Η Παμβώτιδα και τα έργα ρύθμισης της στάθμης της…

- Γράφει ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΚΡΗΣ

Οι δυσμενείς συνθήκες αποχέτευσης και αποστράγγισης της περιοχής του Λεκανοπεδίου Ιωαννίνων κίνησαν το Κρατικό ενδιαφέρον και από το 1930 άρχισε η προμελέτη για την εκτέλεση των κατάλληλων εγγειοβελτιωτικών έργων (αποχέτευσης - αποστράγγισης - αντιπλημμυρικής προστασίας - άρδευσης) του Λεκανοπεδίου, ώστε οι συνθήκες διαβίωσης του αγροτικού πληθυσμού του να γίνουν πιο ανεκτές. Οπότε, για την πλήρη αξιοποίηση και παραγωγική ανάπτυξη της περιοχής, κρίθηκε απαραίτητη η κατασκευή των εγγειοβελτιωτικών έργων,γιατί το  αποτέλεσμα των δυσμενών αυτών συνθηκών, ήταν η απώλεια για την γεωργική εκμετάλλευση σημαντικού τμήματος της πεδινής εκτάσεως και η μειωμένη γεωργική απόδοση στο μισό και πλέον της περιοχής.
Μετά το 1960 άρχισαν να κατασκευάζονται τα εγγειοβελτιωτικά έργα του Λεκανοπέδιου Ιωαννίνων, αφού κατά το στάδιο της προμελέτης και μελέτης  διαπιστώθηκε ότι υπήρχαν ευνοϊκές προϋποθέσεις για την εκτέλεσή τους.  Η στάθμη της Παμβώτιδας  πριν την κατασκευή των έργων είχε κατά μέσον ορό ένα σχετικό υψόμετρο κοντά στο 469,60 (μέση ετήσια στάθμη), με ένα μέγιστο σχετικό υψόμετρο το 470,10 μ.  Από  στοιχεία  του μετεωρολογικού σταθμού Ιωαννίνων έως το 1966 στην αναφερόμενη περιοχή, η μέση ετήσια βροχόπτωση ήταν γύρω στα 1.220,0 χιλ. και μετά από αναλύσεις, τα νερά της Λίμνης βρέθηκαν ότι είναι κατάλληλα για άρδευση.
Η απαιτούμενη συνολική ποσότητα νερών για την άρδευση της Α’ ζώνης (Λαγκάτσας, Πεδινής, Μπάφρας, Ανατολής – δικαιοδοσίας ΤΟΕΒ Ανατολής και Καστρίτσας, Λογγάδων - δικαιοδοσίας ΤΟΕΒ Πόρου) και για την άρδευση της Β’ ζώνης  (Περάματος, Ελεούσας, Κρύας, Λαψίστας, Πετσάλι – δικαιοδοσίας ΤΟΒΕ Κρύας Λαψίστας), σε περίπτωση κατά την οποία η προς αξιοποίηση αρδευόμενη έκταση, δεν υπερβεί το 85%, θα ανέρχεται σε 29.500.000 μ3. Σήμερα λόγω αδράνειας του ΤΟΕΒ Ανατολής, η ανάλογη περιοχή δικαιοδοσίας του δεν αρδεύεται, οπότε δεν υφίσταται ανάγκη αύξησης, αλλά αντίθετα μείωσης της άντλησης ποσότητας νερού από την Λίμνη, εξοικονομώντας μαζί με το έργο βελτίωσης, αλλαγής του τρόπου άρδευσης στον ΤΟΕΒ Πόρου – ΤΟΕΒ  Κρύας Λαψίστας, μεγάλες ποσότητες νερού.
Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι η ποσότητα του νερού της λίμνης επηρεάζεται άμεσα από δραστηριότητες όπου αντλούν ποσότητες νερού από το σώμα της. Με τα  εγγειοβελτιωτικά έργα, ως πλημμύρα σχεδιασμού της Παμβώτιδας, ελήφθη η μεγίστη πιθανή πλημμύρα στο υψόμετρο 470,20 μ. και  με αντίστοιχο περιθώριο ελευθέρου ύψους ασφαλείας 0,50 εκ, ώστε η ανώτατη στάθμη ανάσχεσης πλημμύρας, να είναι περίπου στο υψόμετρο  470,70 μ.. Αυτά τα δυο σχετικά υψόμετρα  λήφθηκαν ως βάση σχεδιασμού, δεδομένου του υπάρχοντος  κατασκευασμένου κρηπιδώματος στην όχθη της πόλεως των Ιωαννίνων, με υψόμετρο  471,0 μ  (Υψόμετρο, reper - Μύλοι της Κυρά-Φροσύνης).
Λόγω της νέας προκύπτουσας μεγαλύτερης στάθμης των υδάτων της Λίμνης 470,20 μ, συνέπεια της λειτουργίας των προτεινόμενων αντιπλημμυρικών έργων, επιβάλλονταν η κατασκευή ορισμένων έργων στην όχθη της και στην παραλιακή ζώνη των Ιωαννίνων, ώστε να αποφευχθούν οι δυσάρεστες συνέπειες, της εποχιακής κατακλίσεως των παραλίμνιων περιοχών. Όπως, το φράγμα Περάματος (ρυθμιστής), τα αναχώματα, επιχώσεις τμημάτων της ακτής, ανακατασκευή των υφισταμένων παραλιακών κρηπιδωμάτων, εκβάθυνση του πυθμένα της λίμνης ειδικά στη περιοχή  του Μώλου για την προσέγγισιν των πλωτών μέσων και σε άλλες περιοχές του παραλίμνιου μετώπου κλπ.
Ένα ειδικό τεχνικό έργο, αποτελεί ο Ρυθμιστής εκροής της Λίμνης (ρουφράκτης Περάματος). Το έργο αυτό, κατασκευάστηκε στην περιοχή Περάματος και ελέγχεται αφ’ ενός η ανωτάτη στάθμη της Λίμνης στο σχετικό υψόμετρο (470,20 μ.), αφετέρου η παροχετευμένη ποσότητα αρδεύσιμου ύδατος την περιοχή Λαψίστας (Ζώνη Β έργων), καθώς και η μέγιστη στάθμη ανάσχεσης πλημμύρας στο σχετικό υψόμετρο (470,70 μ.). Ο Ρυθμιστής εκροής τοποθετήθηκε στην δημόσια οδό Ιωαννίνων - Περάματος και στην αφετηρία της κεντρικής Αποχετευτικής τάφρου Λαψίστας, η όποια ενώνει την Λίμνη με την Σήραγγα Λαψίστας και τον Ποταμό Καλαμά.
Με αναφορά αυτά, ο ρόλος του υπερχειλιστή περιορίζεται μόνο για τις συνήθεις περιπτώσεις ελαφρών διακυμάνσεων της στάθμης έως 0,20 εκ. υπεράνω του κανονικού υψομέτρου πληρώσεως της Λίμνης, το 470,40 μ. Επειδή όμως, σε περίπτωση κρίσιμης βροχής αυξάνεται η παροχή ανά 24ωρο, για την επαναφορά της στάθμης στο υψόμετρο της στάθμης του υπερχειλιστή, αυτό δεν είναι  δυνατόν να επιτευχτεί με μόνιμη υπερχείλιση,  αλλά με συνδυασμό ανύψωσης της πόρτας του θυροφράγματος. Η πόρτα ανυψώνεται μέσω ηλεκτροκινητήρα, όταν η στάθμη της λίμνης ανέρχεται επικίνδυνα ή όταν κρίνεται απαραίτητο, να αυξηθεί η ανασχετική ικανότητα της λίμνης κατά τα έντονα καιρικά φαινόμενα, κατεβάζοντας την στάθμη της κάτω του 470,20 μ..  Συνεπώς, η διατήρηση της  μέγιστης στάθμης της Παμβώτιδας βάσει των έργων, στο καθορισμένο σχετικό υψόμετρο 470,20 μ, εκεί όπου καταλήγει το νερό όταν υπερχειλίζει η λίμνη, θέλει σωστή και κατάλληλη παρακολούθηση των  εισροών και εκροών.
