Μία επιστημονική ματιά στις έρευνες για υδρογονάνθρακες

Μετά από χρόνια αναμονής και προσδοκιών, το πρόγραμμα εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων της Ηπείρου ξεκινάει. Κι ενώ η μεγάλη σιωπηλή πλειοψηφία την υποδέχεται με ελπίδες για εργασία και τοπική ανάπτυξη, υπάρχουν, όπως είναι φυσικό, και αντίθετες γνώμες. Από κάποιους βέβαια οι αντιδράσεις είναι αναμενόμενες, ανεξαρτήτως του περιεχομένου της οποιασδήποτε επένδυσης. Η ανησυχία πολλών άλλων όμως είναι δικαιολογημένη καθώς δεν μπορούμε να απαιτούμε από  τους πολίτες να έχουν την εξειδικευμένη γνώση που είναι απαραίτητη για την κατανόηση των λεπτών τεχνικών ζητημάτων και εργασιών που περιλαμβάνει ένα τέτοιο πρόγραμμα.
Η εκ προοιμίων αντίθεση των μεν σε όλα, λοιπόν, αφ’ενός, και η άγνοια των δε, αφ’ετέρου, έχουν ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη εκτεταμένων φοβιών και τη διασπορά παραεπιστημονικής παραπληροφόρησης, με την κινδυνολογία να ξεκινά από κίνδυνο πρόκλησης σεισμικότητας και να φτάνει μέχρι σε σενάρια προσάρτησης της Ηπείρου στην Αλβανία! Περιλαμβάνει φόβους ότι η περιοχή θα καλυφθεί από δυσάρεστες οσμές και ρυπογόνα αέρια – ενώ μόνο η κτηνοτροφία της περιοχής εκπέμπει περισσότερα απ’ότι οι εν λόγω εργασίες θα μπορούσαν, χωρίς τέτοια προβλήματα! Περιλαμβάνει θεωρίες περί των μεθόδων εξόρυξης και των δήθεν καταστροφικών επιπτωσεών τους – ενώ η εξόρυξη είναι ακόμη χρόνια μακριά και είναι άγνωστο αν και πώς θα διενεργηθεί.
Η εκτενέστατη μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων (500 σελίδων) αρκεί για να απαντήσει στις ανησυχίες. Πολλές ακόμη μελέτες συντάσσονται κατά την εξέλιξη τέτοιων προγραμμάτων με νέα στοιχεία και αναλύσεις. Ακόμη, όμως, βρισκόμαστε σε αρχικό στάδιο, αυτό των σεισμικών ερευνών – μόνο με τη διεξαγωγή και ολοκλήρωση τους θα έχουμε μία εμπεριστατωμένη εικόνα του ορυκτού πλούτου της περιοχής και των επόμενων βημάτων του προγράμματος, καθώς και των πιθανών επιπτώσεών τους.
Τι είναι οι σεισμικές έρευνες;
Το υπέδαφος είναι διατεταγμένο σε υποστρώματα. Οι διάφορες διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στην ατμόσφαιρα και την επιφάνεια του πλανήτη, εναποθέτουν ή δημιουργούν στην τελευταία διάφορα υλικά. Με την πάροδο εκατομμυρίων ετών, τα υλικά αυτά συμπιέζονται από νέα υλικά που εναποτίθενται επάνω τους και λαμβάνουν τη μορφή υποστρώματος. Στη συνέχεια, τα νέα υλικά συμπιέζονται σε νέο υπόστρωμα υπό το βάρος νεότερων κ.ο.κ. Η μορφή και η χημική σύσταση των υποστρωμάτων εξαρτώνται από την γεωλογική τους εποχή και τη διεργασία από την οποία δημιουργήθηκαν. Για παράδειγμα, η γύψος προέρχεται από εξάτμιση νερού που περιέχει τις χημικές ουσίες που την αποτελούν, ενώ ο ασβεστόλιθος συχνά προέρχεται από τους σκελετούς μικρών υδρόβιων οργανισμών. Ο δε άνθρακας προέρχεται από φυτά, ενώ το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο προέρχονται από μεγάλες μάζες οργανισμών που καταπλακώθηκαν.
