Η Παιδεία και ο μύθος των μεταρρυθμίσεων…

Ζούμε από την εποχή των Μνημονίων και μέχρι σήμερα στον αστερισμό των μεταρρυθμίσεων. Και αυτό συμβαίνει, όχι γιατί εμείς οι ίδιοι έχουμε κατανοήσει τη σημασία τους για τη ζωή, αλλά γιατί  μας το επιβάλλουν επιτακτικά οι Ευρωπαίοι εταίροι μας, οι οποίοι, καθώς είχαμε φτάσει στα πρόθυρα μιας ολοκληρωτικής χρεοκοπίας, μας έχουν δανείσει, με το αζημίωτο βέβαια και εκείνο που βασικά τους ενδιαφέρει, μαζί με τη διαθρυλούμενη αλληλεγγύη τους, είναι να πάρουν πίσω τα λεφτά τους με όλα τα συνακόλουθα του δανεισμού. Γι' αυτό οι μεταρρυθμίσεις που μας προτείνουν έχουν αποκλειστικά οικονομικό χαρακτήρα.
Και, εάν το έχετε προσέξει, όταν μιλάνε για μεταρρυθμίσεις αυτές έχουν ως επίκεντρο τις ιδιωτικοποιήσεις, πράγμα που στην απλή λαϊκή γλώσσα σημαίνει ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας και μαζί μ' αυτή και μόνιμη οικονομική και κατ' επέκταση εθνική εξάρτηση της χώρας.
Έτσι ξεπουλήθηκαν τα αεροδρόμια, τα λιμάνια, ξεπουλιέται η ΔΕΗ η ΕΥΔΑΠ,  υποθηκεύεται με επίβλεψη των ξένων η δημόσια περιουσία για 99 χρόνια, είναι εξασφαλισμένη για την πλειοψηφία του λαού μας η λιτότητα μέχρι το 2060 και όλα αυτά τα οποία γίνονται με εντολές των ξένων, τα ονομάζουμε μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ί σ ε ις. Και δε φτάνει αυτό: Βλέπουμε, κάθε τόσο, τους πρωτεργάτες, άμεσους ή έμμεσους, αυτού του "εγκλήματος", σαν τα κοκόρια να τσακώνονται στη Βουλή και στα ΜΜΕ και να πασχίζουν να ρίξει ο ένας στον άλλο την ευθύνη, προσπαθώντας να παίξουν για τον εαυτό τους το ρόλο του επίδοξου σωτήρα. Κι εμείς τι κάνουμε; Αγνοούμε την παρακαταθήκη που μας άφησε  ο Καζαντζάκης, τον οποίο όσο ζούσε τον κυνηγήσαμε, τον αγνοήσαμε και τώρα -60 χρόνια από το θάνατό του- τον λησμονήσαμε:
"Σωτηρία -μας λέει- θα πει να λυτρωθείς από όλους τους σωτήρες· αυτή η ανώτατη λευτεριά και σωτηρία, η πιο αψηλή, όπου με δυσκολία αναπνέει ο άνθρωπος".
Και έρχεται τώρα το ερώτημα: Γιατί δεν έγιναν όλα αυτά τα χρόνια  ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις σε βασικούς εθνικούς τομείς; Πιστεύω, αρχικά, γιατί δεν έχουμε κατανοήσει το νόημα των μεταρρυθμίσεων και αυτό συμβαίνει γιατί δεν έχουμε  κατανοήσει το νόημα της ζωής, για την οποία οι μεταρρυθμίσεις αποτελούν ζωτική ανάγκη.
Ζωή σημαίνει αλλαγή, μεταβολή. "Τα πάντα ρεί", λέει ο Ηράκλειτος και προθέτει πως τo μόνο που μένει σταθερό και μας επιτρέπει να κατανοούμε  αυτή τη διαρκή "ροή" είναι ο Λόγος. Και επειδή η Ζωή είναι ταυτόχρονα ενέργεια και τρόπος ενέργειας, καθώς η ενέργεια προσαρμόζεται κάθε τόσο στα δεδομένα της πραγματικότητας και αλλάζει, αλλάζει -πρέπει να αλλάζει- μαζί με αυτήν και ο τρόπος ενέργειας που δεν είναι τίποτε άλλο παρά οι μεταρρυθμίσεις. Λείπει όμως βασικά ο Λόγος και γι 'αυτό λείπει και η κατανόηση.
