Ο Αλιευτικός Συνεταιρισμός της Νήσου Παμβώτιδας

- Γράφει ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΝΤΟΥΛΑΣ, Φιλόλογος – Ερευνητής
 Ο Συνεταιρισμός Αλιείας “Η ΠΑΜΒΩΤΙΣ”, τον οποίο ίδρυσαν το 1923 οι ψαράδες του Νησιού, θεωρείται ο πρώτος αλιευτικός συνεταιρισμός της Ελλάδας. Η ανάγκη συγκρότησής του προέκυψε από το γεγονός ότι η αγορά προϊόντων της λίμνης, ιδίως σε χέλια, είχε αναπτυχθεί σημαντικά και μάλιστα σε περιοχές της Αλβανίας. Οι κάτοικοι των περιοχών αυτών θεωρούσαν ότι η κατανάλωση χελιού συνέβαλε στην αντιμετώπιση των ρευματικών παθήσεων, εξού και το έντονο αγοραστικό ενδιαφέρον. Οι Αλβανοί έμποροι αγόραζαν τα χέλια στα Ιωάννινα και τα μετέφεραν στις περιοχές διάθεσης μέσα σε τσουβάλια, λόγω της ανθεκτικότητας του είδους.
Τα ιβάρια (διβάρια ή βιβάρια) των χελιών βρίσκονταν στην περιοχή του Περάματος. Εκεί οι ψαράδες του Νησιού και κάτοικοι του συγκεκριμένου χωριού τοποθετούσαν, κυρίως κατά τις λεγόμενες “χελιοβραδιές”, ειδικά δίχτυα (βουλκό), για να συγκεντρώσουν μεγάλες ποσότητες, ικανές να τους εξασφαλίσουν σημαντικά κέρδη. Είναι, προς τούτο, χαρακτηριστική η απάντηση του αείμνηστου Λεωνίδα Ξυνόγαλου σε κάθε περίεργο, που ζητούσε να πληροφορηθεί τους λόγους για τους οποίους ο συγκεκριμένος ψαράς κάθονταν όλη τη νύχτα σε καθορισμένο σημείο: «Η δική μας δουλειά μία νυξ εν έτος».
Τα χέλια έπαυσαν να υπάρχουν μετά την αποξήρανση της λίμνης Λαψίστας, τα νερά της οποίας χρησιμοποιούσαν για ψάρεμα έως το 1955 οι ψαράδες του Νησιού. Η επαναφορά τους στην Παμβώτιδα άρχισε τη δεκαετία του 1970. Ο πρώτος γόνος προήλθε από τις λίμνες της Αιτωλοακαρνανίας και στη συνέχεια από ιδιωτική επιχείρηση της Άρτας. Η παρέμβαση συνεχίστηκε με την ίδρυση του Ιχθυογεννητικού Σταθμού το 1981 κ.ε.
Αρχικώς, τα ψάρια της Παμβώτιδας ήταν πολύ λίγα, αφορούσαν δε τις ποικιλίες “τσίμα”, “μαρίτσι” και “τσιρώνι”. Τα “γλύνια” και τους “κυπρίνους” έφερε στη λίμνη ο Πρόξενος της Ιταλίας στα Ιωάννινα Andrea Liberan (δεκ. 1930). Η “πεταλούδα” προέκυψε από τη διασταύρωση των προηγούμενων ποικιλιών τη δεκαετία του 1940. Την ίδια περίοδο, μέσω Αιτωλοακαρνανίας, προστέθηκε και η “δρομίτσα”. Το 1940 τα ψάρια της λίμνης έσωσαν τους Γιαννιώτες από την πείνα. Από τότε, για λόγους επιβίωσης, άρχισαν να καταναλώνουν και τις νέες ποικιλίες. Στα Ιωάννινα τα ψάρια πωλούνταν με τα κάρα σε όλες τις γειτονιές της πόλης και σε μόνιμη βάση στη “σκάλα”. Τη δεκαετία του 1950, με απόφαση του Υπουργείου Βιομηχανίας, όλες οι λίμνες της Ελλάδας εμπλουτίστηκαν με ψάρια της λίμνης Παμβώτιδας. Τα τελευταία χρόνια η Παμβώτιδα ενισχύθηκε με νέες ποικιλίες ψαριών προερχόμενες από την Ουγγαρία.
Από το πρώτο Καταστατικό του Συνεταιρισμού Αλιείας “Η ΠΑΜΒΩΤΙΣ”, το οποίο τυπώθηκε στο τυπογραφείο των Ιωαννίνων “Η ΔΩΔΩΝΗ”, διατηρούνται, σε φωτοαντίγραφα, το εξώφυλλο και η σελίδα 24. Στη σελίδα αυτή αναγράφονται τα ονόματα των συνεταίρων, ο προσωρινός Πρόεδρος (Ιωάννης Μπασιάς) και Ταμίας (Ιωάννης Χαρατσάρης), καθώς, επίσης, ο τόπος και η ημερομηνία ίδρυσής του (εν Νησίω τη 2 Φεβρουαρίου 1923). Το υπόλοιπο σώμα του καταστατικού, όπως και η πρώτη σφραγίδα του συνεταιρισμού, χάθηκαν. Ο συνεταιρισμός αυτός, με τις τροποποιήσεις που επέβαλαν οι νέες συνθήκες, εξακολουθεί να υφίσταται έως και σήμερα. Πρόεδρός του είναι ο Δημήτρης Βαράκος, αριθμεί δε πενήντα, περίπου, μέλη.
