Αξιοποίηση υδρογονανθράκων με γνώση, όχι με φόβους!..

-  Tου Δρ. ΣΩΤΗΡΗ Ν. ΚΑΜΕΝΟΠΟΥΛΟΥ, Σχολή Μηχανικών Ορυκτών Πόρων, Πολυτεχνείου Κρήτης

Η κινδυνολoγία για την αξιοποίηση των πιθανών αποθεμάτων υδρογονανθράκων συνεχίζεται. Μετά τα Ιόνια νησιά, σειρά να «φοβηθούν» έχουν τα Ιωάννινα.
Ως παλαιός Γιαννιώτης, γέννημα-θρέμμα των Ιωαννίνων, το θέμα με αφορά άμεσα. Καθώς η περιοχή πραγματικά με πονά. Και γι’ αυτό το λόγο θα εκφράσω τις απόψεις μου ξεκάθαρα.
Οι κινδυνολόγοι λοιπόν υποστηρίζουν ότι αν αξιοποιηθούν οι
ελληνικοί ορυκτοί πόροι - και ειδικά οι υδρογονάνθρακες στα Ιωάννινα - θα πληγεί το περιβάλλον και ειδικότερα ο τουρισμός. Με αυτή την κινδυνολογία θα ασχοληθώ σήμερα.
Το περιβαλλοντικό πρόβλημα της Ελλάδας είναι άμεσα συνυφασμένο με την άναρχη δόμηση, με τους εμπρησμούς και καταπατήσεις δασών, με το ξεφύτρωμα μεγάλων ξενοδοχειακών μονάδων, γηπέδων γκολφ, και πισίνων. Ας ξεκινήσω με τις καταπατήσεις περιοχών οι οποίες έχουν γίνει στην Ελλάδα ελέω τουριστικής «ανάπτυξης». Ένα σχετικό παράδειγμα μπορούμε να δούμε στη Χαλκιδική: 130 χιλιάδες στρέμματα δάσους έχουν καταπατηθεί, 18 χιλιάδες αυθαίρετα έχουν κτισθεί, και 28 χιλιάδες πολεοδομικές παρανομίες έχουν βεβαιωθεί μόνο σε αυτή την περιοχή. Αλλά και σε άλλες περιοχές τα ίδια συνέβησαν. Η φράση που πραγματικά πονάει είναι πως σήμερα, στα ελληνικά δάση υπάρχουν περίπου 150 χιλιάδες αυθαίρετα. Κατά τα άλλα σύμφωνα με τις θεωρίες συνωμοσίας δεν πρέπει να αξιοποιήσουμε τους ορυκτούς πόρους γιατί μπορεί να καταστραφούν τα δάση μας.
Ε, λοιπόν αυτή η καραμέλα πρέπει να τελειώσει. Δεν πουλάει πια: Τα δάση μας δεν κινδυνεύουν από τις εξορύξεις: κινδυνεύουν από την άναρχη και αυθαίρετη δόμηση που ορισμένες φορές μπορεί και να συνδέεται με ξενοδοχειακές μονάδες, βίλες και πισίνες. Στο κάτω της γραφής, μετά το πέρας των εξορύξεων τα δέντρα ξαναφυτεύονται. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο όταν τα δάση καούν, καταπατηθούν και χτισθούν βίλες και ξενοδοχεία: άπαξ και “φυτρώσουν” οι βίλες και τα ξενοδοχεία μέσα στα δάση, τότε τα δάση αποψιλώνονται για πάντα. Παραδείγματος χάρη στο Ηνωμένο Βασίλειο, παλαιό ορυχείο τάλκης μετατράπηκε σε οινοποιείο («From Mine to Wine»-«Από ορυχείο σε κρασί»), στη Βιρτζίνια των ΗΠΑ παλαιό ορυχείο γαιάνθρακα μετατράπηκε σε αμπελώνα, αλλά και στη Γαλλία παρομοίως. Γενικότερα, οι παλαιές περιοχές εξόρυξης μπορούν να χρησιμοποιηθούν με πολλούς διαφορετικούς τρόπους.
