Η είσοδος του Βυζαντινού Πολιτισμού στην Ευρώπη!

Από την ιστορία μαθαίνουμε ότι τον 4ο και τον 5ο αιώνα μ.Χ. έχουμε τη «Μεγάλη Μετανάστευση των Λαών» στη Δυτική Ευρώπη. Ούννοι, Γότθοι, Οστρογότθοι, Βησιγότθοι, κλπ., τον 4ο και 5ο αιώνα κατέκλυσαν τη Δυτική Ευρώπη και ακολούθησε η «Μεγάλη Μεσαιωνική Νύχτα». Οι πρώτοι μεσαιωνικοί χρόνοι, μετά τις εισβολές των βαρβάρων λαών, ήταν σαν ένα βάραθρο, όπου τα πάντα κινδύνευσαν να βυθισθούν. Από την ιστορία μαθαίνουμε ότι τον 4ο και τον 5ο αιώνα μ.Χ. έχουμε τη «Μεγάλη Μετανάστευση των Λαών» στη Δυτική Ευρώπη. Ούννοι, Γότθοι, Οστρογότθοι, Βησιγότθοι, κλπ., τον 4ο και 5ο αιώνα κατέκλυσαν τη Δυτική Ευρώπη και ακολούθησε η «Μεγάλη Μεσαιωνική Νύχτα». Οι πρώτοι μεσαιωνικοί χρόνοι, μετά τις εισβολές των βαρβάρων λαών, ήταν σαν ένα βάραθρο, όπου τα πάντα κινδύνευσαν να βυθισθούν.
Έτσι, η Δυτική Ευρώπη έζησε πραγματικό σκοτεινό μεσαίωνα και όχι το Βυζάντιο, το οποίο οι Ευρωπαίοι ονομάζουν σκοτεινό. Γιατί το Βυζάντιο είναι εκείνο, που έκτισε, την πολλών αιώνων γέφυρα, που περνώντας πάνω από αυτή, έφθασε αργότερα η αρχαία κληρονομιά, ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός, ο Ελληνοχριστιανικός πολιτισμός και αναζωογόνησε τη Δύση.
Η Βενετία ευρισκόμενη εγγύτερα στο Βυζάντιο υπήρξε η είσοδος του Βυζαντινού Πολιτισμού στην Ευρώπη. Το 1397 ο λόγιος Μανουήλ Χρυσολωράς Έλληνας Βυζαντινός έδωσε την εναρκτήρια διάλεξή του στο «Στούντιουμ» της Φλωρεντίας, όπου και δίδαξε για πρώτη φορά. Συντέλεσε στη μεταφύτευση της ελληνικής φιλολογίας από την Ιταλία για πρώτη φορά, στην υπόλοιπη Ευρώπη κατόπιν.
Την ώρα που οι Ευρωπαίοι ζούσαν ημιβάρβαρο βίο μέσα σε παχυλή αμάθεια και σκοτεινή δεισιδαιμονία, στη Βασιλεύουσα και στις Ελληνικές πόλεις της Ανατολής, η ζωή κυλούσε μέσα στις λεπτότερες καλλιτεχνικές απολαύσεις και τις υψηλότερες πνευματικές πτήσεις. Την ίδια ώρα, οι μεγάλες σημερινές Ευρωπαϊκές πρωτεύουσες είτε δεν υπήρχαν καθόλου, όπως το Βερολίνο, είτε ήταν ελεεινά χωριά, όπως το Παρίσι και το Λονδίνο. Στο διάστημα αυτό η Κωνσταντινούπολη ήταν η αληθινή «Ευρωπαϊκή μεγαλούπολη», η οποία μέσα στα τείχη της περιέκλειε περισσότερα βιβλία και αριστουργήματα Τέχνης, από όσα ολόκληρη η άλλη οικουμένη.
Όταν οι Σταυροφόροι αντίκρισαν την Κων/πολη, έμειναν ενεοί (με το στόμα ανοιχτό, άναυδοι), γιατί δεν πίστευαν, δεν φαντάζονταν ότι υπάρχει στον κόσμο τέτοια πόλη.
Η Κων/πολη πολλούς λαούς τους έσωσε από τον αφανισμό και την εξολόθρευση, τους χάρισε ιστορικό βίο και τα ασυγκράτητα στίφη τους (των Σλάβων) τα μεταμόρφωσε σε συγκροτημένα κράτη, όπως τη Ρωσία, τη Βουλγαρία, τη Σερβία και την Ουγγαρία.