Αυτό δεν είναι δύσκολο να το κατανοήσουμε εάν το εντοπίσουμε στον πιο ζωτικό, κατά κοινή ομολογία, εθνικό χώρο, δηλαδή στο χώρο της Παιδείας. Ποιο είναι το κύριο χαρακτηριστικό της; Με βάση τα διδάγματα του παρελθόντος και τις ανάγκες του παρόντος  προετοιμάζει το νέο όταν αφήσει τη ζωή του σχολείου και εισέλθει στο σχολείο της ζωής, να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της δικής του εποχής και δράσης, που θα είναι διαφορετικά από τα σημερινά προβλήματα. Αυτό ακριβώς κατανόησαν οι μεγάλοι -και δυστυχώς λίγοι- εκπαιδευτικοί μεταρρυθμιστές της πατρίδας μας όπως ήταν στις αρχές του εικοστού αιώνα ο Γληνός, ο Δελμούζος και ο Τριανταφυλλίδης και στη δεκαετία του 1960, ο Ευάγγελος Παπανούτσος.
Οι πρώτοι ανέλαβαν να εφαρμόσουν από το 1917 μέχρι το 1920 την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που οραματίστηκε ο Ελευθέριος Βενιζέλος, από τους πιο καλλιεργημένους -λίγους δυστυχώς- πολιτικούς της νεότερης Ελλάδας. Ο δεύτερος  ανέλαβε να υλοποιήσει τις μεταρρυθμιστικές τάσεις για την Παιδεία του Γεώργιου Παπανδρέου, με το γνωστό πάθος του για την Παιδεία.
Ποια ήταν τα κύρια γνωρίσματα και των δυο αυτών -και μοναδικών-μεταρρυθμίσεων; Είχαν και οι δυο ως βασικό στόχο να καταλύσουν τρία εκπαιδευτικά ψεύδη, τα οποία δυστυχώς ζουν και βασιλεύουν μέχρι σήμερα:
• Ψ ε ύ δ ο ς  Π ρ ώ τ ο: Νομίζαμε -και νομίζουμε- ότι είχαμε -και έχουμε-ανθρωπιστική παιδεία που έχει ως επίκεντρο τον ελεύθερο, ηθικά και πολιτικά, άνθρωπο. Άνθρωπο απαλλαγμένο από τις προλήψεις και τις πλάνες, τις αυταπάτες και τις απάτες, την αμάθεια και την ημιμάθεια -που είναι χείρων της αμαθείας-  αλλά τέτοια παιδεία ούτε είχαμε, ούτε έχουμε.
• Ψ ε ύ δ ο ς  Δ ε ύ τ ε ρ ο: Νομίζαμε -και νομίζουμε- ότι διδάσκουμε τα παιδιά μας την εθνική μας γλώσσα, τη ζωντανή γλώσσα του λαού μας, που είναι κατά κοινή παραδοχή η ψυχή μας και η βάση για μια ουσιαστική καλλιέργεια του ανθρώπου· και δεν τη διδάσκουμε. Έτσι τα παιδιά μας βγαίνουν, κατά κανόνα, άγλωσσα και αμόρφωτα από τα σχολεία, αδύναμα, πολλές φορές, να διατυπώσουν μερικές απλές και λογικές  σκέψεις.
• Ψε ύ δ ο ς Τ ρ ί τ ο: Νομίζαμε -και νομίζουμε- ότι το Κράτος προσφέρει δωρεάν, εντελώς δωρεάν, Παιδεία στα παιδιά ολόκληρου του λαού, που είναι άλλωστε δικαίωμα συνταγματικά κατοχυρωμένο, ώστε από δω και πέρα "όποιος  έχει τη σφραγίδα της δωρεάς" και την ανάλογη θέληση, να βρει τις πόρτες ανοιχτές και τη σκάλα ελεύθερη να ανεβεί τα υψηλότερα στρώματα, εκπαιδευτικά και κοινωνικά, σύμφωνα με την προγονική μας παρακαταθήκη που διακηρύσσει ότι "ουδείς αξιώματος αφανεία κεκώλυται". Τέτοια όμως Παιδεία ούτε προσφέραμε, ούτε προσφέρουμε. Εκείνο το οποίο συχνά προσφέρουμε στα παιδιά μας είναι "η δωρεάν αμάθεια" ή το πολύ η ημιμάθεια, και το χειρότερο απ' όλα να τους λέμε από την πιο υπεύθυνη θέση να ταυτίσουν "την αριστεία με τη ρετσινιά".
