Παιδεία και Δημοκρατία…

Η Τεσσαρακοστή Τρίτη επέτειος της αποκατάστασης της Δημοκρατίας στη χώρα μας γιορτάστηκε, τις προάλλες, στο Προεδρικό Μέγαρο. Ένας εορτασμός ρουτίνα, που συγκεντρώνει κάθε χρόνο την εκάστοτε ελίτ και έχει πάρει, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, τη μορφή ενός κοσμικού γεγονότος χωρίς κανένα περιεχόμενο και αξία.
Οι συμμετέχοντες, με βάση το πρωτόκολλο, σ' αυτό το πανηγύρι, έχουν αποδείξει ότι ελάχιστα ενδιαφέρονται για την ουσία της Δημοκρατίας, με αποτέλεσμα, όπως διάβασα τελευταία, να υφίσταται στη χώρα μας "Πρόβλημα  Δημοκρατίας".
Για να συνειδητοποιήσουμε δε τι Δημοκρατία φτιάξαμε αυτά τα 43 χρόνια της μεταπολίτευσης δεν έχουμε παρά, εκτός από τη χρεοκοπία στην οποία έχουμε οδηγήσει τη χώρα μας, να λάβουμε υπόψη τι Δημοκρατία είχαμε πιο πριν και κατά τι διαφέρει αυτή από τη σημερινή. Βάση γι' αυτή τη σύγκριση θα αποτελέσει μια από τις πιο έγκυρες, κατά τη γνώμη μου, αρθρογραφίες της δεκαετίας του 1960, που ανήκει σε μια  φωτισμένη, κατά κοινή ομολογία, μορφή, στο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλο, απόψεις του οποίου θα παραθέσω στο σημερινό  σημείωμα, από το έργο του "ΕΡΗΜΗΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ"
Γράφει σχετικά ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος: "Όπως οι άνθρωποι έτσι και οι λαοί και οι κοινωνίες παθαίνουν μ ι θ ρ ι δ α τ ι σ μ ό, όταν τους προσφέρεται το φαρμάκι σε μικρές και προσεκτικά κανονισμένος δόσεις. Πρόσωπα ολωσδιόλου τυχαία σχηματίζουν περιουσίες από το τίποτε και με το  τίποτε.
Οι Ελβετοί σκαρφαλώνουν στα βουνά τους, όχι στις θέσεις και στα αξιώματα. Εκεί ανεβαίνουν σιγά - σιγά με τον τίμιο μόχθο τους. Εδώ αισθάνεσαι την ανάγκη ολοένα να τρίβεις τα μάτια σου, καθώς αντικρίζεις τους άδειους και τους κούφιους σε περίβλεπτους θώκους.
Η επιμέλεια, η τιμιότητα, η φρόνηση, η πειθαρχία, η μέθοδος, το σύστημα και η ειλικρίνεια, δεν είναι έξυπνες αρετές. Έξυπνο είναι να κερδίζεις την επαγγελματική ευδοκίμηση, την κοινή προβολή και την ευζωία, χωρίς γνώσεις που απαιτούν μόχθο, χωρίς μόχθο που απαιτεί προσήλωση, χωρίς προσήλωση που απαιτεί ανάλωση σωματικών, ψυχικών και πνευματικών δυνάμεων. Ο έξυπνος δεν φροντίζει να αποκτήσει προσόντα, φροντίζει να αποκτήσει μέσα. Αν δεν αξίζεις τίποτε κερδίζεις πολλά. Αν αξίζεις πολύ είσαι χαμένος.
Οι άνθρωποι που πονούν τον τόπο δεν έχουν τον τρόπο να επιβάλουν τη γνώμη τους. Εδώ τον τρόπο τον έχουν μόνο οι επιτήδειοι και οι αδίστακτοι, οι ταπεινοί συμφεροντολόγοι και οι ρυπαροί εκμεταλλευτές των πάντων, των ιερών και των οσίων.
Η ελληνική πράξη είναι αποθαρρυντική. Τα υποδείγματα του σύγχρονου ελληνικού βίου είναι τόσο αποκρουστικά, ώστε κανένας άνθρωπος με γνώση και με συνείδηση ευθύνης δεν έχει το δικαίωμα να τα χρησιμοποιήσει. Ας είμαστε ειλικρινείς. Ανάμεσα στη νεοελληνική πολιτική ηγεσία υπάρχουν πολυάριθμα απορρίμματα των επιστημών και των άλλων επιδόσεων. Πώς να προκόψει ο τόπος με τ' απορρίμματα;"
***
Αυτή την εικόνα για την κατάσταση που επικρατούσε στη χώρα μας πριν από τη μεταπολίτευση μας δίνει μέσα από τις επιφυλλίδες του ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος. Ποια είναι όμως η κατάσταση που επικράτησε στη χώρα μας στα χρόνια της μεταπολίτευσης και επικρατεί και σήμερα; Δεν ξέρω ποιοι από σας βλέπετε κοινά στοιχεία με αυτά που μας παρουσιάζει ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος.
