Το Βυζάντιο και οι μάχες του ενάντια στη Βαρβαρότητα…

Όταν ο Μέγας Κων/τίνος μετέφερε την πρωτεύουσα του Ρωμαϊκού Κράτους στην αρχαία πόλη Βυζάντιο, αποικία των Μεγαρέων με αρχηγό τον Βύζαντα που έκτισαν το 600 π.Χ., την ονόμασε Κωνσταντινούπολη. Το κράτος το ονόμασε «Νέα Ρώμη». Όταν επεκτάθηκε ονομάστηκε «Ύστερο Ρωμαϊκό Κράτος» ή «Ελληνική Αυτοκρατορία του Μεσαίωνος».
Όσον αφορά στην προσφορά της Αυτοκρατορίας αυτής στην Ευρώπη δεν θα μιλήσουμε εμείς, αλλά θα δώσουμε το λόγο στους ξένους: Ο Άγγλος ιστορικός Κάρολος Ντηλ (Ch. Diel) γράφει στο σύγγραμμά του «Les Grands Problemes de l’Histoire Byzantine σελ. 173-174: «Το Βυζάντιο εδημιούργησε λαμπρόν πολιτισμόν, τον λαμπρότερον ίσως, ο οποίος είδε το φως μέχρι το 1100 στη χριστιανική Ευρώπη. Με αυτον δε τον πολιτισμόν, τον πνευματικό και τεχνικό, εξάσκησε ευρεία επίδραση σε όλους τους λαούς της Ανατολικής Ευρώπης. Αλλά, το Ορθόδοξο Βυζάντιο επέδρασε και στη Δυτική Ευρώπη, η οποία από τον 5ον αιώνα που κατακτήθηκε από τους βαρβάρους μέχρι τον 11ον αιώνα «διατέλει επιστημονικώς εν χειμερία νάρκη».
Άλλος ένας διαπρεπής Άγγλος ιστορικός ο W.C. Dampier (Νταμπιέρ) γράφει: «Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία παρέμεινε το θεμέλιο του πολιτισμού στους δυστυχέστερους χρόνους του βαρβαρισμού στη Δυτική Ευρώπη. Ο ρόλος του Βυζαντίου στην εξέλιξη των επιστημών και ιδιαίτερα των Μαθηματικών και της Αστρονομίας είναι σημαντικός».
Το 330 μ.Χ. o M. Kων/τίνος ίδρυσε το «Πανδιδακτήριον», το οποίο διοργάνωσε ο Θεοδόσιος ο Β’ (425). Από το Ανώτατο αυτό πνευματικό ίδρυμα του Βυζαντίου παρήλασαν διακεκριμένοι καθηγητές. Από τα βασικότερα μαθήματα που διδάσκονταν σ’ αυτό ήταν η Αστρονομία, η Αριθμητική και η Γεωμετρία.
Η Αλεξάνδρεια υπήρξε η «επιστημονική μητρόπολη της Βυζ. Αυτοκρατορίας». Εκεί ο Θέων ο Αλεξανδρεύς (330-395) κατέγραψε δύο εκλείψεις του ηλίου (των ετών 365 και 372). Έγραψε υπομνήματα εις την «Μαθηματικήν Σύνταξιν» του Πτολεμαίου. Ασχολήθηκε με την Αριθμητική και τη Γεωμετρία και εξέδωσε με σχόλια τα «Στοιχεία του Ευκλείδη».
Η Αρχιτεκτονική έφθασε στο ζενίθ με δύο κορυφαίους αρχιτέκτονες, τον Ανθέμιο από τις Τράλλεις της Μ. Ασίας και τον Ισίδωρο από την Μίλητο. Κορυφαίο δημιούργημά τους το αριστούργημα της βυζαντινής αρχιτεκτονικής ο Ναός της Αγίας Σοφίας (της σοφίας του Θεού).
Γενικά μπορούμε να πούμε, ότι κατά τον χρόνο που στη Δύση εβασίλευε η άγνοια και η βαρβαρότητα, το Ορθόδοξο Βυζάντιο εργαζόταν πολιτιστικά για τη διαιώνιση του θησαυρού της αρχαίας Ελλάδας, την καλλιέργεια των γραμμάτων και την πρόοδο της επιστήμης. Το 358 ιδρύθηκε στην Κων/πολη Βιβλιοθήκη. Σ’ αυτήν λειτουργούσε και «Μέγα αντιγραφικόν εργαστήριον», που το επιχορηγούσε και είχε τον έλεγχο το Βυζαντινό Κράτος. Εκεί αντιγράφηκαν (εκδόθηκαν) τα συγγράμματα μεγάλων ανδρών της Αρχαίας Ελλάδας.