Στόχος των σεισμικών ερευνών είναι η χαρτογράφηση των στρωμάτων αυτών του υπεδάφους, και η αναγνώριση σημείων που περιέχουν εκμεταλλεύσιμα ορυκτά καύσιμα. Η τεχνική είναι παρόμοια με τα σόναρ ή τον ηχοεντοπισμό που χρησιμοποιούν κάποια ζώα όπως η νυχτερίδα.
Μία σειρά οργάνων καταγραφής κυμάτων τοποθετούνται στην ερευνώμενη περιοχή. Πρόκειται συνήθως για γεώφωνα, τα οποία καταγράφουν κυματομορφές ταχύτητας με υψηλή ακρίβεια, και έχουν το μέγεθος μίας μικρής μπάλας. Στη συνέχεια, μία πηγή (είτε εκρήξεις, είτε σεισμικοί δονητές, δηλ. ένα «σφυρί») δημιουργεί τεχνητά κύματα στην επιφάνεια του εδάφους, τα οποία εξαπλώνονται στο υπέδαφος και ανακλώνται σε κάθε υπόστρωμα. Τα κύματα που προκύπτουν από τις ανακλάσεις επιστρέφουν στην επιφάνεια και καταγράφονται από τα όργανα. Από την ανάλυση των στοιχείων των κυματομορφών αυτών, με τις μεθόδους της σεισμολογίας, προσδιορίζονται οι ακριβείς θέσεις και οι ιδιότητες των υποστρωμάτων.
Όλα τα κύματα του υπεδάφους, έτσι λοιπόν και τα τεχνητά κύματα των ερευνών, ανεξαρτήτως πηγής ονομάζονται σεισμικά κύματα. Οι έρευνες, λοιπόν, με τη σειρά τους ονομάζονται σεισμικές έρευνες. Πρόκειται όμως για κύματα αδύναμα, ακίνδυνα και όχι όμοια με κύματα δυνατών, πραγματικών σεισμών. Δεν έχουν καμία σχέση με, και καμία επιρροή στη φυσική τοπική σεισμικότητα.
Από την ασφαλέστατη αυτή διαδικασία, η Ήπειρος δεν έχει να χάσει τίποτε. Αντιθέτως, κατά τις έρευνες θα αξιοποιηθούν διάφορες εκτάσεις (σε μία εποχή που πολλές είναι εγκαταλελειμμένες), θα διανοιχθούν νέοι δρόμοι και θα βελτιωθούν υπάρχοντες και μία σειρά από εργασίες θα προσφέρουν δουλειά σε, απ’ ότι φαίνεται, 280 άτομα. Παράλληλα, θα δημιουργηθεί τοπική τεχνογνωσία, και θα υπάρξει σημαντική αλληλεπίδραση των εργασιών με την τοπική οικονομία, ξεκινώντας από τον απαραίτητο ανεφοδιασμό των εργασιών από τις τοπικές επιχειρήσεις και φτάνοντας στην αγορά εξοπλισμού και στις συνεργασίες με υπεργολάβους.
Αντλώντας γνώση από τη συμμετοχή μου σε παρόμοια εγχειρήματα άλλων εταιρειών στο εξωτερικό, χωρίς να σχετίζομαι με το συγκεκριμένο, είναι καθήκον μου να αναδείξω την αλήθεια στους συντοπίτες μου οι οποίοι βρίσκονται αντιμέτωποι με την κινδυνολογία και να τους διαβεβαιώσω: οι σεισμικές έρευνες είναι απολύτως ασφαλείς, και μόνο θετικά αποτελέσματα μπορούν να έχουν. Η διακοπή και η παρεμπόδισή τους, θα στερήσει οφέλη στην τοπική οικονομία αλλά και, το κυριότερο, σημαντικές γνώσεις και πληροφορίες για τον ορυκτό πλούτο της περιοχής.

* Ο Μιχάλης Κ. Ντιναλέξης είναι Πολ. Μηχανικός & Μηχανικός Περ/ντος Imperial College London, Ερευνητής Ανθρωπογενούς Σεισμικότητας & Σεισμικής Επικινδυνότητας.