Η διαφθορά στο κάδρο της σύγχρονης Δημοκρατίας!

Η δημοκρατία εξαπλώνεται σ’ ολόκληρο τον κόσμο, και η παγκοσμιοποίηση είναι αποφασιστικός παράγοντας που βοηθάει στην επέκταση της. Την ίδια στιγμή η παγκοσμιοποίηση εκθέτει τους πιο οικείους δημοκρατικούς θεσμούς, τους θεσμούς της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Σήμερα όλοι σχεδόν είναι δημοκράτες, αλλά παλαιότερα οι δημοκρατικές ιδέες συνάντησαν λυσσαλέα αντίδραση από τις ελίτ και η δημοκρατία αντιμετωπιζόταν με χλευασμό. Οι μορφές που μπορεί να πάρει η δημοκρατία διαφέρουν, όπως διαφέρει και ο βαθμός εκδημοκρατισμού. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της δημοκρατίας διαφέρουν από χώρα σε χώρα.
Η δημοκρατία στη Δύση αναπτύχθηκε πλήρως μόνο κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα. Πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι γυναίκες είχαν δικαίωμα ψήφου σε τέσσαρες χώρες: Την Φινλανδία, τη Νορβηγία, την Αυστραλία, και τη Νέα Ζηλανδία. Στην Ελβετία μέχρι το 1974 οι γυναίκες δεν είχαν δικαίωμα ψήφου. Εκτός Ευρώπης υπάρχει μικρός αριθμός μακρόβιων και σταθερών δημοκρατιών, όπως η Κόστα Ρίκα στη Λατινική Αμερική.
Μόλις πρόσφατα όμως έγινε προσπάθεια η δημοκρατία να γίνει γενικά αποδεκτή ως συνώνυμο των ελευθέρων πολυκομματικών εκλογών και της σχετικής πολιτικής ελευθερίας. Οι ελεύθερες εκλογές αποτελούν αναγκαία, αλλά όχι ικανή συνθήκη για τη δημοκρατία. Μπορεί να αποτελέσουν προτεραιότητα όταν λείπει κάθε άλλο συστατικό του σύγχρονου και αποδοτικού κράτους δικαίου, όπως συνέβη το 2011 στις χώρες της Αραβικής Άνοιξης. Και τέτοια συστατικά του κράτους δικαίου μπορεί να είναι κατά περίπτωση φορείς εποπτείας του χρηματοπιστωτικού συστήματος, φορείς προστασίας του καταναλωτή, ο έλεγχος των υπηρεσιών ασφαλείας και τα ατομικά δικαιώματα. Αλλά οι ελεύθερες εκλογές δημιουργούν ίσως τις συνθήκες υπό τις οποίες μπορούν να προκύψουν όλα αυτά, επ’ ουδενί όμως δεν τα εγγυώνται.
Στην εποχή μας παρουσιάζεται το παράδοξο ότι ενώ η δημοκρατία εξαπλώνεται σ’ όλο τον κόσμο, παρ’ όλα αυτά, στις ώριμες δημοκρατίες, τις οποίες υποτίθεται ότι θα πρέπει να αντιγράφει ο υπόλοιπος κόσμος, η απογοήτευση για τη δημοκρατική διακυβέρνηση είναι ευρέως διαδεδομένη. Στις περισσότερες χώρες της Δύσης ο βαθμός εμπιστοσύνης προς τους πολιτικούς έχει ελαττωθεί δραματικά. Ο αριθμός αυτών που συμμετέχουν στις εκλογές είναι μικρότερος απ’ ότι πριν. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι δηλώνουν ότι παραμένουν αδιάφοροι απέναντι στην κοινοβουλευτική πολιτική, ιδιαίτερα απ’ τη νεώτερη γενιά.
Η επέκταση της δημοκρατίας στην πρόσφατη περίοδο έχει επηρεαστεί έντονα με την είσοδο στην ψηφιακή εποχή. Σ’ έναν κόσμο που βασίζεται στη δυναμική επικοινωνία, η άκαμπτη εξουσία, η εξουσία που προέρχεται μόνο από πάνω προς τα κάτω, χάνει το δυναμισμό της. Οικονομικά ζητήματα και η ανάγκη για αποκέντρωση και ευελιξία αντανακλώνται στο πολιτικό επίπεδο. Η επανάσταση στις επικοινωνίες έχει ως προϊόν της πιο δραστήριους και πιο στοχαστικούς πολίτες. Σ’ έναν τέτοιο κόσμο πολιτών, που εκτός των άλλων απομακρύνεται από την παράδοση, οι πολιτικοί δεν μπορούν να βασιστούν στις παλιές μορφές επιδεικτικής μεγαλοπρέπειας. Οι ορθόδοξες πολιτικές διαδικασίες του κοινοβουλίου αποξενώνονται από την πλημμύρα των αλλαγών που σαρώνει τις ζωές των ανθρώπων.
Καθώς οι παραδόσεις χάνουν την επιρροή τους, αυτό που κάποτε παρουσιαζόταν ως αξιοσέβαστο και ευυπόληπτο, σχεδόν εν μια νυκτί μπορεί να φαίνεται αλλόκοτο, ή ακόμα και γελοίο. Δεν είναι τυχαίο ότι έχουν δημοσιευθεί τόσα σκάνδαλα διαφθοράς σ’ όλο τον κόσμο τα τελευταία χρόνια. Δεν οφείλεται στο γεγονός ότι σήμερα στις δημοκρατικές χώρες τα σκάνδαλα είναι συχνότερα από παλιότερα. Αυτό που μάλλον συμβαίνει είναι ότι σε μια ανοικτή κοινωνία πληροφοριών η διαφθορά είναι πιο ορατή και τα όρια του τι είναι διαφθορά έχουν αλλάξει.