Όταν «η πόλις εάλω», την ευεργετική της επίδραση την αισθάνθηκαν όλοι οι λαοί και πρώτη η Δυτική Ευρώπη, η οποία φωτίστηκε από το φως της Αναγεννήσεως, που δεν ήταν άλλο από το φως του Βυζαντίου. (Κι όμως, η σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση έκρινε ότι το Βυζάντιο είναι «αντιευρωπαϊκή δύναμη» και ταυτίζεται με τους Άραβες και το Ισλάμ…).
Με την άλωση της Κων/πολης αρχίζει η μεγάλη έξοδος των πνευματικών ανθρώπων του Βυζαντίου προς τη Δύση, όπου και μετέφεραν τους πνευματικούς θησαυρούς που δημιούργησε επί χίλια χρόνια ο Ελληνισμός της μεγάλης αυτοκρατορίας του Βυζαντίου. Παράλληλα μετέφεραν και τα αριστουργήματα του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, τα οποία διέσωσε το Βυζάντιο με τα σκριπτόρια. Δηλαδή με τις αντιγραφές των αρχαίων κειμένων που γινότανε στα μοναστήρια, τα οποία είχαν καταστεί αντιγραφεία.
Έτσι, η Δυτική Ευρώπη αρχίζει να βγαίνει από το σκοτάδι, να αφυπνίζεται. Το ελληνορθόδοξο πνεύμα κατακτά τη Δυτική Ευρώπη και γίνεται η μαγιά που θα φέρει την Αναγγένηση στο Δυτικό κόσμο. Όλα αυτά, βέβαια, από την… «αντιευρωπαϊκή δύναμη», το «σκοτεινό Βυζάντιο».
Η πρώτη ομάδα Ελλήνων διανοουμένων του Βυζαντίου που κατέφυγαν στη Δύση, όπου και μετέφεραν τους πνευματικούς θησαυρούς ήταν: Ο Μιχαήλ Χρυσολωράς, ο Γεώργιος Τραπεζούντιος, ο Γεωργ. Πλήθων – Γεμιστός, ο Θ. Γαζής, ο Ιω. Αργυρόπουλος, ο Δημ. Χαλκοκονδύλης, ο Λαόνικος Χαλκοκονδύλης και άλλοι (Σημείωση: Το Λαόνικος είναι αναγραμματισμός του Νικόλαος: Λαο + Νίκο + ς).
Όλοι αυτοί, όταν εγκαταστάθηκαν στην Ιταλία, μετέφεραν μαζί τους τους καρπούς των μελετών τους και άρχισαν να διδάσκουν με ενθουσιασμό τα κείμενα των αρχαίων ελληνικών. Για να επιτύχουν τον σκοπό τους ίδρυσαν την Πλατωνική Ακαδημία της Φλωρεντίας, όπου γινότανε μελέτη των αρχαίων κειμένων σε συνδυασμό προς το πνεύμα του χριστιανισμού, σύμφωνα με το πρότυπο των Ελλήνων Πατέρων της Ανατολής.
Οι μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας διέσωσαν πολλά από τα αριστουργήματα της αρχαίας ελληνικής σκέψης και του αρχαίου ελληνικού πνεύματος.
Ο Μητροπολίτης Καισαρείας Αρέθας φρόντισε να αντιγραφούν ορθά και να διασωθούν έτσι πολλά έργα των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. Το παράδειγμά του βρήκε πολλούς μιμητές. Έτσι, στα περισσότερα μοναστήρια του Βυζαντίου υπήρχαν επιτελεία καλλιγράφων μοναχών, οι οποίοι συνεχώς αντέγραφαν αρχαία συγγράμματα σε παπύρους και περγαμηνές. Είναι τα περίφημα Σκριπτόρια. (scribo = γράφω, scripturn = γραφή). Με αυτόν τον τρόπο δεν χάθηκε ο πνευματικός θησυρός των αρχαίων προγόνων. Κατά τα άλλα το Βυζάντιο θεωρείται από την Ε.Ε. «αντιευρωπαϊκή δύναμη»…
Είναι γνωστό ότι η Ευρωπαϊκή ένωση αποφάσισε να ιδρύσει «Μουσείο της Ευρώπης». Άρχισε να λειτουργεί το 2006 μέσα στο συγκρότημα κτιρίων του Ευρωκοινοβουλίου. Είναι, επίσης, γνωστό ότι η χώρα μας αποκλείστηκε από τη συμμετοχή της σ’ αυτό. Το Βυζάντιο, όμως, θεωρείται από την Ε.Ε. «αντιευρωπαϊκή δύναμη» και ταυτίζεται με τους Άραβες και το Ισλάμ…
Η προσφορά της Ελλάδας στον παγκόσμιο πολιτισμό είναι γνωστή σε όλη την υφήλιο. Γι’ αυτό θα περιοριστώ μόνο στο Βυζάντιο.