Τί δείχνουν τα παραδείγματα αυτά; Ότι μία περιοχή εξορύξεων μπορεί να αλλάξει χρήση όταν πλέον το κοίτασμα καταστεί μη-εκμεταλλεύσιμο. Μπορεί πχ. κατά περίπτωση να μεταμορφωθεί ακόμη και σε αμπελώνα, δηλαδή μία από τις πιο ευαίσθητες περιβαλλοντικά καλλιέργειες (ίσως και άλλων αγροτικών προϊόντων). Μπορεί να συμβεί άραγε το ίδιο αν μία περιοχή τσιμεντοποιηθεί; Αν μεταμορφωθεί σε ξενοδοχείο ή βίλλα; Όχι.
Σε αυτό το σημείο ας αναφερθεί το «Δίλλημα της Σαντορίνης». Την προτελευταία φορά που είχα επισκεφθεί τη Σαντορίνη ήταν πριν 20 χρόνια. Τη Σαντορίνη την είχα συνδυάσει στο μυαλό μου, πέραν από τις απίστευτες ομορφιές της, με τους αμπελώνες της και το απίθανο κρασί της. Πέρυσι επισκέφθηκα ξανά τη Σαντορίνη με αφορμή ένα επιστημονικό συνέδριο και έπαθα σοκ: περιοχές που θυμόμουν με αμπελώνες είχαν τσιμεντοποιηθεί. «Για να καταλάβουμε τι περιορίζει την εξάπλωση των αμπελιών (ΣΣ. της Σαντορίνης) ερχόμαστε αρχικά αντιμέτωποι με το "τέρας" της οικοπεδοποίησης, αφού μεγάλες καλλιεργήσιμες εκτάσεις, ιδιαίτερα σε περιοχές τουριστικού ενδιαφέροντος, έχουν δώσει χώρο σε ξενοδοχειακά καταλύματα. Συγκεκριμένα, ο αμπελώνας του νησιού παρουσίασε μια σταδιακή μείωση από τις αρχές του 20ου αιώνα ξεκινώντας από 45.000 στρέμματα έως το 1997 που κατέληξε στα 15.000....». Η Σαντορίνη λοιπόν, όπως ίσως και άλλες τουριστικές περιοχές-φιλέτα υποφέρει από την μονόπλευρη ανάπτυξη του τουρισμού.
Αλλά δεν είναι μόνο αυτό: η Σαντορίνη καταδεικνύει ίσως το γεγονός ότι ενίοτε ο τουρισμός δεν ωφελεί απαραίτητα τον αγροτικό τομέα. Το παράδειγμα της Σαντορίνης μπορεί να ορισθεί ως «Το δίλλημα της Σαντορίνης» και αντιπροσωπεύει ίσως με ξεκάθαρο τρόπο τη μη-βιώσιμη πορεία που ακολουθεί η χώρα μας εδώ και δεκαετίες. Το «Δίλλημα της Σαντορίνης» επίσης απαντά στα επιχειρήματα ορισμένων οι οποίοι κινδυνολογούν μονίμως σε βάρος της αξιοποίησης των ορυκτών πόρων. Ναι ακούστηκε και αυτό το επιχείρημα: στην Ελλάδα δεν χρειαζόμαστε τον πρωτογενή τομέα (εξορύξεις) γιατί μια χαρά τα καταφέρνουμε μόνο με τον τουρισμό και τα αγροτικά μας προϊόντα. Ξεχνούν βέβαια αυτοί να αναφέρουν το γεγονός ότι τα περισσότερα ξενοδοχεία είναι πτωχευμένα, αρκετά από αυτά βγαίνουν σε πλειστηριασμούς, και ότι οι μισθοί στον τουριστικό τομέα είναι από τους χαμηλότερους. Ξεχνούν επίσης να αναφέρουν το γεγονός ότι η Ελλάδα εισάγει τα περισσότερα από τα αγροτικά της προϊόντα.
