Τεκμήρια από το οικογενειακό αρχείο του Πάνου και της Νατάσας Μπέγκα...

Στο φιλόξενο σπίτι του Πάνου και της Νατάσας Μπέγκα απόκεινται τεκμήρια, που αποκαλύπτουν τους αγώνες και τις αγωνίες των ανθρώπων του τόπου μας για τη διαφύλαξη της εθνικής ταυτότητας στους δύσκολους χρόνους της τουρκικής δουλείας. Τους ευχαριστώ από καρδιάς και τους δύο για την καλοσύνη τους να θέσουν στη διάθεσή μου προς μελέτη και δημοσιοποίηση το αρχείο της οικογένειας με την ευκαιρία των ΕΛΕΥΘΕΡΙΩΝ της πόλης των Ιωαννίνων.
* * *
Το πρώτο από τα τεκμήρια κληροδοτήθηκε στη Νατάσα Μπέγκα από τη μητέρα της Ελένη Συρμακέση, εγγονή από την κόρη Αικατερίνη του τελευταίου αρματωλού της Ηπείρου Θύμιου Δ. Ζήκου από τη Ζόριστα (Πεντόλακκος) Λάκκας Σουλίου. Ο καπετάνιος Θύμιος Δ. Ζήκος, με την απελευθέρωση των Ιωαννίνων από τον τουρκικό ζυγό, παρέδωσε το αρματωλίκι του στον ελευθερωτή της Ηπείρου Διάδοχο Κωνσταντίνο. Το κείμενο που δημοσιεύεται παρακάτω προέρχεται από την εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» (ΕΤΟΣ Η, αριθ. 648 / Δευτέρα 24 Μαρτίου 1930) υπό τον τίτλο: «Η ΠΑΝΔΗΜΟΣ ΚΗΔΕΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΕΤΑΝ ΘΥΜΙΟΥ Δ. ΖΗΚΟΥ». Η οικογένεια των Ζηκαίων, με γενάρχη το Ζήκο Μίχο, εγκαταστάθηκε στη Ζόριστα μετά την καταστροφή της περιώνυμης Μοσχόπολης Κορυτσάς από ληστοσυμμορίες οθωμανών Αλβανών το έτος 1769. Το δημοσίευμα της εφ. «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» έχει ως ακολούθως:
«Η ΠΑΝΔΗΜΟΣ ΚΗΔΕΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΕΤΑΝ ΘΥΜΙΟΥ Δ. ΖΗΚΟΥ
Τα Γιάννινα με επικεφαλής τον τετιμημένον Δήμαρχον των κ. Δημ. Π. Βλαχλείδην, εκήδευσεν την παρελθούσαν Πέμπτην (20.3.1930) εν τω μέσω κοπετών και θρήνων των οικείων του και μεγάλη συρροή κόσμου, τον όντως πολύκλαυστον τελευταίον Αρματωλόν της Ηπείρου και μερικώτερον του Σουλίου Καπετάν-Θύμιον Δ. Ζήκον εν τω Ναώ της Αγίας Μαρίνης. Την νεκρώσιμον ακολουθίαν ετέλεσε μετά πολλών ιερέων ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Δωδώνης κος κος Δημήτριος, όστις και απεχαιρέτησε τον Νεκρόν διά συντόμου αλλ’ ωραίου λόγου, εξάρας την προσωπικότητα του μεταστάντος εν τη καθ’ ημάς κοινωνία και τας πολλαπλάς αυτού χριστιανικάς αρετάς.
Μετά τον Άγιον Δωδώνης ωμίλησεν διεξοδικώτερον και επί το λυρικώτερον ο Διευθυντής της «Ελευθερίας» κ. Χ. Χρηστοβασίλης, και μετ’ αυτόν εμμέτρως ο Διευθυντής του ενταύθα Υποκαταστήματος της Τραπέζης Αθηνών κ. Αλέξ. Παρανίκας.
Ο λόγος του κ. Χ. Χρηστοβασίλη έχει ως εξής:
Ένδοξε και τιμημένε μας νεκρέ Καπετάν-Θύμιο!
Ολωσδιόλονε ξαφνικά μας έφυγες από τον κόσμον τούτον, και πέταξες, σαν αητός, απάνω στα ουράνια δώματα, ω ακτέ των σουλιώτικων ορέων και των ορέων του Πίνδου, όπου, εδώ και λίγους μήνες πριν, είχε πετάξει και το αγγελούδι εκείνο, η εγγονή σου Νίκη, για να σου ετοιμάση θέση και να σε υποδεχτή.
