Πολιτική και χιούμορ…

- Γράφει ο  ΣΠΥΡΟΣ  ΕΡΓΟΛΑΒΟΣ, Φιλόλογος - Συγγραφέας

 Όλα ξεκίνησαν από το διαδίκτυο. Εκεί υπήρχε μια φράση που αποδόθηκε στον Αλέξη Τσίπρα και έλεγε: "Αν ρωτήσετε τους πολίτες μπορεί να σας πουν ότι είμαστε ψεύτες, όχι όμως κλέφτες και διεφθαρμένοι". Αν πράγματι  ειπώθηκε η παραπάνω άποψη από τον πρωθυπουργό, το δεύτερο σκέλος για "κλέφτες και διεφθαρμένους" άφηνε υπονοούμενα για κάποιους άλλους.
Ένα τέτοιο περιστατικό, πραγματικό ή υποτιθέμενο, ήταν επόμενο να περιέλθει στη δικαιοδοσία των σκιτσογράφων. Δεν εννοείται πολιτική χωρίς σκιτσογραφία. Μια εικόνα άλλωστε ισοδυναμεί με χίλιες  λέξεις. Παλιότερα μάλιστα  την πολιτική ζωή της χώρας την παρακολουθούσαν ανελλιπώς οι επιθεωρήσεις και τα σκίτσα. Θυμάμαι τον καιρό της αποστασίας χαλούσε ο κόσμος. Οι επιθεωρήσεις έδιναν και έπαιρναν. Όταν ο Ηλίας Τσιριμώκος έγινε πρωθυπουργός, στην επιθεώρηση, με πρωταγωνίστρια την αξέχαστη Ρένα Ντορ, κάθε μέρα ακουγόταν το χαιρετιστήριο μήνυμα που έκανε πάταγο, καθώς συνοδευόταν και με ανάλογες εικόνες από το βουνό και από τα ανάκτορα: "Χαίρε, Ηλία Τσιριμώκο, που εν μέσω πανελληνίου αναθέματος μετεπήδησες αυτομάτως από τας κορυφάς των ορέων εις τας κορυφάς του στέμματος».
Η συχνή δε εναλλαγή των κυβερνήσεων στην εξουσία και οι μεταμορφώσεις των πολιτικών με βάση τις επιδιώξεις των ανακτόρων και του ξένου παράγοντα, δεν ήταν δυνατό να αφήσουν ασυγκίνητο το γνωστό στους παλιότερους σκιτσογράφο, το Φωκίωνα Δημητριάδη, που με το εγνωσμένο χιούμορ του συνδύασε την αρχαία ελληνική μυθολογία με τη σύγχρονη πραγματικότητα και με ένα ανεπανάληπτο σκίτσο παρουσίασε τα ανάκτορα με τη μορφή της αρχαίας μάγισσας Κίρκης που κρατούσαν στα χέρια το μαγικό ραβδί και μεταμόρφωναν πρωθυπουργούς και υπουργούς σε  χοίρους. Ο συνδυασμός της πολιτικής με τις επιθεωρήσεις και με τα σκίτσα συνεχίστηκε όλη την περίοδο της αποστασίας.
Από τότε βέβαια και μέχρι σήμερα η κατάσταση ως προς τις πολιτικές επιθεωρήσεις άλλαξε, τα τελευταία μάλιστα χρόνια αυτές περιορίστηκαν αισθητά. Κάποιος κακεντρεχής σχολιογράφος μάλιστα δικαιολόγησε αυτόν τον περιορισμό με την παρατήρηση ότι η πολιτική ζωή περιέχει αρκετά επιθεωρησιακά στοιχεία, οπότε η επιθεώρηση δεν θεωρείται απαραίτητη. Το σκίτσο όμως συνέχισε κανονικά την πορεία του. Αυτό συνέβη και με το περιστατικό με το οποίο ξεκινήσαμε. Ο γνωστός σκιτσογράφος Αρκάς παρενέβη στην πολιτική επικαιρότητα και με το γνωστό καυστικό τρόπο έφτιαξε το σκίτσο του στο οποίο έγραψε: "ΕΙΜΑΙ ΨΕΥΤΗΣ, ΑΛΛΑ ΟΡΚΙΖΟΜΑΙ ΟΤΙ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ ΚΛΕΦΤΗΣ... ΜΕ ΠΙΣΤΕΥΕΤΕ, ΕΤΣΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ;".
Το θέμα είχε και συνέχεια. Με αφορμή τα γενέθλια του Πρωθυπουργού ο Μητσοτάκης σε ραδιοφωνική εκπομπή δήλωσε ότι θα ήθελε να κάνει δώρο στον Τσίπρα ένα σκίτσο του Αρκά σχετικό με τους ψεύτες και τους κλέφτες. Στη Βουλή ο πρωθυπουργός διαμαρτυρήθηκε στον Μητσοτάκη ότι καταπάτησε  την  αστική του ευγένεια και στα γενέθλιά του τον αποκάλεσε ψεύτη και κλέφτη. Ο Αρκάς είχε κάνει το θαύμα του. Με παρέμβασή του ο Μητσοτάκης παρατήρησε στον Πρωθυπουργό ότι δεν διαθέτει ούτε το στοιχειώδες χιούμορ. Του συνέστησε μάλιστα να πάει διακοπές. Και εδώ έληξε το επεισόδιο.
Μας δίνει όμως την αφορμή να διατυπώσουμε ορισμένες σκέψεις γύρω από την πολιτική και το χιούμορ, με αναφορά στο παρελθόν, γιατί όπως προαναφέραμε η πολιτική κατάσταση στη χώρα μας, όπως διαμορφώθηκε από την εποχή των Μνημονίων και μέχρι σήμερα παρουσιάζεται εντελώς αποστεωμένη και δεν προσφέρεται για εκδήλωση του χιουμοριστικού συναισθήματος. Συμβαίνει και στις μέρες μας αυτό που διακωμώδησε για την εποχή του ο Παλαμάς: "Γράφεις δράματα γελάνε, παίζεις κωμωδίες κλαίνε".
Το χιούμορ κάνει την εμφάνισή του ήδη από την εποχή του Ιπποκράτη ο οποίος διατύπωσε τη θεωρία "περί των χυμών του σώματος" και κατέληξε στο συμπέρασμα πως όταν η μίξη των χυμών είναι καλή, τότε ο άνθρωπος είναι υγιής και έχει καλή διάθεση. Από εκεί πέρασε στις λατινογενείς γλώσσες με σημασία παρόμοια με αυτή του χυμού, δηλαδή της πνευματικής ευεξίας και της ευθυμίας.
Χαρακτηριστική η γενεαλογία του χιούμορ που δόθηκε από τον Άγγλο πολιτικό, με το μεγάλο δοκιμιογραφικό του ταλέντο, Άντισον: "Ρίζα της οικογένειας -λέει- ήταν η Αλήθεια που γέννησε τον Ορθό Λόγο. Αυτός γέννησε το Πνεύμα που πήρε σύζυγο μια κυρία με το όνομα Ευθυμία και απ' αυτή απόκτησε ένα γιο, το Χιούμορ".
Κρατήστε από την παραπάνω γενεαλογία ότι το Χιούμορ είναι γιος του Πνεύματος και της Ευθυμίας, και αυτό τα λέει όλα. Λέει δηλαδή ότι οι άνθρωποι του πνεύματος μπορεί να μην είναι όλοι άνθρωποι του χιούμορ -αν τους λείπει η εύθυμη διάθεση- όμως οι άνθρωποι του αληθινού χιούμορ είναι άνθρωποι του πνεύματος. Χιούμορ χωρίς ουσιαστική παιδεία και βαθιά πνευματική καλλιέργεια δεν υπάρχει. Συνδέθηκε έτσι το χιούμορ, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα με πνευματώδεις ανθρώπους -φιλοσόφους, επιστήμονες, πολιτικούς- που διατύπωσαν  "χυμώδεις" φράσεις με τις οποίες έμειναν στην ιστορία.
Όταν π.χ. ο φιλόσοφος Χρύσιππος ρωτήθηκε στην αρχαιότητα γιατί δεν πολιτεύεται, απάντησε κατά τρόπο με τον οποίο εξέφραζε τη δυσπιστία του προς τους πολιτικούς και προς τους πολίτες: "Ει μεν κακώς πολιτεύομαι -είπε- τοις θεοίς απαρέσκει, ει δε χρηστώς, τοις ανθρώποις".
