Η αριστεία…

"Εκφράζετε την αριστεία. Είστε ζωντανό παράδειγμα και αποτελείτε σύμβολο της αριστείας". Με αυτά τα λόγια υποδέχτηκε την Ολυμπιονίκη Άννα Κορακάκη ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος. Παρόμοιες σκέψεις διατύπωσε και κατά την έναρξη του Σχολικού έτους, απευθυνόμενος προς τους μαθητές του Σχολείου, στον Αγιασμό του οποίου παρέστη, προτρέποντας τους μαθητές να επιδιώκουν στη ζωή τους να είναι άριστοι. Είναι κι αυτή μια άποψη. Άποψη συμβατή με την πνευματική πορεία αυτής της χώρας, η οποία δημιούργησε τον πολιτισμό, και είναι γεννήτρα της Δημοκρατίας. Γνωστό, από τα μαθητικά μας χρόνια, το απόφθεγμα: "Είς εμοί μύριοι, όταν άριστος η". Πράγμα που, στη γλώσσα μας, σημαίνει: Ένας, κατά τη γνώμη μου, ισοδυναμεί με δέκα χιλιάδες, όταν είναι άριστος". Και η έννοια της ισότητας, θα μου πείτε; Δεν καταστρατηγείται αυτή η βασική συνιστώσα της Δημοκρατίας, με την έννοια της αριστείας; Εξαρτάται πώς βλέπει κανείς αυτές τις δυο έννοιες: την έννοια της Δημοκρατίας και την έννοια της ισότητας. Συνηθίζουμε να λέμε ότι η Δημοκρατία είναι το τελειότερο πολίτευμα. Καμία αντίρρηση· υπό μία όμως προϋπόθεση. Και η προϋπόθεση αυτή είναι η Παιδεία. Ανάμεσα σ’ αυτές τις δυο έννοιες υπάρχει – πρέπει να υπάρχει – η, κατά το Γκαίτε, "εκλεκτική συγγένεια". Πρόκειται για δυο έννοιες αμοιβαίες που η μια συμπληρώνει – και δημιουργεί την άλλη – και η μια δε νοείται χωρίς την άλλη. Δεν ξέρω τι σας έμεινε από τον "Επιτάφιο" του Περικλή που διδαχτήκατε στο Σχολείο. Αν σας έμεινε το συμπέρασμα, είναι αρκετό. Το επαναλαμβάνω: "Ξυνελών τε λέγω την τε πάσαν πόλιν παίδευσιν κοινήν της Ελλάδος είναι"· που σημαίνει: Ανακεφαλαιώνοντας σας επισημαίνω πως όλες οι εκδηλώσεις της πόλης μας, αποτελούν το κοινό παιδευτήριο όλης της Ελλάδας. Από τότε και μέχρι σήμερα όπου η Δημοκρατία δεν εδράζεται επί της Παιδείας – μιλάω βέβαια για την παιδεία που καλλιεργεί και αναδεικνύει ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες – εκεί η Δημοκρατία γίνεται "μετριοκρατία". Επιτρέπει στους μέτριους τους τεμπέληδες, τους ανίκανους, τους συμφεροντολόγους και τους ιδιοτελείς με τη γνωστή μέθοδο των υποσχέσεων και της εξαπάτησης να αναδεικνύονται, να επικρατούν στη ζωή και να ευτελίζουν τον εαυτό τους και τη Δημοκρατία. Όπου όμως η Δημοκρατία εδράζεται επί της Παιδείας, εκεί στην ουσία είναι "αριστοκρατία", δηλαδή αναδεικνύει και επιβάλλει στην κοινωνία τους αρίστους, οι οποίοι με τη σειρά τους φροντίζουν να δημιουργούν μια κοινωνία αξιοκρατική. Αυτή είναι η μια άποψη για τη Δημοκρατία. Και μ’ αυτή την άποψη περί Δημοκρατίας συμβαδίζει και η υγιής άποψη για την ισότητα. Οι άνθρωποι – λέμε κάθε τόσο – πρέπει να είναι ίσοι και να μην υπάρχουν ανάμεσά τους διακρίσεις. Καμιά αντίρρηση. Να μην παρεξηγούμε όμως τις έννοιες, και να μην τις βλέπουμε από την ποσοτική τους πλευρά, αλλά από την ποιοτική. Όσοι τυχόν έχετε διαβάσει την "Ασκητική" του Καζαντζάκη, θα θυμάστε ίσως πως ο αγώνας του ανθρώπου εξαντλείται στην προσπάθειά του να μετατρέψει την ποσότητα σε ποιότητα. Αλίμονο αν δούμε τον άνθρωπο ως ποσοτική έννοια και όχι ως ποιοτική, τότε καταστρατηγούμε το βασικό – εκ των ουκ άνευ – γνώρισμα της