Οι Ευρωπαίοι θεωρούν ως αρχή της Ευρωπαϊκής Ιστορίας τα Χριστούγεννα του 800 μ.Χ., όταν στέφθηκε αυτοκράτορας ο Καρλομάγνος. Ο αιμοσταγής τρομοκράτης, εξολοθρευτής αμάχων, ο ανελέητος εκτοπιστής ολόκληρων φυλών, ανακηρυγμένος «άγιος» από την εξίσου αγία παπική έδρα.
Πρόκειται για ασύστολο βιασμό όχι της ελληνικής, αλλά της αυθεντικής και γνήσιας παγκόσμιας ιστορίας. Και προκαλεί απορία, έκπληξη, οργή και αγανάκτηση, όχι τόσο η στάση αυτή των Δυτικοευρωπαίων, όσο η απουσία συστηματικής, συντονισμένης και αδιάλειπτης αντίδρασης από την πλευρά του Ελληνισμού.
Η απουσία αυτή οφείλεται: Στον ευνουχισμό των νεωτέρων κυρίως γενεών από τα ιδανικά, που κράτησαν όρθια τη φυλή στη διαδρομή των χιλιετιών.
Για τον Βυζαντινό πολιτισμό και την προσφορά του στον ευρωπαϊκό, θα αναφέρω Ευρωπαίους ιστορικούς και διανοητές: Ο Άγγλος ιστορικός Κάρολος Ντηλ (Ch. Diel) γράφει στο σύγγραμμά του «Les Grands Problems de l’ Histoire Byzantin», σελ. 173-174: «Το Βυζάντιο εδημιούργησε λαμπρόν πολιτισμόν, τον λαμπρότερον ίσως, ο οποίος είδε το φως μέχρι το 1100 στη χριστιανική Ευρώπη. Με αυτόν δε τον πολιτισμό, τον πνευματικό και τεχνικό, εξάσκησε ευρεία επίδραση σε όλους τους λαούς της Ανατολικής Ευρώπης. Αλλά, το Ορθόδοξο Βυζάντιο επέδρασε και στη Δυτ. Ευρώπη, η οποία από τον 5ο αιώνα που κατακτήθηκε από τους βαρβάρους μέχρι τον 11ο αιώνα «διετέλει επιστημονικώς εν χειμερία νάρκη».
Άλλος ένας διαπρεπής Άγγλος ιστορικός ο W. C. Dampier (Ντάμπιερ) γράφει «Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία παρέμεινε το θεμέλιο του πολιτισμού στους δυσχερέστερους χρόνους του βαρβαρισμού στη Δυτική Ευρώπη. Ο ρόλος του Βυζαντίου στην εξέλιξη των επιστημών και ιδιαίτερα των μαθηματικών και της αστρονομίας είναι σημαντικός».
Ο Άγγλος καθηγητής της μεσαιωνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ, Στήβεν Ράνσιμαν, γράφει: «Κατά τους τρεις τελευταίους αιώνες πριν από την πτώση της Κων/πολις, ενώ το Βυζάντιο κατέρρεε πολιτικώς, παρουσίαζε μία πολιτιστική άνθηση. Συνέπεια της ανθήσεως αυτής ήταν η έντονη καλλιέργεια των φυσικών επιστημών. Υπήρχε μία διαδοχική σειρά από έξυπνους και εφευρετικούς επιστήμονες των οποίων, όμως, οι ανακαλύψεις δεν ήταν να εφαρμοσθούν πρακτικά, γιατί το κράτος ήταν φτωχό».