Εξηγούμαι για να μην παρεξηγούμαι: τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι πρέπει να φύγουμε από το ένα άκρο και να πάμε στο άλλο. Κανείς δεν λέει ότι η Ελλάδα θα γίνει Σαουδική Αραβία: αυτό θα ήταν επικίνδυνο και προσωπικά το απορρίπτω κατηγορηματικά. Δεν σημαίνει επίσης ότι πρέπει να σταματήσουμε να αξιοποιούμε το τουριστικό μας προϊόν. Φυσικά και πρέπει να συνεχίσουμε να επενδύουμε και στον τουρισμό μας. Αλλά κάποια στιγμή πρέπει να σταματήσει η καραμέλα κάποιων ψευδο-επιχειρημάτων σε βάρος των ορυκτών πόρων. Ας τα σκεφθούν οι ξενοδόχοι και ας πάρουν επίσημη θέση σε αυτά. Ας απαντήσουν-κυρίως στον εαυτό τους-ξεκάθαρα στο ερώτημα: θεωρούν ότι η αξιοποίηση των ορυκτών πόρων θα βλάψει τα συμφέροντά τους; Ας ρωτήσουν οι ξενοδόχοι τους συναδέλφους τους στη Μήλο, στη Θάσο ή και στην απίστευτα τουριστική Καλιφόρνια (διαβάστε παρακάτω τί εννοώ).
Ας δοθούν όμως δύο ακόμη παραδείγματα. Η εκμετάλλευση πετρελαίου στη Θάσο ξεκίνησε το 1981. Δηλαδή πραγματοποιείται εδώ και 36 χρόνια. Τα τελευταία 36 χρόνια δεν έχει γίνει ποτέ περιβαλλοντικό ατύχημα οποιασδήποτε μορφής. Ποτέ! Καθώς ακολουθούνται ορθές πρακτικές κατά τη διάρκεια των εργασιών με σεβασμό στο περιβάλλον και τον άνθρωπο. Όσο αφορά τον τουρισμό της Θάσου; Τα τελευταία χρόνια η τουριστική κίνηση στη Θάσο, αλλά και στη Χαλκιδική, διαρκώς αυξάνει: φέτος μάλιστα ήταν χρονιά ρεκόρ. Η παρουσία των θαλάσσιων πετρελαιοπηγών δεν εμποδίζει λοιπόν τους τουρίστες να απολαύσουν τις ομορφιές της Θάσου. Το ίδιο συμβαίνει και στο νησί της Μήλου όπου και εκεί υπάρχει εντονότατη εξορυκτική δραστηριότητα: φέτος υπήρξε για ακόμη μία χρονιά αύξηση στις αφίξεις τουριστών κατά 30% μάλιστα. Αντίθετα, από τί πραγματικά κινδυνεύει το περιβάλλον της Θάσου; Θυμάστε φυσικά τις πυρκαγιές της Θάσου: το 1985 κάηκαν 90 χιλιάδες στρέμματα, το 1989 κάηκαν 70 χιλιάδες στρέμματα και 7 χιλιάδες στρέμματα το 2013.
Στη συνέχεια ας παρατεθούν δύο επιπλέον ψευδο-επιχειρήματα των κινδυνολόγων.
Ψευδοεπιχείρημα 1: Η αξιοποίηση των υδρογονανθράκων θα βλάψει την αλιεία (αυτό το επιχείρημα αφορά τα παράλια της Ηπείρου στο Ιόνιο).
