντά στο κοπάδι με τα γιδοπρόβατα ο Στάφυλος, είδε μια γίδα που έτρωγε έναν παράξενο καρπό και πάχαινε πιο γρήγορα από τις άλλες γίδες του κοπαδιού του. Του προξένησε, λοιπόν, την περιέργεια και μια μέρα έκοψε αυτόν τον καρπό και πήγε στο βασιλιά. Ο Οινέας τον πήρε με ευχαρίστηση. Τον εδοκίμασε και αφού του άρεσε πολύ, τον έφαγε όλον. Ακόμη, σκέφτηκε να δώσει στον καρπό αυτόν το όνομα του βοσκού του. Έτσι, τον ονόμασε Σταφυλή, κοινώς σταφύλι. Και το κρασί που βγήκε τώρα από το χυμό του σταφυλιού πήρε το όνομα του βασιλιά Οινέα και ονομάστηκε ΟΙΝΟΣ.
Η Αγία Γραφή αναφέρει τον Νώε σαν τον πρώτο που εφύτεψε αμπέλι μετά τον κατακλυσμό και σαν τον πρώτο που παρουσιάζει μια άσχημη εικόνα της μέθης. Μέσα στη σκηνή του μεθυσμένος ο Νώε περιφέρεται γυμνός. Τον βλέπει έτσι ο γιος του ο Χάμ, βγαίνει έξω και φωνάζει τα άλλα δυο του αδέλφια, τον Σήμ και τον Ιάφεθ. Σπεύδουν και οι δυο μέσα στη σκηνή και ρίχνουν επάνω του την χλαμύδα και καλύπτουν το γυμνόσωμα του πατέρα τους. Όταν ο Νώε ανένηψε (ξεμέθυσε), ευλόγησε τα δυο του παιδιά και καταράστηκε τον Χαμ.
Από πολύ παλιά χρόνια, από τα προϊστορικά ακόμη, άρχισε ο άνθρωπος να χρησιμοποιεί τον οίνον. Την τετάρτη προ Χριστού χιλιετηρίδα οι Αιγύπτιοι εγνώριζαν ήδη την παρασκευή του και τον χρησιμοποιούσαν ευρύτατα, όπως προκύπτει από διάφορες περιγραφές της εποχής εκείνης. Η καλλιέργεια του αμπελιού είχε εισαχθεί στην Αίγυπτο από τη Συρία μαζί με τα σιτηρά και το λινάρι. Στην Ανατολή, η καλλιέργεια της αμπέλου ξεκίνησε από την Αρμενία γύρω στο έτος 4000 π.Χ. Από εκεί διαδόθηκαν τα σταφύλια στη Βαβυλωνία, την Συρία και την Παλαιστίνη. Κατά τον 15ον αιώνα π.Χ. εισήχθη η καλλιέργεια των σταφυλιών στη Μικρά Ασία, στα νησιά του Αιγαίου και στην Ελλάδα. Φυσικά, ο τρόπος της κατασκευής του κρασιού, διαδίδονταν παράλληλα με την καλλιέργεια των αμπελιών. Ο Ησίοδος ποιητής του διδακτικού έπους, σύγχρονος σχεδόν του Ομήρου, στο διδακτικό έπος του «Έργα και Ημέραι» (8ος αιώνας π.Χ.) κάνει λόγο για τις διάφορες αγροτικές εργασίες, αλλά περισσότερο κάνει λόγο για τις ημέρες, που από θρησκευτική άποψη, είναι ευνοϊκές για τις διάφορες εργασίες των αγροτών.
Το 312 μ.Χ. που ήταν ο αυτοκράτορας ο Μέγας Κωνσταντίνος η πρώτη Σεπτεμβρίου καθιερώθηκε ως πρώτη του νέου έτους, ενώ μέχρι τότε πρώτη του έτους ήταν η πρώτη Μαρτίου, για αυτό ο Σεπτέμβριος ήταν ο έβδομος μήνας του χρόνου, septem = επτά εξ ου και Σεπτέμβριος, γιατί στο αρχαίο λατινικό ημερολόγιο ήταν έβδομος μήνας. Ο Νουμάς Πομπήλιος (715- 672 π.Χ.) πρόσθεσε στο αρχαίο λατινικό ημερολόγιο του Ρωμύλου και δυο άλλους μήνες, τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο και τους τοποθέτησε πριν από τον Μάρτιο. Έτσι, ο Σεπτέμβριος από έβδομος έγινε ένατος, χωρίς όμως να αλλάξει όνομα.