Ευχαριστώ από καρδιάς το Θόδωρο Γκέκα, επί δεκαετίες Πρόεδρο της Κοινότητας Νήσου, ο οποίος μου διέθεσε το σχετικό αρχειακό υλικό και επέτρεψε να το δημοσιοποιήσω. Δικές του είναι, επίσης, και οι αναγραφόμενες στο παρόν κείμενο σημαντικές πληροφορίες. Εξάλλου, ο παππούς του (Θεόδωρος Κ. Γκέκας) ήταν ένας από τα ιδρυτικά μέλη και ο ίδιος ενεργό μέλος του συνεταιρισμού για πάρα πολλά χρόνια.
Κλείνω το μικρό αυτό άρθρο με την καταγραφή των ονομάτων των πρώτων συνεταίρων. Σε λίγα χρόνια από σήμερα (2023) η πράξη τους αυτή, που σημάδεψε την οικονομία του Νησιού και έσωσε τις ζωές των κατοίκων των Ιωαννίνων και της ευρύτερης περιοχής, θα συμπληρώσει μία περίοδο εκατό ετών. Είναι, λοιπόν, πρέπον τα ονόματα των πρωταγωνιστών να μείνουν χαραγμένα, εσαεί, στη συλλογική μνήμη της τοπικής κοινωνίας και όχι μόνο.
Υπογραφαί Συνεταίρων
  1) Ιωάννης Μπασάς        35) Χαράλαμπος Σάλιος
  2) Βασίλειος Τσιτώνης        36) Κ/ντίνος Σάλιος
  3) Γεώργιος Τσιτώνης        37) Μιχαήλ Ζαφείρης
  4) Νικόλαος Τσιτώνης        38) Κ/ντίνος Παπαδόπουλος
  5) Δημήτριος Νίκας        39) Ευάγγελος Ξυνόγαλος
  6) Παναγιώτης Τσίρκας        40) Γεώργιος Πλένιος
  7) Σωτήριος Σίμος        41) Χριστόδουλος Π. Γκαζιάς
  8) Συμεών Σίμος        42) Παναγιώτης Πλένιος
  9) Γεώργιος Δεσπότης        43) Ευάγγελος Ράτσικας
10) Γεώργιος Τζιαφάς        44) Παντελής Γραμμάτος
11) Κ/ντίνος Νέος        45) Δημήτριος Μπίτζιος
12) Ιωάννης Ζαφείρης        46) Κ/ντίνος Γκαναβιάρης
13) Σπυρίδων Καστικάνης    47) Ιωάννης Τζιαφάς
14) Νικόλαος Γκίγκης        48) Νικόλαος Γκαρανάτσης
15) Γεώργιος Τσίρκας        49) Κ/ντίνος Βουρβουνάκης
16) Βασίλειος Γκατζιάς        50) Σωτήριος Χαρατσάρης
17) Αλέξανδρος Κατσαρός    51) Ευάγγελος Ντέλλας
18) Θεόδωρος Γκίγκης        52) Ευάγγελος Σιάκκαρας
19) Δημήτριος Βαράκος        53) Δημοσθένης Πα/δόπουλος
20) Γεώργιος Έξαρχος        54) Βασίλειος Γιαννόπουλος
21) Ιωάννης Χαρατσάρης        55) Δημήτριος Λιάσκος
22) Αναστάσιος Χαρατσάρης    56) Κ/ντίνος Γκαρανάτσης
23) Ξενοφών Μπίτσικας        57) Θεόδωρος Λιάσκος
24) Περικλής Ντέλας        58) Γεώργιος Ράτσικας
25) Αδαμάντιος Τσακνάκης    59) Χριστόδουλος Γκατζιάς
26) Σωτήριος Ζαφείρης        60) Πέτρος Χατζής
27) Νικόλαος Κόκορος        61) Ιωάννης Σίμος
28) Βασίλειος Κατσαρός        62) Αναστάσιος Παπάς
29) Σωτήριος Πατολός        63) Κ/ντίνος Γύλλης
30) Αλέκος Χατζής        64) Χριστόδουλος Ξυνόγαλος
31) Ιωάννης Γιαννόπουλος    65) Γεώργιος Λάππας
32) Αδαμάντιος Σκούρης        66) Βασίλειος Δάλαρος
33) Σωτήριος Σιαντάς        67) Χριστόδουλος Έξαρχος
34) Γεώργιος Γκατζιάς        68) Θεόδωρος Κ. Γκέκας