Σε επιστημονικό άρθρο που παρουσιάσθηκε το 2014 από την Αμερικανική Ακαδημία, Επιστημών, επισημάνθηκε πως στις περιοχές γύρω από τις θαλάσσιες πλατφόρμες εξόρυξης πετρελαίου της Καλιφόρνια παρατηρήθηκε ιδιαίτερα υψηλότερη παρουσία/παραγωγή ψαριών ανά τετραγωνικό μέτρο συγκριτικά με το φυσικό βραχώδες περιβάλλον και τους υφάλους. Αυτό συμβαίνει συνήθως γιατί τα ψάρια χρησιμοποιούν τις θαλάσσιες πλατφόρμες εξόρυξης ως φωλιές και καταφύγια. Η μέση ετήσια παραγωγή ψαριών ανά τετραγωνικό μέτρο στον πυθμένα των θαλάσσιων πετρελαιοπηγών ήταν μέχρι και 27.4 φορές μεγαλύτερη από την παραγωγή ψαριών στο φυσικό βραχώδες περιβάλλον και τους υφάλους της περιοχής μέτρησης. Αυτό φυσικά θα έχει και θετική επίπτωση τόσο στον αλιευτικό τουρισμό όσο και στους επαγγελματίες αλιείς των εγγύτερων περιοχών. Η παρουσία πλατφόρμων εξόρυξης στην Καλιφόρνια όχι μόνο δεν επηρέασε αρνητικά την αλιεία, αλλά επέδρασε θετικά τόσο στον αλιευτικό τουρισμό όσο και στους επαγγελματίες αλιείς των εγγύτερων περιοχών. Δεν νομίζω πως μπορεί κανείς να αμφισβητήσει την εγκυρότητα της Αμερικανικής Ακαδημίας Επιστημών, ούτε το γεγονός πως η Πολιτεία της Καλιφόρνια έχει την πλέον αυστηρή ίσως παγκοσμίως περιβαλλοντική νομοθεσία. Δεν θα ήταν λογικό λοιπόν να θεωρήσουν ορισμένοι εδώ στην Ελλάδα τους εαυτούς τους περισσότερο ευαίσθητους στα περιβαλλοντικά θέματα από τους Καλιφορνέζους...
• Ψευδοεπιχείρημα 2: Η αξιοποίηση των υδρογονανθράκων θα προκαλέσει σεισμούς.
Η Καλιφόρνια είναι μία από τις πιο σεισμογενείς περιοχές του πλανήτη: εκεί υπάρχει ένα από τα πλέον επικίνδυνα σεισμογενή ρήγματα παγκοσμίως (Ρήγμα Άγιου Ανδρέα). Κι όμως, στην Καλιφόρνια υπάρχουν δεκάδες θαλάσσιες πλατφόρμες εξόρυξης υδρογονανθράκων, οι οποίες βρίσκονται παράλληλα στο πλέον επικίνδυνο παγκοσμίως σεισμογενές ρήγμα του Άγιου Ανδρέα. Σημαντικό: οι υποθαλάσσες εξορύξεις υδρογονανθράκων στην Καλιφόρνια πραγματοποιούνται διαρκώς τα τελευταία 50+ χρόνια. Τέλος ας σημειωθεί πως ο θαλάσσιος και χερσαίος τουρισμός στην Καλιφόρνια βρίσκεται σε απίστευτα υψηλά επίπεδα. Δεν νομίζω πως χρειάζεται καν να παρατεθούν στοιχεία για αυτό...
Ποιά η ειρωνεία σχετικά με όλα τα παραπάνω; Εν μέσω του χειμώνα διαπιστώνουμε μία όλο και περισσότερη γκρίνια για την περικοπή του επιδόματος πετρελαίου θέρμανσης. Ειδικά στις περιοχές όπου επικρατεί περισσότερο ψύχος (πχ. Ήπειρος) οι κάτοικοι δυσκολεύονται να ζεσταθούν. Παρά ταύτα οι κυβερνήσεις επιμένουν να ακολουθούν κοινωνική πολιτική με επιδόματα τα οποία φυσικά δεν προκύπτουν από κάποια μαύρη τρύπα: τα επιδόματα τα πληρώνουμε εμείς οι φορολογούμενοι και ο φαύλος κύκλος της φτωχοποίησης συνεχίζεται. Και φτωχαίνουμε και δεν ζεσταινόμαστε! Παρόλα αυτά κάποιοι κινδυνολόγοι επιμένουν να μην αξιοποιηθούν οι Ελληνικοί  υδρογονάνθρακες.