Έφυγες από τον κόσμον τούτον άσπιλος, έντιμος, γενναίος, ένδοξος, αξιοπρεπής, απαράμιλλος πατριώτης και χριστιανός και αγαπώμενος απ’ όλους. Το λευκόν της ψυχής σου καθρεφτίζονταν στην λευκότητα της φουστανέλλας σου και ο ηρωϊσμός σου στην ερυθρότητα του φεσιού σου. Υπηρέτησες την πατρίδα μας, κατά την μαύρη δουλείαν των Τούρκων, ως κληρονομικός καπετάνιος της καθό απόγονος της μεγάλης και ηρωϊκής γενεάς των Ζηκαίων, η οποία καπιτάνευε, αφόντας ερήμωσε το πανένδοξο Σούλι ο αιμοδιψής τύραννος Αλή πασιάς, κι’ έφυγαν οι τουρκοφάγοι και αδάμαστοι εκείνοι ήρωες Μποτσαραίοι, Τζαβελλαίοι, Δρακαίοι και λοιποί γίγαντες του μεγάλου μας Σουλιού και πήγαν στην επαναστατημένην και αγωνιζομένην Ελλάδα μας, γενόμενοι πρόμαχοι του Αθανάτου Μεσολογγιού, του οποίου η πανένδοξος Άμυνα και η τραγικώτατη Έσοδος εσυγκίνησαν όλον τον πολιτισμένον κόσμον! Κι’ έτσι, ένδοξέ μας Νεκρέ, σ’ εσένα έλαχεν ο ευγενής κλήρος, ίνα παραδώσης χαρούμενος το τελευταίο Αρματωλίκι της Τουρκίας στα χέρια του Ελευθερωτή της Ηπείρου μας, Κωνσταντίνου του Διαδόχου ως τελευταίος αντιπρόσωπος του τρισένδοξου Αρματωλισμού, ο οποίος επί τέσσερες αιώνες υπήρξεν ο διδάσκαλος των ελληνικών όπλων, και της πολεμικής τέχνης κι ο προπαρασκευαστής της μεγάλης μας Εθνεγερσίας του 1821.
Αλλ’ αν κ’ είδες να ξεψυχάη στα χέρια σου ο Αρματωλισμός της Ηπείρου, διετήρησες με θρησκευτικήν ευλάβεια την αρματωλικήν λεβεντιά και τα ένδοξα και τιμημένα επιβλήματά του, ήτοι την ηρωϊκήν φουστανέλλα, το καπεταναρήσιο κόκκινο φέσι, την φέρμελη, τις άσπρες κάλτες και τα κλέφτικα τσαρούχια, τα εμβλήματα αυτά των ηρωϊκών χρόνων, με τα οποία καταιβαίνεις σήμερα στον τάφον σου.
Aπό σήμερα χάνεται μαζί σου η ηρωϊκή μας φουστανέλλα, που έφερες απάνω σου με περιφάνεια στα Γιάννινά μας και μας θύμιζες τους χρόνους του Σουλιού και της ηρωϊκής γενιάς του 1821.
Δικοί και φίλοι του ένδοξου Νεκρού μας! Μην παραπονιέστε ότι ο Καπετάν Θύμιος απέθανε, όπως απέθανε, από βαρύν τραυματισμόν. Είταν αφύσικον ο τελευταίος Αρματωλός μας να πεθάνη από φυσικόν θάνατον. Έπρεπε να πεθάνη αιματωμένος, και να παρουσιασθή με τα αιματωμένα του σκουτιά στον Πλάστην, ως εισιτήριον εις το Πάνθεον των εθνικών αγωνιστών, των Αρματωλών και Κλεφτών.
Δικοί και φίλοι! Σκορπίστε από πάνω του φύλλα δάφνης από τα Σουλιωτοχώρια.
Δικοί και φίλοι κλάψετε τον τελευταίον Ηπειρώτην Αρματωλόν. Κλάψετε, αιματωβαμένα βουνά του Σουλιού και του Πίνδου και όλα τα Γιάννινα την λεβεντιά του Καπετάν Θύμιου!
Ο Καπετάνος πέθανε! Ο Καπετάνος πάει!
Δικοί και φίλοι κηδεύομεν σήμερα τον τελευταίον Καπετάνον του Σουλιού! Αναμεράτε, δικοί και φίλοι, Σουλιώτες και λοιποί Ηπειρώτες! Αναμεράτε! Διαβαίνει ο τελευταίος Αρματωλός του Σουλιού, απερχόμενος στον άλλον κόσμο!
Αιωνία του η μνήμη!»
* * *
Το δεύτερο κειμήλιο προέρχεται από το αρχείο της οικογένειας του Πάνου Μπέγκα. Πρόκειται για κέντημα σε ολομέταξο ατλάζι, είναι δε παραλλαγή του θυρεού του Ελληνικού Βασιλείου, καθώς από την παράσταση απουσιάζουν τα λιοντάρια ή οι Ηρακληδείς, που στήριζαν την ασπίδα με το εθνικό έμβλημα (λευκός σταυρός σε μπλε φόντο). Αντί αυτών, δεξιά και αριστερά του θυρεού, είναι κεντημένες από δύο ελληνικές σημαίες. Το συγκεκριμένο κέντημα έφερε στα Ιωάννινα από το Κέηπ Τάουν της Νότιας Αφρικής, μεταξύ των ετών 1895-1898, ο παππούς του Πάνου Μπέγκα, Παναγιώτης κι αυτός, ο οποίος εργάζονταν σε εμπορικά πλοία ως μάγειρας. Η παράδοση της οικογένειας καταγράφει την πληροφορία ότι πρόκειται για κέντημα των γυναικών της ελληνικής παροικίας του Κέηπ Τάουν.
Η σημειολογία της παραγωγής παρόμοιων έργων και η αποστολή τους στην Ελλάδα ήταν προφανής. Μέσω αυτών επιχειρούνταν η ενίσχυση του εθνικού φρονήματος των υπόδουλων Ελλήνων για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, με στόχο την ενσωμάτωση στον εθνικό κορμό όλων των οθωμανοκρατούμενων ελληνικών εδαφών, μεταξύ δε αυτών και της υπόδουλης Ηπείρου. Άλλοι καιροί, άλλα ήθη...