Η νεοελληνική πολιτική ζωή παλιότερα ευτύχησε να φιλοξενήσει στους κόλπους της ορισμένους πνευματώδεις ανθρώπους που είχαν την αίσθηση του χιούμορ, το οποίο εκδήλωναν με αξιόλογες φράσεις που, συχνά, αντικαθρέπτιζαν το πνεύμα του λαού και της εποχής τους, αντιμετώπιζαν σοβαρά πράγματα χωρίς οξύτητα και χωρίς κακία, και έδειχναν την υπεροχή τους έναντι των συνομιλητών και αντιπάλων τους. Θυμάμαι μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα:
Σε μια στιγμή οξύτατης λογομαχίας και διαπληκτισμών μέσα στη Βουλή των Ελλήνων, ο Σπύρος Μαρκεζίνης με πλήρη ηρεμία και με το ανάλογο εύθυμο ύφος δήλωσε: "Η Αγγλία έχει δυο Βουλές, την Άνω και Κάτω (εννοούσε των Λόρδων και των Κοινοτήτων). Η Ελλάδα έχει μία: Την  "Άνω-Κάτω".
Ο Γεώργιος Παπανδρέου παρακολουθούσε συχνά τις αγορεύσεις του πρωθυπουργού Πλαστήρα. Άλλες από αυτές γίνονταν από στήθους και άλλες από χειρογράφου. Κάποια στιγμή απευθυνόμενος προς τον Πλαστήρα, ύστερα από ερώτηση που του έκανε και διαπίστωσε ότι δεν είχε κατανοήσει πλήρως αυτά που διάβαζε, του είπε: "Κύριε Πρόεδρε, όταν μιλάτε από στήθους καταλαβαίνετε εσείς αλλά δεν καταλαβαίνουμε εμείς. Όταν μιλάτε από χειρογράφου, καταλαβαίνουμε εμείς, αλλά δεν καταλαβαίνετε εσείς".
Όταν η ΕΔΑ είχε πετύχει σημαντικές εκλογικές νίκες και είχε εκλέξει ένα μεγάλο αριθμό βουλευτών, στη δεκαετία του 1950, αυτό ανησύχησε και ο Υπουργός Ασφαλείας της ΕΡΕ Ευάγγελος Καλατζής απευθύνθηκε προς τον Ηλία Ηλιού, Πρόεδρο της ΕΔΑ, μέσα στη Βουλή, και του είπε:  " Δεν σας θέλουμε εδώ, να βγείτε στο βουνό".
Και ο Ηλίας Ηλιού, με το γνωστό μειλίχιο  ύφος του, του απάντησε: "Δεν θα σας κάνουμε το χατίρι, εδώ θα μείνουμε και θα σας ρέψουμε στη νομιμότητα, προασπίζοντας τη νομιμότητα". Είχε και η παλιά Βουλή τις κακές της ώρες, είχε όμως και στιγμές πνευματικής ευωχίας και ανάτασης, καθώς κάποιοι από τους πολιτικούς με το χιούμορ -το παιδί του πνεύματος και της ευθυμίας- πρόσφεραν αυτή τη σπίθα που συγκαλύπτει τις συγκινήσεις, απαντά χωρίς να δίνει απάντηση, δεν πληγώνει, αλλά διασκεδάζει.
Σήμερα όμως; Από την εποχή των Μνημονίων και μετά δεν υπάρχει λόγος να σπαταλάς το χρόνο σου και να παρακολουθείς συνεδριάσεις της Βουλής αφού τα Μνημόνια που επικυρώνονται με νόμους της Βουλής συντάσσονται στα αγγλικά εκτός Ελλάδας, μεταφράζονται  και ψηφίζονται  χωρίς να διαβάζονται, με τη μορφή του κατεπείγοντος. Πού να περισσέψει χρόνος για διάθεση και χιούμορ;
Μαζί με την ουσία της πολιτικής χάθηκε και το χιούμορ. Κι ο άνθρωπος ως πνευματικό και πολιτικό ον που είναι, μένει ανέστιος, χωρίς πνευματική αφύπνιση και συναισθηματική ευφορία. "Ζει -όπως μας διαβεβαιώνει ο Robert Escarpit, καθηγητής της Σχολής των Γραμμάτων και της Επιστήμης των Καλών Τεχνών του Μπορντώ, στην περισπούδαστη μελέτη του για το Χιούμορ- τη ζωή του μεταξοσκώληκα, κάτω από το μεταξωτό περίβλημά του, βέβαιος για ένα μέλλον που δεν θα διαρκέσει, μισοαναίσθητος, ανίκανος για αλλαγή".