Η καλύτερη κοινωνική πολιτική που μπορεί να εφαρμοσθεί είναι η πολιτική της αξιοποίησης των υδρογονανθράκων (με όρους βιώσιμης ανάπτυξης και στηριζόμενη σε πέντε πυλώνες):
- με σεβασμό στο περιβάλλον,
- με όρους οικονομικής ανάπτυξης,
- με σεβασμό στην κοινωνία,
- με το μυαλό στη γεωπολιτική ενίσχυση της χώρας μας, και
- με στόχο την περαιτέρω τεχνολογική ανάπτυξη της χώρας
Κάθε άλλη πολιτική τύπου επιδομάτων οδηγεί σε περαιτέρω φτωχοποίηση. Η αξιοποίηση των υδρογονανθράκων και γενικότερα όλων των Ελληνικών ορυκτών πόρων βασιζόμενη στους πέντε παραπάνω πυλώνες μπορεί να συνυπάρξει με την αγρο-τουριστική ανάπτυξη. Η αξιοποίηση των ορυκτών πόρων μπορεί να πάει χέρι-χέρι με όλους τους υπόλοιπους κλάδους της οικονομίας. Παν μέτρον άριστον. Αρκεί να υπάρχει όρεξη και διάλογος. Όμως τα ψευδοεπιχειρήματα και οι εκφοβισμοί δεν οδηγούν πουθενά. Αντίθετα: από την κινδυνολογία χτίζονταν και συνεχίζουν να χτίζονται πολιτικές καριέρες και ωφελούνται οι λίγοι σε βάρος των πολλών.
Το γεγονός ότι στον 21ο αιώνα η χώρα μας ίσως να μετατραπεί σε χώρα παραγωγής υδρογονανθράκων δημιουργεί ίσως μία ψυχολογική πίεση στην οποία όλοι μας θα πρέπει να συνηθίσουμε. Είναι στη φύση του ανθρώπου άλλωστε να φοβάται το «νέο». Να φοβάται τις αλλαγές. Να αντιστέκεται σε κάθετι καινούριο. Εφόσον βρεθούν αξιοποιήσιμα κοιτάσματα υδρογονανθράκων στη χώρα μας τότε η κοινωνία ολόκληρη θα αναγκαστεί να περάσει μέσα από τεράστιες αλλαγές, κυρίως αλλαγές στο αντι-παραγωγικό της μοντέλο. Ένα μοντέλο το οποίο στηρίζεται σε επιδοτήσεις και στην παροχή υπηρεσιών (ο τουρισμός είναι παροχή υπηρεσιών: όχι βιομηχανία). Μία ολόκληρη χώρα λοιπόν θα αποτελέσει ίσως ένα μοντέλο αντίστασης σε πιθανές αλλαγές οι οποίες ωστόσο αν δεν πραγματοποιηθούν τότε η χώρα μας ίσως θα βρεθεί σε τέλμα.
Κάποιοι φοβούνται λοιπόν πως αν αξιοποιήσουμε τα πιθανά κοιτάσματα υδρογονανθράκων θα καταστραφεί η ομορφιά του τοπίου και το περιβάλλον. Έτσι έμμεσα υποτίθεται πως θα καταστραφεί και ο τουρισμός μας. Η αντίληψη του κινδύνου είναι μία εντελώς προσωπική υπόθεση του καθενός. Π.χ. στην Ελλάδα γνωρίζουμε πως το κάπνισμα σκοτώνει αλλά οι Έλληνες αδιαφορούν γι’ αυτό και καπνίζουν αρειμανίως. Όπως γνωρίζουμε πως τα τελευταία χρόνια έχουμε χάσει τόσους ανθρώπους από τροχαία δυστυχήματα λες και είχαμε πόλεμο: περίπου 5 νεκροί και 60 τραυματίες κάθε μέρα από τροχαία στην Ελλάδα: εάν αυτό ισχύει, τότε χοντρικά μπορούμε να εκτιμήσουμε ότι τα τελευταία 20 χρόνια έχουν σκοτωθεί 36 χιλιάδες και έχουν τραυματισθεί 438 χιλιάδες Έλληνες πολίτες! Τα νούμερα αυτά είναι ασύλληπτα κι όμως συνεχίζουμε να οδηγούμε επιθετικά. Με τη λογική λοιπόν των κινδυνολόγων θα έπρεπε να απαγορευθεί σε όλη την Ελλάδα η κυκλοφορία όλων ανεξαιρέτως των οχημάτων. Όλων!