Η καθηγήτρια της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών Αικατ. Χριστοφιλοπούλου γράφει: Αυτή είναι η πρώτη προσπάθεια διά την διάσωσιν της πνευματικής παραγωγής του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, από τότε που επικράτησε ο Χριστιανισμός στη δημόσια ζωή. Σιγά-σιγά στα περισσότερα μοναστήρια του Βυζαντίου υπήρχαν επιτελεία καλλιγράφων μοναχών, οι οποίοι συνεχώς αντέγραφαν αρχαία συγγράμματα σε παπύρους και σε περγαμηνές. Είναι τα περίφημα Σκριπτόρια (λατιν. scribo = γράφω, scriptus = γραμματεία, scriptura = το γράψιμο). Τα τυπογραφεία της εποχής...
* * *
Κατά τον 7ο μ.Χ. αιώνα έφθασαν στη Βαλκανική Χερσόνησο μεγάλα κύματα διαφόρων σλαβικών λαών με διάφορα ονόματα, όπως Σέρβοι, Κροάτες, Βούλγαροι, Μυσσοί κ.λπ. Ανέκαθεν, η Ασία είχε απόθεμα λαών, που ζητουσε διέξοδο στη Δύση. Κοινωνικές αναταράξεις, υπερπληθυσμός, πόλεμοι και άλλα αίτια οδηγούσαν κάθε φορά προς τη Δύση πολυάριθμα κύματα για καλύτερη τύχη, όπως ακριβώς συμβαίνει και στις ημέρες μας...
Όταν έφθασαν εδώ οι παραπάνω λαοί, οι Βυζαντινοί Αυτοκράτορες, για να αποφύγουν τα χειρότερα και να τους έχουν συμμάχους, εφρόντιζαν να τους εκχριστιανίσουν και να τους μεταδώσουν τον πολιτισμό τους. Γι’ αυτό κατά καιρούς έστελναν μοναχούς και κληρικούς για το σκοπό αυτό.
Για να επιτευχθούν όλα αυτά ήταν απαραίτητο να υπάρξει γραπτή γλώσσα. Στην κατάλληλη στιγμή βρέθηκαν οι κατάλληλοι άνθρωποι. Ήταν οι δύο ιεραπόστολοι από τη Θεσσαλονίκη, οι αδελφοί Κύριλλος και Μεθόδιος. Όταν ήταν αυτοκράτορας ο Μιχαήλ ο Γ’ (842-870) και Πατριάρχης ο μέγας Φώτιος απεστάλησαν στη Μοραβία μαζί με άλλους συνεργάτες μοναχούς και τεχνίτες.
Ο Κύριλλος ήταν πραγματικά σοφός, μαθητής του μεγάλου Φωτίου, καθηγητής της Φιλοσοφίας και της Θεολογίας στο Πανεπιστήμιο της Κων/πολης και λαμπρός κληρικός, όπως και ο αδελφός του Μεθόδιος. Αυτοί οι δύο δημιούργησαν το σλαβικό αλφάβητο, το οποίο ονομάστηκε Κυρίλλειο, διότι ο Κύριλλος είχε την έμπνευση για τον τρόπο δημιουργίας του.
Δηλαδή, πήραν το ελληνικό αλφάβητο με κεφαλαία γράμματα (μεγαλογράμματη γραφή) και το προσάρμοσαν στη σλαβική γλώσσα κάνοντας τις αναγκαίες αλλαγές. Γι’ αυτό σε όλα τα κράτη που έχουν σλαβική προέλευση, σε όλες τις σλαβικές γλώσσες δεν βλέπουμε γραπτά με μικρά γράμματα.
Προηγουμένως όμως, οι δύο αδελφοί ταξίδεψαν στη χώρα των Χαζάρων (σημερινή Κριμαία) και επέτυχαν να εκχριστιανίσουν όλους τους λαούς της περιοχής εκείνης.
