Η Άλωση της Πόλης…

Πέρασαν 565 χρόνια από την αποφράδα εκείνη ημέρα της 29ης Μαΐου 1453, κατά την οποία «κρίμασιν οις οίδε Κύριος» η Πόλις εάλω. Έσβησε «ο οφθαλμός της Οικουμένης, το παγκόσμιον άκουσμα, το υπερκόσμιον θέαμα, ο ποδηγός της Ορθοδοξίας, του λόγου το μέλημα και του καλού παντός ενδιαίτημα». Η Ρωμανία πάρθεν. Η Κωνσταντινούπολη έγινε Ινσταμπούλ και η Αγία Σοφία τζαμί.
Η άλωση της Κωνσταντινουπόλεως είναι μία οριακή ημερομηνία στην παγκόσμια ιστορία του ανθρωπίνου γένους και του πνευματικού πολιτισμού της Οικουμένης. Όπως γράφει ο Σλουμπερζέ, είναι ένα από τα μεγαλύτερα συμβάντα της ιστορίας του κόσμου με τεράστια επίδραση στα πεπρωμένα της Ευρώπης. Με αυτή τερματίζεται η οικουμενική αποστολή του Βυζαντίου, υποχωρεί ο πολιτισμός που δημιούργησε ο βυζαντινός συγκρητισμός, βυθίζονται στα σκοτάδι οι λαοί τους οποίους το Βυζάντιο χειραγώγησε στην εθνική τους σταδιοδρομία. Όπως επισημαίνει ο αείμνηστος ακαδημαϊκός Διονύσιος Ζακυνθηνός «διά της καταλύσεως των τελευταίων λειψάνων της ρωμαϊκής κρατικής παραδόσεως, αφανίζεται και η ιδέα της οικουμενικής μοναρχίας. Επί των ερειπίων του μεσαιωνικού κόσμου οικοδομούνται νέαι εθνικαί μοναρχίαι, εγκαινιάζονται δε νέοι πολιτικοί προσανατολισμοί και νέα πολιτικά συστήματα, επικρατούν συν τῳ χρόνῳ νέαι πνευματικαί αναζητήσεις και τάσεις».
Η άλωση του 1453 ήταν κάτι το φυσικό και αναμενόμενο από καιρό. Η πραγματική όμως άλωση πρέπει να αναζητηθεί στην Φραγκοκρατία, που διέλυσε την πολιτική και οικονομική ενότητα της αυτοκρατορίας. Ο Άγγλος ιστορικός Άρνολντ Τόυμπυ στο μνημειώδες έργο του Σπουδή της ιστορίας γράφει: «Οι Μωαμεθανοί Τούρκοι έδωσαν μόνο το τελειωτικόν κτύπημα εις μίαν κοινωνίαν, η οποία είχε ήδη κατασπαραχθεί θανασίμως υπό της δυτικής χριστιανικής εισβολής, η οποία μετημφιέσθη ανιέρως υπό το όνομα Δ’ Σταυροφορία και η οποία εστέρησε το Βυζάντιον της παρουσίας ενός βυζαντινού αυτοκράτορος επί διάστημα πλέον του ημίσεως αιώνος (1204-1261 μ.Χ.)».
Αν η Ανατολική Αυτοκρατορία δεν είχε πληγωθεί θανάσιμα και δεν είχε περιοριστεί στις διαστάσεις ενός μηδαμινού κράτους από την απληστία και την ωμότητα των Δυτικών ληστών που αποκαλούσαν τους εαυτούς τους σταυροφόρους, ίσως να μην πατούσαν ποτέ οι Τούρκοι στην Ευρώπη.
Τα εσωτερικά αίτια που προκάλεσαν την πτώση της Βασιλεύουσας ήταν η διάσταση των κατοίκων από τις θεολογικές, ιδεολογικές και δυναστικές αντιθέσεις. Η ανομοιογένεια της κρατικής μηχανής από την είσοδο ξένων στο στράτευμα. Το διογκωμένο κοινωνικό πρόβλημα από τη σκανδαλώδη εύνοια προς τη μεγάλη ιδιοκτησία και τη σκληρή φορολογία. Όλα αυτά δημιούργησαν σοβαρές ρωγμές στην κρατική συνοχή.