Ο Σεπτέμβριος, από την εποχή του Νουμά μέχρι την εποχή του Ιουλίου Καίσαρα, είχε είκοσι εννέα ημέρες, έως ότου Έλληνας αστρονόμος Σωσηγένης που έλαβε εντολή από τον Καίσαρα να διορθώσει το ημερολόγιο, του πρόσθεσε και μία ακόμη ημέρα. Έτσι, ο Σεπτέμβριος έχει μέχρι σήμερα τριάντα ημέρες. Η καθιέρωση από το 312 μ. Χ από τον Μ. Κωνσταντίνο της 1ης Σεπτεμβρίου ως αρχή του νέου έτους είχε άμεση σχέση και με τη συγκομιδή των καρπών. Και ονομαζόταν αρχή της ινδίκτου. Η λέξη ίνδικτος είναι ελληνοποίηση της λατινικής λέξης indictio (διάταγμα επιβολής φόρων) ή και απλώς διάταγμα. Και αυτό γιατί στη ρωμαϊκή εποχή την ημέρα αυτή εκδίδονταν τα διατάγματα (indictiones) με τα οποία καθορίζονταν οι φόροι του έτους. Συγχρόνως ήταν και η αρχή της παραγωγικής χρονιάς (νέα σπορά χωραφιών).
Στην Κωνσταντινούπολη την πρώτη Σεπτεμβρίου γινόταν μεγάλη τελετή στα πατριαρχεία και υπογράφονταν «επί τούτω» ένα πρακτικό από τον Πατριάρχη και τους παρεπιδημούντες αρχιερείς. Η Εκκλησία ως πρώτη ημέρα του έτους θεωρεί την 1η Σεπτεμβρίου (εκκλησιαστικό έτος). Από την ημέρα αυτή αρχίζουν τα εκκλησιαστικά ημερολόγια και τα Ωρολόγια των λειτουργιών. Συνεχίζει και σήμερα να γίνεται στο Πατριαρχείο η ειδική τελετή που είδαμε πιο πάνω.
Άλλωστε ο Σεπτέμβριος είναι ο μήνας της σοδειάς, αλλά συγχρόνως και ο μήνας που αρχίζει η νέα παραγωγική χρονιά, γιατί αρχίζει η νέα σπορά των χωραφιών.
Στην αρχαία Ελλάδα, από τα προϊστορικά της ακόμα χρόνια, βρίσκουμε διαδεδομένη τη χρήση του κρασιού. Στα Ομηρικά έπη το κρασί καταλέγεται στην καθημερινή τροφή. Οι ήρωες του Ομήρου, τόσο οι Αχαιοί όσο και οι Τρώες, έπιναν οίνον μόνον από κρατήρες, δηλαδή συγκεκραμένον (ανακατεμένον) με νερό. Ο κρατήρας ήταν αγγείο, μέσα στο οποίο στη διάρκεια των συμποσίων, ο οινοχόος «συνεκεράννυε» (ανακάτευε) τον οίνον με το νερό. Από το γεγονός αυτό (του συγκερασμού, του ανακατέματος του οίνου με το νερό προήλθε η λέξη κρασί.
Σκέτο κρασί, δηλαδή, άκρατον οίνον οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν στο φαγητό τους μόνον σε μία περίπτωση: στο πρόγευμα, το οποίο και για αυτό λεγότανε ακράτισμα, επειδή χρησιμοποιούσαν άκρατον οίνον, δηλαδή όχι ανακατεμένον με νερό.
Στον άκρατον αυτόν οίνον βουτούσαν ένα κομμάτι ψωμί (τεμάχιον άρτου). Το δείπνον λεγότανε δόρπον. Στις θυσίες προς τους θεούς χρησιμοποιούσαν απαραιτήτως μόνον άκρατον οίνον. Επίσης, για τους θρησκευτικούς καθαρμούς, στις σπονδές και για να πλένουν τους νεκρούς. Με το κρασί που πήρε από τη Θράκη ο Οδυσσέας μέθυσε τον Κύκλωπα Πολύφημο. Οι αρχαίοι πολιτισμοί εγνώριζαν τον άκρατον οίνον ως «φάρμακον». Με οίνον έπλεναν τις πληγές τους και οίνον χρησιμοποιούσαν για το πλύσιμο των οστών μετά την καύση των νεκρών. Και στους μεταγενέστερους χρόνους οι Έλληνες αποκαλούσαν τον Διόνυσον ιατρόν, η δε Πυθία τον αποκαλούσε υγιάτην (έφερνε την υγεία). Το κρασί το θεωρούσαν και σαν θεραπευτικό μέσο για ορισμένες παθήσεις του πεπτικού συστήματος.