Λαμβάνοντας υπόψιν ότι, ανάσχεση είναι η παρεμπόδιση της εξέλιξης ενός δυσάρεστου γεγονότος ή φαινόμενου, καθώς και η συγκράτηση και επιτυχής αντιμετώπιση ενός κινδύνου, συμπεραίνουμε πως χρειάζεται ένας καλός χειρισμός της πόρτας του θυροφράγματος, ώστε  η στάθμη της λίμνης να κινείται μεταξύ των δυο υψομέτρων (470,20 και 470,70) έως το 470,40 μ.  και όχι έως το όριο ανάσχεσης γιατί αυτό μπορεί να ξεπεραστεί και να φτάσει το 471,0 μ. και πάνω, όπως το είδαμε το 2010 στο κράσπεδο του Μώλου, της Κυρά–Φροσύνης και με περιφερειακές πλημμύρες κ.λ.π. και αυτό συνέβη λόγω μη σωστής λειτουργίας του θυροφράγματος, δηλαδή πλημμυρίσαμε μόνοι μας!  Θέλει όμως προσοχή, ώστε να διατηρείται η  παροχετευτικότητα των 40μ3/δλ, λόγω της  περιορισμένη παροχετευτικότητας, της  Κεντρικής. Στραγγιστικής Τάφρου Λαψίστας  και  της ακολουθουμένης σήραγγας Λαψίστας.
Αντίθετα, την περασμένη χρονιά η πόρτα του θυροφράγματος ήταν ανοικτή, καθώς η στάθμη της Λίμνης  δεν είχε φτάσει στο υψόμετρο 470,20 μ.. Στην συνέχεια και σε σχέση με την συνεχιζόμενη χαμηλή χειμερινή βροχόπτωση, την μετέπειτα  άρδευση κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, η στάθμη κατέβηκε χαμηλά στο υψόμετρο 469,25 μ. και εάν δεν υπήρχαν οι αναφερόμενες αλλαγές στα έργα, θα βλέπαμε την Λίμνη πολύ πιο χαμηλά. Αποτέλεσμα έως και πρόσφατα, παρά τις αρκετές συνεχιζόμενες βροχοπτώσεις, δεν είχε φτάσει η στάθμη, στο υψόμετρο υπερχείλισης 470,20 μ.
Τα κρηπιδώματα και αναχώματα, είναι νόμιμα τεχνικά αντιπλημμυρικά έργα, διατηρούν σταθερό το απαιτούμενο υψόμετρο της λίμνης και δεν μπορούν να αποψιλωθούν προς το παρόν. Εάν κάποια στιγμή αλλάξει ο τρόπος παροχής νερού για άρδευση των δυο αναφερόμενων περιοχών και επανέλθει το υψόμετρο της λίμνης στα παλαιά δεδομένα, μπορούμε να εξετάσουμε και την χρησιμότητα πλέον των αναχωμάτων, αρκεί να καταστεί απολύτως λειτουργικό το σύνολο του έργου.
Η προκύπτουσα ωφελιμότητα έως και σήμερα, από τα κατασκευασμένα εγγειοβελτιωτικά έργα  (αποχετευτικά,  αποστραγγιστικά, αντιπλημμυρικά και αρδευτικά ) είναι πολύ μεγάλη. Δεν είναι δυνατόν σήμερα να τα κρίνουμε και να ζητάμε την αλλαγή του τρόπου λειτουργίας τους. Η έλλειψη αρχικής μελέτης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που αποδίδεται σε βάρος των έργων οφείλεται κατά κύριο λόγο στην παλαιότητά τους, αλλά και στο ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο μελετήθηκαν και κατασκευάστηκαν. Για την υφιστάμενη κατάσταση της Λίμνης, τα προτεινόμενα μέτρα διαχείρισης των νερών της και των περιφερειακών δραστηριοτήτων ουδέποτε εφαρμόστηκαν. Η επέμβαση του ανθρώπου όξυνε το πρόβλημα της Παμβώτιδας και όχι τα έργα.