Κύριο γνώρισμα επίσης το γεγονός ότι και στις δυο περιπτώσεις, συνυπήρξαν και συνεργάστηκαν αρμονικά -αναγκαία και ικανή προϋπόθεση- φωτισμένοι και ιδεολόγοι εκπαιδευτικοί με καλλιεργημένους και λαοπρόβλητους πολιτικούς ηγέτες. Γι' αυτό, όταν αυτοί απομακρύνθηκαν από την εξουσία -το 1920 και το 1965 - 67 αντίστοιχα- και στη θέση τους ήρθαν τα -κατά τον Ι.Μ. Παναγιωτόπουλο-  α π ο ρ ρ ί μ μ α τ α της πολιτικής, οι μεταρρυθμίσεις τους που απέβλεπαν στην ουσιαστική μόρφωση της νεολαίας και στο ξύπνημα του λαού, κατεδαφίστηκαν.
Και το αποτέλεσμα; Αυτό που όλοι μας βιώνουμε και το οποίο δυστυχώς μας αφήνει αδιάφορους: Όχι μόνο δε γίνονται οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, αλλά η Παιδεία ή μένει στάσιμη, ή, το χειρότερο, γυρίζει προς τα πίσω. Μας το είπε, πριν από χρόνια ο Μάριος Πλωρίτης: "Η Παιδεία μένει έτσι γιατί έτσι πρέπει να μένει". Ήθελε να πει: Έτσι βολεύει το κάθε λογής κατεστημένο, που βρίσκει πρόσφορο το έδαφος -καθότι ακαλλιέργητο- και ρυθμίζει διαχρονικά τις τύχες αυτού του τόπου.
Και πώς το πετυχαίνει; Είναι και αυτό ζήτημα Παιδείας. Μας το εξήγησε, πριν από πολλές δεκαετίες ο Ροίδης με τη διαπίστωση που ισχύει -με ελάχιστες εξαιρέσεις, που όμως δεν αναιρούν τον κανόνα- σύμφωνα με την οποία "οι πιο άσχετοι και οι πιο αγράμματοι αναλαμβάνουν κάθε τόσο  το Υπουργείο Παιδείας".
Στα ίδια ή παρόμοια "βαθιά άκραχτα μεσάνυχτα" -κατά το Γρυπάρη- σαν νυχτοπούλια τριγυρνάμε κι εμείς, αφήνοντας εκόντες - άκοντες την άσβεστη φωτιά -δηλαδή την Παιδεία- να σβήσει και επιτρέποντας, διαχρονικά, στους άσχετους ή τους επιτήδειους να ασχημονούν και να ονομάζουν, προκλητικά, τις οπισθοδρομήσεις τους  και τις κατεδαφίσεις τους στο χώρο της Παιδείας,   μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ί σ ε ι ς, γελοιοποιώντας κατ' αυτόν τον τρόπο μαζί με την Παιδεία και τους εαυτούς τους.
Έτσι, χρόνια τώρα, η Παιδεία στον τόπο μας αποτελεί μια ανοιχτή εθνική πληγή, που όπως "όλα τα κακά στον τόπο μας", σύμφωνα με την άποψη του Ελύτη, "είναι ζήτημα βαθύτερης ελληνικής παιδείας και ουσιαστικής καλλιέργειας, από την άποψη δε αυτή η πολιτική ηγεσία του τόπου μας βρίσκεται σε άγρια μεσάνυχτα"· άρα είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο, αυτή η πληγή να κλείσει.

ΣΠΥΡΟΣ ΕΡΓΟΛΑΒΟΣ