Πάντως, ένας άλλος συγγραφέας της εποχής μας, ο Χρήστος Γιανναράς, μέσα από τις δικές του επιφυλλίδες, μας δίνει μια εικόνα, πιο δραματική, από την κατάσταση που επικρατεί στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια, χρόνια κρίσης και χρεοκοπίας, με τούτες τις αποκαρδιωτικές σκέψεις: "Ζούμε σε μια Ελλάδα -γράφει- εξευτελιστικά κατεστραμμένη, σαδιστικά εξαθλιωμένη, κρατικά διαλυμένη, γλωσσικά εκβαρβαρωμένη, με χαμένη την ιστορική της αυτοσυνειδησία, με σπιθαμιαίους πολιτικούς ηγήτορες απίστευτης μικρόνοιας και αναξιοπρέπειας".
Είτε συμφωνεί κάποιος με τις παραπάνω απόψεις, είτε τις βρίσκει υπερβολικές και άδικες, εκείνο που δύσκολα κάποιος μπορεί να αμφισβητήσει είναι το γεγονός ότι στη χώρα μας, 43 χρόνια μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, υπάρχει, σοβαρό μάλιστα, πρόβλημα Δημοκρατίας. Οι πολιτικοί, τα τελευταία χρόνια, επιρρίπτουν την ευθύνη ο ένας στον άλλο, ή ακόμα και στους δικαστές για τις αποφάσεις τους, οι δικαστές επιρρίπτουν την ευθύνη στους πολιτικούς, προβάλλοντας το επιχείρημα πως όποιος τα βάζει με τη Δικαιοσύνη τα βάζει και με τη Δημοκρατία.
Πιστεύω πως ούτε το ένα συμβαίνει ούτε το άλλο. Αν πράγματι υπάρχει πρόβλημα Δημοκρατίας στη χώρα μας -και ασφαλώς υπάρχει- αυτό σχετίζεται, όσο κι αν φαίνεται παράξενο σε κάποιους, με την Παιδεία. Μας το υπενθύμισε τις προάλλες που βρέθηκε στη χώρα μας με συνέντευξή του σε αθηναϊκή εφημερίδα, ο διακεκριμένος επιστήμονας, καθηγητής της Κλασικής Φιλολογίας και Διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών του Χαρβαρντ, Γκρέγκορι Νάζο, ο οποίος δήλωσε: "Η Δημοκρατία κινδυνεύει εκεί όπου υπάρχει έλλειψη Παιδείας".
Απαντώντας δε σε ερώτηση του δημοσιογράφου για τη Δημοκρατία στη χώρα του την εποχή  της προεδρίας του Τραμπ, αφού έκανε μια σύντομη αναφορά στην ελληνική αρχαιότητα, είπε: Ο Τραμπ μοιάζει με βασιλιά και όχι με πρόεδρο. Θυμίζει από την αρχαιότητα τον Κρέοντα που δεν γνώριζε από εθιμικό δίκαιο και δεν είχε συναίσθηση της θέσης του ατόμου στην κοινωνία. Και, στη συνέχεια, πρόσθεσε: "Άσχημα πράγματα μπορούν να συμβούν στη Δημοκρατία εκεί που υπάρχει ένα απληροφόρητο -ας το θέσουμε με πιο σκληρό τρόπο- ένα απαίδευτο εκλογικό σώμα, εκεί που οι πολίτες δεν κατανοούν πλήρως τι σημαίνει να αποτελείς μέλος μιας κοινωνίας".
Πρέπει δε να  συνειδητοποιήσουμε  επί τέλους ότι "το απαίδευτο εκλογικό σώμα", για το οποίο έκανε λόγο ο αμερικανός επιστήμονας, συνυπάρχει και συμπορεύεται με το ανάλογο "απαίδευτο" πολιτικό υλικό. Ανάμεσα σε απαίδευτους πολίτες και σε απαίδευτους πολιτικούς υπάρχει η -κατά τον Γκαίτε- "εκλεκτική συγγένεια". Μας το είπε ξεκάθαρα και ο δικός μας Ελύτης πως "από άποψη Παιδείας και ουσιαστικής καλλιέργειας, οι πολιτικοί μας -και εννοούσε τους πολιτικούς της εποχής του- βρίσκονται σε άγρια μεσάνυχτα".
Η Δημοκρατία λοιπόν σε μια χώρα κινδυνεύει, κατά κοινή ομολογία, από την έλλειψη Παιδείας. Και η έλλειψη αυτή έχει σχέση τόσο με τους πολιτικούς όσο και με εμάς τους πολίτες. Εδώ ακριβώς βρίσκεται το πρόβλημα της Δημοκρατίας. Μην ξεχνάτε βέβαια, όσοι τυχόν διδαχτήκατε τον Επιτάφιο του Περικλή στα σχολεία, πως ο ύμνος του δημιουργού του χρυσού αιώνα στην Αθήνα προς τη Δημοκρατία ολοκληρώνεται με τον παρακάτω ύμνο προς την Παιδεία: "Ξυνελών τε λέγω την τε πάσαν πόλιν παίδευσιν κοινήν της Ελλάδος  είναι".
Παιδεία και Δημοκρατία, τον 5ο π.Χ. αιώνα στην Αθήνα, ήταν έννοιες  αλληλένδετες και η μια  δεν νοούνταν χωρίς την άλλη. Ούτε πάλι να θεωρείτε τυχαίο το γεγονός ότι σήμερα -και δεν ξέρω από πότε- τα παιδιά μας δεν διδάσκονται τον Επιτάφιο του Περικλή στα σχολεία.