Ακόμη και την ώρα της πτώσης του Βυζαντίου (για την οποία ένοχος ήταν η Δύση του 1204) σκορπούσε τα φώτα του στη βυθισμένη στο σκοτάδι Δυτ. Ευρώπη. Κατά τα άλλα το Βυζάντιο για την Ευρωπαϊκή ένωση είναι «αντιευρωπαϊκή δύναμη» και ταυτίζεται με τους Άραβες και το Ισλάμ…
Ο ίδιος ιστορικός Στήβεν Ράνσιμαν στο μνημειώδες ιστορικό Σύγγραμμά του «Βυζαντινός Πολιτισμός» επιβεβαιώνει το φως που εξέπεμπε πάνω από χίλια χρόνια το Βυζάντιο στη Δυτ. Ευρώπη. Και αυτά τα αναφέρει, όταν γράφει για την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως: «Στις 29 Μαΐου του 1453, ένας πολιτισμός σαρώθηκε αμετάκλητα. Είχε αφήσει μία ένδοξη κληρονομιά στα γράμματα και στην τέχνη. Είχε βγάλει χώρες ολόκληρες από τη βαρβαρότητα και είχε δώσει σε άλλες την εκλέπτυνση των ηθών. Η δύναμή του και η ευφυΐα του προστάτεψαν πολλούς αιώνες την Χριστιανοσύνη. Για έντεκα αιώνες η Κωνσταντινούπολη ήταν το κέντρο ενός κόσμου φωτός».
Ο πρώην πρόεδρος της Γερμανίας Ρίχαρντ Βαϊτσέκερ είπε: «Ο πολιτισμός στην Γερμανία εισήλθε από το Βυζάντιο, χάρη στην Ελληνίδα πριγκίπισσα Θεοφανώ, Αυτοκράτειρα των Γερμανών (972-983 μ.Χ.). Ήταν αδελφή του Βασιλείου Β’ του Βουλγαροκτόνου, θυγατέρα του Ρωμανού Β’ και της Θεοφανούς. Παντρεύτηκε τον Αυτοκράτορα της Γερμανίας Όθωνα τον Β’.
Ήταν ωραία και ευφυής, ανωτέρας μορφώσεως. Άσκησε ευεργετικότατη επίδραση στη Γερμανία. Εισήγαγε την εθιμοτυπία και την πολυτέλεια της Βυζαντινής Αυλής. Στην Γερμανία την συνόδευαν αρκετοί σοφοί άνδρες του Βυζαντίου, οι οποίοι εισήγαγον την διδασκαλίαν της ελληνικής γλώσσας και της φιλοσοφίας, η οποία αργότερα αναπτύχθηκε πολύ στη Γερμανία.
***
Όπως είδαμε στην αρχή η Βενετία ήταν η είσοδος από όπου το πνευματικό φως του Βυζαντίου κατηύγασε τη Δυτ. Ευρώπη, η οποία βγήκε από την πλήρη σχεδόν άγνοια του ελληνικού θαύματος και κατόρθωσε να ανακτήσει και να γνωρίσει το σύνολο των σωζωμένων γραπτών μνημείων της αρχαιότητας. Στα μέσα του 16ου αιώνα η μελέτη των Ελληνικών κειμένων ήταν η κύρια πνευματική απασχόληση σε όλα τα πολιτιστικά κέντρα της Εσπερίας. Η περίοδος της βενετικής ακμής συμπίπτει με τη συγκέντρωση μιας ομάδας Ελλήνων διακεκριμένων μελετητών του αρχαίου κόσμου στη Νύμφη της Αδριατικής. Η παρουσία τους, βέβαια, δεν μπορεί να θεωρηθεί μοναδική αιτία της πνευματικής άνθησης της Γαληνοτάτης πρωτεύουσας των Δόγηδων, η οποία είχε μακρά παράδοση επικοινωνίας με την Ελληνική Ανατολή. Πάντως η συμβολή των μελετητών αυτών στην ουμανιστική προσφορά της Βενετίας υπήρξε αποφασιστική.
Τα αρχαία ελληνικά κείμενα έφθασαν στη Δύση. Χρειαζότανε, όμως, λεξικά, εγχειρίδια γραμματικής και ευανάγνωστες εκδόσεις των πρωτοτύπων κειμένων. Η Βενετία με τα Ελληνικά της τυπογραφεία και το πλήθος των μορφωμένων Ελλήνων υπηκόων και φιλοξενουμένων της ήταν η καταλληλότερη για την παραγωγή των μέσων της διδασκαλίας της Ελληνικής Γλώσσας.
Η συμβολή της Βενετίας συνίσταται ακριβώς στην προσφορά των οργάνων και μέσων για τη μελέτη της Ελληνικής γλώσσας και την διάδοση των γραπτών μνημείων της Ελληνικής Αρχιαότητας.

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΕΜΟΣ