Το σύνδρομο «διπολι(τι)κής διαταραχής» της Ευρώπης…

Το ζοφερό παρόν και το ανήσυχο μέλλον που βιώνει σήμερα η Ευρώπη, δεν είναι κάθολου άγνωστες για αυτήν καταστάσεις. Αποτέλεσαν μάλιστα και τη γενεσιουργό αιτία ώστε στο γεωγραφικό της χώρο να πάρουν σάρκα και οστά  οι ιδέες για την Ένωσή της.
Αφετηρία του εγχείρηματος ενοποίησης της Ευρώπης  υπήρξε η τεράστια σε εύρος καταστροφική κρίση, στα ερείπια που άφησε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Περισσότερο ίσως από αναγκαιότητα και λίγοτερο από όραμα. «Οι χώρες μας έχουν γίνει πολύ μικρές για τον σημερινό κόσμο στην κλίμακα των σύγχρονων τεχνικών μέσων, στο μέτρο της σημερινής Ρωσίας, της αυριανής Κίνας και Ινδίας. Η ένωση των ευρωπαϊκών λαών σε Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης είναι το μέσο για να ανυψώσουμε το βασικό μας επίπεδο και να διατηρήσουμε την ειρήνη. Είναι η μεγάλη ελπίδα και η τύχη της εποχής μας», έλεγε ένα σπουδαίος ευρωπαιστής, ο Jean Monnet.
Στα τέλη του 17ου αιώνα ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός ξεκινάει από τη Γαλλία. Οι διαφωτιστές πρεσβεύουν τον ορθολογισμό, την πρόοδο, αξιώνουν αλλαγές σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας, στους πολιτικοκοινωνικούς θεσμούς, στην οικονομία, την εκπαίδευση και τη θρησκεία. Τάσσονται υπέρ της ατομικής ελευθερίας και εναντίον της τυραννικής διακυβέρνησης και της καταπίεσης που ασκούσε τότε η Εκκλησία. Σήμερα στη Γαλλία όπου συναντιούνται ποδοσφαιρικά ολες οι χώρες της Ευρώπης για το EURO2016 η βία, ο χουλιγκανισμός και το μίσος μεταξύ φιλάθλων διαφορετικών ευρωπαικών χωρών κυριαρχεί και επισκιάζει το θέαμα στα ποδοσφαιρικά τερέν. Ο Ευρωπαικός διαφωτισμός δίνει τη θέση του στον Ευρωπαϊκό Σκοταδισμό.
Από  τη μια, ελευθερία στη διακίνηση ιδεών εντός της Ευρώπης από την άλλη, φόβος και ανασφάλεια στις μετακινήσεις και στην καθημερινότητα, στο ασφαλέστερο μέχρι πρότινος γεωγραφικό περιβάλλον της Ευρώπης. Νωπές είναι οι μνήμες από τις τρομοκρατικές επιθέσεις σε Παρίσι και Βρυξέλλες. Το γεγονός ότι τα χτυπήματα προκλήθηκαν με ιθύνοντα νου πολίτες που ήταν μετανάστες δεύτερης γενιάς και  μέτοχοι της ευρωπαϊκής παιδείας και των ιδεωδών, δημιουργεί ακόμη μεγαλύτερα ερωτηματικά.
Ο Winston Churchill, ο άλλοτε πρωθυπουργός της Βρετανίας, η οποία επέλεξε μια στρατηγική απόστασης από το πολιτικό και νομισματικό σκέλος της Ένωσης έλεγε: «Η Ευρώπη όσο μένει κατακερματισμένη δεν μπορεί να πάρει τις διαστάσεις που αναλογούν στο μέτρο των ικανοτήτων και της ευφυΐας των κατοίκων της. Τα σύνορα αποτελούν εμπόδιο στο κοινό συμφέρον, στην κατανομή της εργασίας, εμποδίζουν την κυκλοφορία των αγαθών, ευνοούν τη δυσπιστία, διατηρούν τις κεκτημένες θέσεις». Σήμερα η  Βρετανία διχάζεται ενόψει δημοψηφίσματος. Όπως και η Ελλάδα πέρυσι τέτοιο καιρό. Ακρότητες, ρητορική μίσους, ένταση, θυμός. Μια βουλευτής των Εργατικών υπέρμαχος της παραμονής της Βρετανίας στην ευρωζώνη δολοφονείται. Μαζί και η ελευθερία της άποψης, η δημοκρατία της επιχειρηματολογίας, των προσωπικών πιστεύω.
Η Ευρώπη των δύο προσώπων: της ανεκτικότητας, του ασύλου, της ευαισθητοποίησης που υποδέχεται αρχικά τους μετανάστες ενώ στη συνέχεια χτίζει φράχτες και κλείνει ερμητικά τα σύνορα αλλά και «την πόρτα στο όνειρο» σε κατατρεγμένους από πολέμους και δεινά συνανθρώπους.