Ο πατέρας της ιατρικής επιστήμης Ιπποκράτης ο Κώος (από την Κω). Εγενήθη το 460 π.Χ. και απέθανε το 377 π.Χ. (460- 377 π.Χ.). Πριν από τον Ιπποκράτη υπήρχαν η Μαγική Ιατρική και η Ιερατική Ιατρική. Η Μαγική εθεράπευε τους πάσχοντες με μαγκανείες και γοητείες (γητείες). Η Ιερατική Ιατρική περιποιώντας τους ασθενείς μέσα στους ναούς του Ασκληπιού.
Όταν εμφανίστηκε ο Ιπποκράτης με την επιστημονική μέθοδο, όλοι αυτοί του κήρυξαν πόλεμο. Ο Ιπποκράτης στο βιβλίο του «Βιβλίο της Υγείας» αναφέρει με λεπτομέρειες τη σημασία που έχει η χρήση του οίνου. Το ανέρωτο κρασί κρύο η ζεστό ή σε κανονική θερμοκρασία ανάλογα με το κλίμα και το περιβάλλον το θεωρεί σαν διεγερτικό όχι μόνον για τη πέψη αλλά και για τα νεύρα, την καρδιά και τα νεφρά.
Για τους αρχαίους Έλληνες οι κρατήρες είχαν μεγάλη αξία στη ζωή τους. Για αυτό βλέπουμε ότι ένας κρατήρας ήταν το πολυτιμότερο δώρο που θα μπορούσε να κάνει κανείς σε αγαπημένο του πρόσωπο ή σε κάποιο επίσημο πρόσωπο.
Οι Ρωμαίοι έκαναν αρκετή χρήση οίνου, δεν τον είχαν, όμως, και σε μεγάλη εκτίμηση και δεν επέτρεπαν τη χρήση του σε γυναίκες.
Αργότερα η Ιατρική Σχολή του Σαλέρνο (Ιταλία) στο ιατρικό της βιβλίο χαρακτηρίζει το κρασί σαν ένα πραγματικό φάρμακο που διώχνει τις σκοτούρες, βοηθάει την πέψη οξύνει το πνεύμα, δυναμώνει την όραση, οξύνει την ακοή, καθαρίζει το αίμα και δυναμώνει τον οργανισμό. Η ίδια, όμως, σχολή δεν παραλείπει να κάνει τη σύσταση να χρησιμοποιείται με μέτρο…
Τον 16ο αιώνα, το κρασί το έδιναν στους ασθενείς στα νοσοκομεία της Ρώμης. Στις οδηγίες που κυκλοφόρησαν στις 11 Οκτωβρίου 1696 διαβάζει κανείς: «Το κρασί πρέπει προηγουμένως να το δοκιμάζουν οι γιατροί, για να ελέγχουν μήπως το προσωπικό το ενόθευσε προσθέτοντας νερό».
Ο Παστέρ, ο μεγάλος αυτός Γάλλος μικροβιολόγος, υπήρξε κατηγορηματικός: «Το κρασί είναι πιο αγνό και πιο υγιεινό από όλα τα ποτά». Ο μεγάλος του αυτός ενθουσιασμός ίσως προέρχονταν από το γεγονός ότι εκείνη την εποχή το κρασί ήταν το μοναδικό ποτό που ήταν αγνό από βακτηριολογική άποψη.
Φίλος του κρασιού ήταν και ο μεγάλος Ιταλός παθολόγος του 18ου αιώνα Τζούλιο Μπισοτζιέρο, που έλεγε: «Σε αυτήν την κοινωνία που ζούμε, όταν σχεδόν κάθε μέρα που περνά διαψεύδει τις ελπίδες μας, όταν τα ανθρώπινα ιδανικά δεν μας κάνουν να νιώθουμε ζεστασιά ή δεν μας πείθουν όσο θα έπρεπε, ποιος είναι εκείνος, ο οποίος θα τολμήσει να ρίξει ανάθεμα εναντίον του κρασιού που θα μας φέρει τη γαλήνη;».