Το 868 ο ηγεμόνας της Μοραβίας (Τσεχοσλοβακίας) Ρατισλάβος παρακάλεσε τον αυτοκράτορα Μιχαήλ τον Γ’ να του στείλει αποστόλους για να διδάξουν στο λαό του τον Χριστιανισμό στη γλώσσα τους (τη σλαβική). Ο Μιχαήλ Γ’ διάλεξε τους δύο αυτούς αδελφούς, οι οποίοι μιλούσαν καλά τη σλαβική γλώσσα. Πριν ξεκινήσουν για τη Μοραβία δημιούργησαν το σλαβικό αλφάβητο με τον τρόπο που είδαμε πιο πάνω. Χωρίς αυτό το όπλο δεν θα επιτύγχαναν στο έργο τους. Έτσι, έβγαλαν αρκετές ακόμη χώρες από την βαρβαρότητα.
Έμειναν αρκετά χρόνια στη Μοραβία, όπου εδίδαξαν το Ευαγγέλιο και μετέφρασαν τα λειτουργικά βιβλία στη σλαβική και μεγάλο μέρος της Αγίας Γραφής. Στο διάστημα αυτό έβγαλαν αξιόλογους μαθητές, οι οποίοι βοήθησαν πολύ τους διδασκάλους τους στο εκπολιτιστικό τους έργο και τους διαδέχτηκαν για να συνεχίσουν το έργο των διδασκάλων τους τα κατοπινά χρόνια.
Πρέπει, όμως, να τονίσουμε, ότι με τις μεταφράσεις τους οι δύο ιεραπόστολοι δεν διέδωσαν μόνον τον Χριστιανισμό, αλλά έβαλαν και τις βάσεις της σλαβικής φιλολογίας και λογοτεχνίας.
Το Βυζάντιο συνέχισε το εκπολιτιστικό του έργο και ανατολικότερα. Οι σχέσεις του Βυζαντίου με τη Ρωσία αρχίζουν επίσημα το 988, όταν ο ηγεμόνας του Κιέβου Βλαδίμηρος βαπτίστηκε και ανακήρυξε επίσημη θρησκεία του κράτους τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό. Στον ποταμό Δνείπερο (αρχαίο Βορυσθένη) έγινε μαζική βάπτιση όλων των υπηκόων του Βλαδιμήρου. Μαζί με το Χριστιανισμό διαδόθηκε στη Ρωσία και ο βυζαντινός πολιτισμός, ο οποίος συνέβαλε πολύ στην πνευματική ανάπτυξη του ρωσικού λαού την οποία ομολογούν και σήμερα ότι χρεωστούν στον ελληνικό πολιτισμό και τα ελληνικά γράμματα του Βυζαντίου. Η πνευματική επικοινωνία των Ρώσων με το Βυζάντιο είχε ως αποτέλεσμα να εισέλθουν στο ρωσικό λεξιλόγιο δώδεκα χιλιάδες (12.000) ελληνικές λέξεις.
Στην Κεντρική Ευρώπη ο Βυζαντινός Πολιτισμός διαδόθηκε από μία γυναίκα. Ο πρώην Πρόεδρος της Γερμανίας Ρίχαρντ Βαϊτσέκερ δήλωσε κάποτε: Ο πολιτισμός στη Γερμανία εισήλθε από το Βυζάντιο, χάρη στην Ελληνίδα πριγκίπισσα Θεοφανώ μητέρα του Όθωνος Γ’.
Πραγματικά, στην ιστορία διαβάζουμε: Η Θεοφανώ Αυτοκράτιερα των Γερμανών (972-983) ήταν αδελφή του Βασιλείου Β’ του Βουλγαροκτόνου (976-1025), θυγατέρα του Ρωμανού Β’ και της Θεοφανούς. Παντρεύτηκε τον αυτοκράτορα της Γερμανίας Όθωνα Β’.
Ήταν ωραία και ευφυής, ανωτέρας μορφώσεως. Άσκησε ευεργετικότατη επίδραση στη Γερμανία. Εισήγαγε την εθιμοτυπία και την πολυτέλεια της Βυζαντινής Αυλής. Στη Γερμανία την συνόδευαν αρκετοί σοφοί άνδρες του Βυζαντίου, οι οποίοι εισήγαγον την διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας και της φιλοσοφίας, η οποία αργότερα αναπτύχθηκε πολύ στη Γερμανία.