Η Ευρώπη των δύο ταχυτήτων: Ο «πειθαρχημένος» βορράς και ο «ατίθασος» νότος. Η ηγεμονία της Γερμανίας με την  επιμονή στα προγράμματα λιτότητας και οι σχεδόν χρεωκοπημένες P.I.G.S, οι αλλαγές στα εργασιάκα που «κάνουν ρινγκ» για ακόμη φορά τη Γαλλία και έπεται συνέχεια σε άλλες ευρωπαικές χώρες. H διαχρονική προσπάθεια για εξυγίανση της ευρωπαϊκής οικονομίας, η οποία βέβαια δεν θα μπορούσε να αποδώσει χωρίς ένα φιλόδοξο αναπτυξιακό New Deal, σε βιώσιμα αρχέτυπα.
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία η Ευρώπη (κόρη του Φοίνικα και της Τηλέφασσας) ηταν πολύ όμορφη. Ο Δίας θαμπώνεται από τα κάλλη της και την απαγάγει. Σήμερα πολλοί θα ήθελαν να «κλέψουν» τη φιλοσοφία, το βιοτικό επίπεδο και την «ψυχή»  της Ευρώπης. Η διάλυση της θα εξυπηρετούσε πολλά συμφέροντα. Όμως ο κίνδυνος που ελλοχεύει δεν είναι αλλότριος αλλά κυρίως εσωτερικός. Οι ασύμμετροι ρυθμοί ανάπτυξης, η διαφορετική φιλοσοφία και τα αντανακλαστικά στην παγκόσμια οικονομική κρίση υπογραμμίζουν εντονότερα της διαφορές των κρατών-μελών της.
Όσο το «αξιακό σύστημα της Ευρώπης» θα λογίζεται με βάση την αξία των ράβδων  χρυσού των εθνικών νομισματοκοπείων και όχι τον πολιτισμό, την κατανόηση, την αλλυλεγύη, τη συνεργασία, την ελευθερία, το σεβασμό στα ατομικά, στα εργασιακά δικαιώματα τόσο ο διχασμός στο εσωτερικό της θα μεγαλώνει. Όσο οι διττές πολιτικές που εφαρμόζονται στην ευρωπαική γειτονιά γίνονται εντονότερες, τόσο περισσότερο θα νοσεί η Γηραιά Αλβιώνα. Η Ευρώπη είναι στα χειρότερα της, σε κατάθλιψη. Οφείλει άμεσα να ξαπλώσει στον  καναπέ  του ψυχιάτρου, να κάνει την ενδοσκόπηση της και  να αλλάξει θεραπεία: το φάρμακο της αυστηρης δημοσιονομικής πειθαρχείας, της εξοντωτικής λιτότητας, των υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων οδηγεί σε αργό θάνατο «ζωντανά κύτταρα» του σώματός της. Η Ευρώπη οφείλει να επανακτήσει την συνοχή της. Η δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης  μεταξύ των χωρών-μελών της είναι μια καλή αρχή.
Η Ευρωπαική Ένωση συνιστά έναν οργανισμό που υπερβαίνει τη σύσταση απλών υπερεθνικών δομών. Η αναγκαιότητα της σύνταξης ενός νέου ρεαλιστικού σχεδίου πνοής για μια νέα Ευρώπη που θα αφουγκράζεται τις ανάγκες αλλά και τις δυνατότητες των κρατών-μελών της  σήμερα είναι περισσότερο επίκαιρη από ποτέ.
Η Ευρώπη οφείλει να ξαναβρεί τον εαυτό της και υπάρχουν μόνο δύο μονοπάτια που μπορεί να πορευθεί στο εγγυής μέλλον, όπως αποδεικνύεται ιστορικά και περιέγραψε εύστοχα την περίοδο του Μεσοπολέμου ο  Edmund Husserl: «Η κρίση της ευρωπαϊκής ύπαρξης, έχει δύο μόνο διεξόδους: το χαμό της Ευρώπης με την αποξένωσή της από το ίδιο της το έλλογο νόημα ζωής, την πτώση στην έχθρα ως προς το πνεύμα και τον βαρβαρισμό ή την αναγέννηση της Ευρώπης». Ο χρόνος μετράει αντίστροφα η αναγκαιότητα εντός του «ευρωπαικού μας οίκου» να εστιάσουμε στις κοινές μας αξίες, να  γεφυρώσουμε τις διαφορές μας είναι επιτακτική. Ισως και η τελευταία ευκαιρία για μια ενωμένη (όχι μονο στα λόγια) Ευρώπη. Διαφορετικά οι στίχοι του Τζιμάκου για τους Έλληνες θα ηχούν δυστυχώς επίκαιροι:
Αχ Ευρώπη, αχ Ευρώπη
εσύ μας μάρανες, εσύ μας μάρανες
Μας τη φέραν οι βάρβαροι
Μας θαμπώσαν με δώρα
Με χαντρούλες πολύχρωμες
και κουτιά κόκα κόλα
Μας τη φέραν οι βάρβαροι
μας φλομώσαν στο ψέμα
μας τρελάναν στα πέναλτι
και δεν έχουμε τέρμα

* Ο Πέτρος Ι. Μπούγιας είναι Περιφερειακός Συντονιστής Ηπείρου στο Ποτάμι.