Πολλοί θεωρούν ότι η πολιτική μοιάζει με διεφθαρμένη επιχείρηση, στην οποία οι πολιτικοί ηγέτες μάλλον προωθούν τα δικά τους συμφέροντα, αντί να έχουν στην καρδιά τους τα συμφέροντα των ψηφοφόρων. Δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένης και της νεότερης γενιάς, ενδιαφέρονται για την πολιτική περισσότερο απ’ ότι παλιότερα. Οι νέοι δεν είναι, όπως έχει ειπωθεί συχνά, αδιάφοροι και αποξενωμένοι, αλλά οι νεότεροι άνθρωποι θεωρούν ως πιο σημαντικά ζητήματα την οικολογία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, και την οικογενειακή πολιτική. Για την οικονομία π.χ. πιστεύουν ότι οι πολιτικοί αδυνατούν να ασχοληθούν. Έτσι, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι ακτιβιστές προσανατολίζουν την ενέργεια τους σε θεματικές ομάδες, εκεί όπου οι ορθόδοξες πολιτικές μέθοδοι αδυνατούν να προσφέρουν.   
Πρέπει να αποδεχθούμε ότι στον σημερινό κόσμο οι δημοκρατικοί θεσμοί καθίστανται περιθωριακοί, τη στιγμή ακριβώς που η δημοκρατία φαίνεται να επεκτείνεται αλματωδώς. Αυτό έχει γίνει κοινή συνείδηση ιδιαίτερα για τους πολίτες της χώρας μας και γι’ αυτό η δημοκρατία μας πρέπει να συνδεθεί με δομικές αλλαγές. Είναι ανάγκη για περισσότερη, και όχι για λιγότερη κυβέρνηση, αλλά στη βάση δημοκρατικών θεσμών, που θα εγγυώνται τον εκδημοκρατισμό της δημοκρατίας, ή αν θέλετε, την εμβάθυνση της δημοκρατίας.
Εκδημοκρατισμός της δημοκρατίας σημαίνει για τη χώρα μας αποτελεσματική αποκέντρωση της εξουσίας. Επιπροσθέτως σημαίνει την λήψη αποτελεσματικών μέτρων εναντίον της διαφθοράς σ’ όλα τα επίπεδα. Συνεπάγεται τη προώθηση μεγαλύτερης διαφάνειας στα πολιτικά ζητήματα. Εναλλακτικές δημοκρατικές διαδικασίες, όπως για παράδειγμα συχνά λαϊκά δημοψηφίσματα, που ενώ δεν υποκαθιστούν την κοινοβουλευτική δημοκρατία, αποτελούν χρήσιμο συμπλήρωμα της.
Τα πολιτικά κόμματα θα πρέπει να συνεργάζονται περισσότερο με θεματικές ομάδες, όπως οι οικολογικές. Ο μύθος ότι οι σημερινές κοινωνίες είναι κατακερματισμένες δεν ευσταθεί. Η συμμετοχή των ανθρώπων σε ομάδες πίεσης είναι περισσότερες από κάθε άλλη φορά. Όπως είναι εμφανής η λειτουργία της κοινωνίας των πολιτών, που περιλαμβάνει την οικογένεια και άλλους μη οικονομικούς θεσμούς. Ο εκδημοκρατισμός της δημοκρατίας εξαρτάται επίσης από την ενίσχυση της κουλτούρας της κοινωνίας των πολιτών. Κυβέρνηση, οικονομία, και κοινωνία των πολιτών πρέπει να βρίσκονται σε ισορροπία.
Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης δεν πρέπει στη χώρα μας να μείνουν έξω απ’ αυτή την ισορροπία, διότι έχουν διπλή σχέση με τη δημοκρατία. Αφ’ ενός η άνοδος της παγκόσμιας κοινωνίας πληροφοριών συνιστά ισχυρότατη δύναμη εκδημοκρατισμού, και αφ’ ετέρου η τηλεόραση και τα λοιπά μέσα μπορούν να καταστρέψουν τους ίδιους τους χώρους διαλόγου που δημιουργούν, μέσω του εκχυδαϊσμού και της προσωποποίησης των πολιτικών ζητημάτων.
Η εποχή της παγκοσμιοποίησης απαιτεί παγκόσμιες απαντήσεις. Κάτω από την επίδραση της παγκοσμιοποίησης η εθνική κυριαρχία αδυνατίζει, και οι οικολογικοί κίνδυνοι, οι διακυμάνσεις της παγκόσμιας οικονομίας και οι παγκόσμιες τεχνολογικές αλλαγές δεν δείχνουν σεβασμό στα σύνορα των εθνών. Διαφεύγουν των δημοκρατικών διαδικασιών - αυτός είναι ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους η γοητεία της δημοκρατίας φθίνει στις περιοχές όπου λειτουργεί καλύτερα. Γι’ αυτό, ο εκδημοκρατισμός της δημοκρατίας δεν πρέπει να σταματήσει στα όρια του εθνικού κράτους.

* Ο Υποστράτηγος ε.α. Γιώργος Γκορέζης είναι συγγραφέας, αρθρογράφος και πολιτικός - στρατιωτικός αναλυτής.
    e-mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
    web: ggore.wordpress.com