Ως Ηπειρώτης λοιπόν θα έλεγα πως ορισμένοι, πριν ξεκινήσουν τις οποιεσδήποτε κινδυνολογίες, οφείλουν να γνωρίζουν τί ήταν αυτό που έκανε παλαιότερα τους Ηπειρώτες να είναι «πρώτοι στα γρόσια και στα γράμματα»: Ήταν η τάση που είχαν οι Ηπειρώτες στο ελεύθερο εμπόριο και στο επιχειρείν. Από τους μαστοράδες της Κόνιτσας που χτίζαν σε μακρινούς τόπους πετρόχτιστα θαύματα, έως τους εμπόρους που δραστηριοποιούνταν στη Μολδαβία, στη Ρωσία, στη Βλαχία, στην τότε Αυστροουγγαρία, στη Μαύρη Θάλασσα, στην Αίγυπτο και αλλού. Τέτοια παραδείγματα διαθέτει πάμπολλα ο Άπειρος Τόπος: οι Εθνικοί μας Ευεργέτες: Αβέρωφ-Τοσίτσας, ο Ριζάρης, ο Ζάππας, ο Αρσάκης, ο Καπλάνης, οι Ζωσιμάδες, ο Καστρισόγια, ο Σίνας, ο Ζωγράφος, ο Μαρούτσης, ο Δομπόλης, και πολλοί άλλοι, γνωστοί και άγνωστοι οι οποίοι ήταν κυρίως επιχειρηματίες.
Με όλο το σεβασμό, κάποιοι οφείλουν να αναρωτηθούν αν θα είχαν πράξει το ίδιο οι προαναφερθέντες Ηπειρώτες εάν υπέκυπταν σε αποστειρωμένες, παλαιολιθικές ψευδο-κινδυνολογίες οι οποίες κρατούν τη χώρα δέσμια παρωχημένων αντιλήψεων και οι οποίες ουσιαστικά καμία σχέση δεν έχουν με τα ιδεώδη από τα οποία εμπνεύσθηκαν οι Ηπειρώτες συνιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας. Με όλο το σεβασμό, ορισμένοι οφείλουν να κατανοήσουν πως οι Ηπειρώτες εδώ και 150 χρόνια περίπου, είχαν αποδειχθεί ανοιχτόμυαλοι και διορατικοί καθώς είχαν κατανοήσει τα οφέλη της παγκοσμιοποίησης, της ανοιχτής κοινωνίας, του ελεύθερου εμπορίου και του επιχειρείν.
Όλα τα παραπάνω δεν σημαίνουν πως δεν θα πρέπει όντως να μελετηθούν σε βάθος οι τυχόν επιπτώσεις της εξόρυξης υδρογονανθράκων στα Ιωάννινα, αλλά... αλλά (ένα μεγάλο ΑΛΛΑ): αυτό δεν σημαίνει πως θα πρέπει να αφήσουμε την κινδυνολογία να επιβληθεί στην κοινωνία της Ηπείρου. Κατανοητές οι ανησυχίες καθώς πρόκειται για νέες καταστάσεις (= Αντίσταση στις Αλλαγές/Resistance to Change), πρέπει και οφείλουν να υπάρχουν, αλλά με μέτρο και μακριά από την κινδυνολογία. Όσον αφορά τους φόβους; «Αν μπορείς κοίταξε τον φόβο κατάματα και ο φόβος θα φοβηθεί και θα φύγει» (Καζαντζάκης).
Καλώς να έλθουν λοιπόν οι οποιεσδήποτε εξορύξεις υδρογονανθράκων και στα Ιωάννινα χωρίς φόβο, αλλά με γνώση. Αρκετά έχει περάσει η χώρα μας και η Ήπειρος.