Η προκατάληψη ως μόλυνση...

Η προκατάληψη ανήκει στο σύνολο εκείνων των πεποιθήσεων που δε γεννιούνται από τη λογική. Έτσι, ως προκατάληψη νοείται μια γνώμη ή ένα σύνολο γνωμών ή και ολόκληρη θεωρία, την οποία αποδεχόμαστε χωρίς να την επαληθεύσουμε. μια στάση αντίθετη με το πνεύμα του διαφωτισμού, όπου οι πηγές της γνώσης είναι ο ορθός λόγος και η εμπειρία.
Ο ορισμός της προκατάληψης μας βοηθάει να τη διακρίνουμε από οποιαδήποτε άλλη μορφή εσφαλμένης γνώμης. Είναι μια εσφαλμένη άποψη που θεωρείται ακλόνητα σωστή, δεν μπορεί όμως κάθε εσφαλμένη άποψη να είναι προκατάληψη. Γενικά, μπορούμε να διακρίνουμε όλες τις μορφές σφάλματος που μπορούν να διορθωθούν μέσω της λογικής και της εμπειρίας. Η προκατάληψη όμως είναι ένα σφάλμα που δεν διορθώνεται ή διορθώνεται πολύ δύσκολα, γι’ αυτό είναι κοινωνικά επικίνδυνη.
Η δύναμη της προκατάληψης οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι η πίστη σε μια ψεύτικη γνώμη συχνά ανταποκρίνεται στις επιθυμίες μας, διεγείρει τα πάθη μας, ικανοποιεί τα συμφέροντά μας. Η προκατάληψη ριζώνει πιο εύκολα σ’ εκείνους που είναι ήδη ευνοϊκά προδιατεθειμένοι απέναντί της ή έχουν ήδη κάποιο είδος πρόληψης, π.χ. θρησκευτικούς δογματισμούς, πολιτικές ιδεολογίες.
Η πιο χρήσιμη διάκριση μεταξύ των ειδών προκατάληψης είναι αυτή μεταξύ ατομικών και συλλογικών προκαταλήψεων. Οι ατομικές προκαταλήψεις - δεισιδαιμονία, βασκανία, γρουσουζιά, κακό μάτι κ.ά. είναι μάλλον ακίνδυνες ή δεν έχουν κοινωνική επικινδυνότητα. Οι συλλογικές προκαταλήψεις προέρχονται από τη διαστρέβλωση στον τρόπο με τον οποίο μια κοινωνική ομάδα κρίνει μια άλλη, προκαλώντας παρεξηγήσεις, ανταγωνισμούς, έχθρες, περιφρόνηση, χλευασμό.
Οι συλλογικές προκαταλήψεις είναι αναρίθμητες με τις πιο σημαντικές ιστορικά την εθνική και την ταξική. Η εθνική προκατάληψη είναι μια από  εκείνες που μολύνουν το μυαλό μας και είναι από τις πιο επικίνδυνες, γιατί είναι δύσκολο να ξεριζωθεί. Πρόσφατες έρευνες έδωσαν την εικόνα των εθνικών μας προκαταλήψεων, μια εικόνα που δημιουργεί μεγάλα ερωτηματικά για την ποιότητα της παιδείας μας! Πρέπει να τονιστεί ότι δεν υπάρχει έθνος που να μη συντηρεί έμμονη, επίμονη ιδέα, που δύσκολα αλλάζει, για την ταυτότητά του και το διαφοροποιεί από τα υπόλοιπα έθνη.
Όσον αφορά στην ταξική προκατάληψη, αυτή είναι ένα δεδομένο της κοινής εμπειρίας. Η προκατάληψη συμβάλλει στη γέννηση της ταξικής σύγκρουσης, χωρίς φυσικά να είναι η μόνη γενεσιουργός αιτία. Δεν υπάρχει όμως αμφιβολία ότι ενισχύεται από την προκατάληψη, η οποία ευθύνεται για τον αρνητικό τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται οι δύο αντίπαλες τάξεις η μια την άλλη.
Οι προκαταλήψεις στη χώρα μας δεν έχουν τελειωμό... Το πού θα οδηγήσει το περιβάλλον προκατάληψης που έχει δημιουργηθεί δεν είναι γνωστό, αν κρίνω όμως από τις αντιδράσεις νουνεχών ανθρώπων αρχίζει να ενοχλεί, ακόμη και στο επίπεδο της αισθητικής. Όμως, αν η αισθητική έχει ρόλο στη χώρα μας... δεν είναι γνωστό!
Κλείνοντας, θέλω να τονίσω: οι προκαταλήψεις γεννιούνται στο μυαλό των ανθρώπων και η καταπολέμησή τους απαιτεί τόνωση του ορθολογισμού, απομάκρυνση από το δογματισμό και εκπαίδευση, δηλαδή περιβάλλον δημοκρατικής πολιτείας.
Στη χώρα μας, όπου η προκατάληψη ανθεί,  μήπως υπάρχει έλλειμμα δημοκρατίας;

* Ο Καθηγητής  Χρήστος Β. Μασσαλάς είναι πρ. Πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
e-mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.