Ως βασικό αίτιο μπορεί να θεωρηθεί η έκπτωση των ηθών εκ μέρους κατ’αρχήν της αυτοκρατορικής αυλής, ήδη από την εποχή του Κωνσταντίνου Θ’ Μονομάχου (11ος αι.), καθώς επίσης και η ολέθρια πολιτική που αυτός ακολούθησε αδειάζοντας τα ταμεία του κράτους σε διασκεδάσεις, εκμισθώνοντας τη φορολογία, εισάγοντας το θεσμό της εξαγοράς της θητείας και κατά συνέπεια αποδυναμώνοντας τους στρατούς των Θεμάτων και ενισχύοντας τους ξένους μισθοφόρους.
Πέρα όμως των αρνητικών αυτών αιτίων της πτώσεως υπάρχει και η θετική πλευρά. Όπως γράφει ο π. Γεώργιος Μεταλληνός «η πτώση επενήργησε λυτρωτικά, γιατί κράτησε την πνευματική και πολιτιστική καθαρότητα του Γένους και την αυτοσυνειδησία του, κάτι που επιεβεβαιώνεται από το ίδιο το ‘21».
Η σύγχρονη επιστημονική έρευνα, που διέλυσε προκαταλήψεις, πλάνες και συκοφαντίες, έδωσε στο Βυζάντιο τη θέση που του ανήκει στην Ιστορία. Έτσι το Βυζάντιο:
1. Διεφύλαξε για χίλια ολόκληρα χρόνια την πνευματική κληρονομιά της αρχαιότητας
2. Δημιούργησε δικό του πολιτισμό με δικιά του υπόσταση και δικές του αξίες
3. Μετέδωσε την αρχαία κληρονομιά και το δικό του πολιτισμό στους γειτονικούς λαούς
4. Από τον ε’ έως τον ιβ’ αι. ο βυζαντινός πολιτισμός απετέλεσε για τη χριστιανική Ευρώπη πρότυπο διοικήσεως, διπλωματίας, δημοσίων εσόδων, ηθών, πνευματικής καλλιέργειας και τέχνης
5. Παρέλαβε τους Σλαύους από τη βαρβαρότητα, τους εκχριστιάνισε και τους εισήγαγε στη ζωή και τα πεπρωμένα της Ευρώπης
6. Ακόμη και στους Τούρκους έδωσε πολύτιμα στοιχεία από τον πολιτισμό του, ιδιαίτερα θεσμούς πολιτικούς και κανόνες δικαίου, δια μέσου των οποίων διαρθρώθηκαν σε κράτος οι πριν νομάδες
7. Εναπέθεσε τους θησαυρούς του στα χέρια εξελισσομένων λαών της Δύσεως, δίνοντας τις γόνιμες απαρχές της Αναγεννήσεως και του δυτικού πολιτισμού.
Μνήμονες της 29ης Μαΐου 1453 ας κρατήσουμε άσβεστη την κανδήλα του Γένους στους ήρωες και τους μάρτυρες της μεγάλης αυτής ημέρας. Δεν πρέπει όμως να μείνουμε μόνο στο μνημόσυνο και τον θρήνο, αλλά να συνδυάσουμε την επέτειο της Αλώσεως με το σεμνό γενέθλιο γιορτασμό του νέου Ελληνισμού. Μιας ιστορικής περιόδου που αποτελεί δικαίωση της θυσίας του, απόδειξη της αρραγούς συνέχειας του βυζαντινού Ελληνισμού και επιβεβαίωση της επιβιώσεως του έθνους και συνεχίσεως της ιστορικής του αποστολής.

ΜΙΧΑΗΛ ΤΡΙΤΟΣ