προσωπικότητας που είναι η Ελευθερία. Ισότητα χωρίς ελευθερία, δεν υπάρχει. Αυτό που υπάρχει είναι η ισοπέδωση. Η ισοπέδωση είναι έννοια ποσοτική και οδηγεί προς τα κάτω· η ισότητα είναι έννοια ποιοτική και οδηγεί προς τα πάνω. Η πρώτη μετατρέπει τον άνθρωπο σε άβουλο ανελεύθερο ον, που εύκολα γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης απ’ τον πρώτο τυχόντα, η δεύτερη του εξασφαλίζει τις προϋποθέσεις – αν βέβαια το θελήσει και το επιδιώξει – να αναδειχθεί σε μια ελεύθερη και ολοκληρωμένη προσωπικότητα. Υπάρχει, βέβαια, και η άλλη άποψη εντελώς αντίθετη από αυτή του Προέδρου της Δημοκρατίας, για την αριστεία. Είναι, όπως θα θυμάστε, η άποψη του αλήστου μνήμης, πρώην υπουργού Παιδείας (!) και νυν Πολιτισμού (!) του Αριστείδη Μπαλτά, διατυπωμένη, επίσημα μάλιστα, με τη φράση: "Η αριστεία είναι ρετσινιά" (!!!) Η άποψη αυτή για να είμαι ειλικρινής, δεν με ξένισε, γιατί διατυπώθηκε από έναν υπουργό Παιδείας. Και τούτο γιατί, από την εποχή του Ροΐδη, σε τούτο εδώ το δύσμοιρο τόπο που λέγεται Ελλάδα "οι πιο αγράμματοι και οι πιο άσχετοι αναλαμβάνουν, κάθε τόσο το Υπουργείο Παιδείας". Όσοι τυχόν παρακολουθήσατε τα της εκπαίδευσης, όλα αυτά τα χρόνια της μεταπολίτευσης, θα διαπιστώσατε την ορθότητα της άποψης του Ροΐδη. Τυχόν εξαιρέσεις δεν αναιρούν τον κανόνα. Με προβλημάτισε όμως – ως πολίτη – το γεγονός ότι, όπως έμαθα, ο Μπαλτάς που τη διατύπωσε, είχε χρηματίσει, λέει, και καθηγητής σε Ανώτατη Σχολή στην Ελλάδα. Παλαιότερα είχαμε την εντύπωση ότι τις έδρες στις Ανώτατες Σχολές τις καταλάμβαναν οι αριστείς του πνεύματος. Βγάλτε τώρα τα συμπεράσματά σας. Πάντως, πριν από μας, έναν αιώνα και κάτι παραπάνω, εκείνος ο "Κοσμοκαλόγερος", ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, είχε βγάλει στο άγνωστο σε πολλούς διήγημά του "Αποκριάτικη Νυχτιά", το δικό του συμπέρασμα, το οποίο διατύπωσε κατά τρόπο επιγραμματικό και βαθυστόχαστο: "Και τι πταίει – γράφει – η γλαυξ η θρηνούσα επί ερειπίων; Πταίουν οι πλάσαντες τα ερείπια. Και τα ερείπια τα έπλασαν οι ανίκανοι κυβερνήται της Ελλάδος". Σε παρόμοιο συμπέρασμα κατέληγε, πριν λίγα χρόνια, κρίνοντας τους πολιτικούς της εποχής του, ο Οδυσσέας Ελύτης, με τούτη τη χαρακτηριστική φράση: "Όλα τα κακά που θα μπορούσα να καταγγείλω στον τόπο μας – είπε – όλα είναι ζήτημα βαθύτερης ελληνικής παιδείας και ουσιαστικής καλλιέργειας. Από την άποψη αυτή η πολιτική ηγεσία του τόπου μας βρίσκεται σε άγρια μεσάνυχτα, περνάει μια μακροχρόνια και ζοφερή νύχτα". Για την ίδια "ζοφερή νύχτα" κάνει λόγο, στις μέρες μας, ο καθηγητής της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Μετσόβιου Πολυτεχνείου, βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ και συντονιστής στο Τμήμα Πολιτισμού του κυβερνώντος κόμματος, Δημήτρης Σεβαστάκης – παλιότερα έκανε συχνά την εμφάνιση στα Μ. Μ. Ε. – επισημαίνοντας, με άρθρο του, τα ακόλουθα: "Γυμνή Χώρα πολιτικά, παραγωγικά και πολιτιστικά, αποσκελετωμένη που ψάχνει το ελπιδοφόρο νεύμα στο βαθύ σκοτάδι". Και το ερώτημα: Σε τέτοια "βαθιά άκραχτα μεσάνυχτα, παν’ απ’ την Πολιτεία την κοιμισμένη, όπως θα ξανάγραφε ο Γρυπάρης στις "Εστιάδες" του, αν ζούσε σήμερα, πώς να μη θεωρείται "η αριστεία ρετσινιά";