Άλλη μία Ελληνίδα πριγκίπισσα συναντάμε στην Ουγγαρία. Όσοι επισκέφτηκαν την πρωτεύουσα της Ουγγαρίας Βουδαπέστη, ασφαλώς θα είδαν τη μικρή νησίδα στο Δούναβη ποταμό. Η νησίδα αυτή ονομάζεται «Νησί της Μαργαρίτας». Ποια είναι, όμως, η Μαργαρίτα αυτή; Είναι η πριγκίπισσα Μαργαρίτα, κόρη του Θεόδωρου Λάσκαρη Α’, αυτοκράτορα της αυτοκρατορίας της Νίκαιας στη Βιθυνία της Μικράς Ασίας. Την αυτοκρατορία αυτή ίδρυσε ο Θεόδωρος Λάσκαρης ο Α’, όταν οι Σταυροφόροι κατέλαβαν την Κων/πολη στις 12 Απριλίου 1204.
Η Μαργαρίτα παντρεύτηκε το βασιλιά της Ουγγαρίας και σαν βασίλισσα έδειξε μεγάλη δραστηριότητα και συνέβαλε τα μέγιστα στην πολιτισμική ανάπτυξη της χώρας αυτής. Συνέβαλε στην εκλέπτυνση των ηθών της Ουγγαρίας. Οι Ούγγροι για να την τιμήσουν έδωσαν το όνομά της στο νησάκι αυτό. Είναι κάτι που πρέπει να το γνωρίζουν οι Έλληνες επισκέπτες της Βουδαπέστης.
Άλλη μία διάσημη Ελληνίδα της εποχής εκείνης η Σοφία Παλαιολογίνα. Η Σοφία Παλαιολογίνα ήταν κόρη του Θωμά Παλαιολόγου, αδελφού του Κων/τίνου Παλαιολόγου. Ο Θωμάς Παλαιολόγος ήταν δυτικόφιλος. Μετά την άλωση πήγε στη Ρώμη. Τα παιδιά του και η γυναίκα του Αικατερίνη βρισκόταν στην Κέρκυρα. Όταν πέθανε η Αικατερίνη, τα παιδιά εστάλησαν στην Ιταλία. Στη Ρώμη τα ανέλαβε ο γνωστός καρδινάλιος Βησσαρίων. Τα παιδιά έγιναν καθολικά και η Σοφία ονομάστηκε Ζωή. Όπως αποδείχτηκε, όμως, απλώς προσποιήθηκαν, διότι ζούσαν από το επίδομα του Πάπα. Άλλωστε ο Πάπας Πίος ο Β’ ανέλαβε και τη συντήρηση του Θωμά μέχρι το θάνατό του (1465).
Σε μια επιστολή του ο Βησσαρίων τονίζει ότι συμφώνησαν με το Θωμά να γίνουν πιστοί καθολικοί και αφοσιωμένοι στον Πάπα. Όταν, λοιπόν, η Ζωή ενηλικιώθηκε και έπρεπε να αναζητηθεί σύζυγος, ο Πάπας και ο Βησσαρίων σκέφτηκαν πως θα εκμεταλλεύονταν την περίπτωση, διότι είχε ολοκληρωθεί η μύησή της στο δυτικό δόγμα. Αποφάσισαν τότε να παντρέψουν τη Ζωή με τον Ιβάν, τον Δούκα της Μοσχοβίας, για να τραβήξει τους Ρώσους στον Καθολικισμό. Ο Πάπας και ο Έλληνας καρδινάλιος γνώριζαν τη φιλοδοξία των Μεγάλων Ηγεμόνων της Μοσχοβίας να γίνουν διάδοχοι της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και θεωρούσαν τη Μόσχα ως τρίτη Ρώμη.
Την εποχή εκείνη, το 1470 δηλαδή, η Ρωσία δεν ήταν κράτος ήταν ένα Δουκάτο και ο Ιβάν ένας γαιοκτήμονας. Οι Ρώσοι ήταν ακόμη νομάδες. Όταν πήγε η Ζωή, τους έκανε κράτος. Όταν η Παλαιολογίνα πάτησε το πόδι της στο ρωσικό έδαφος εγκατέλειψε τον καθολικισμό και έγινε πάλι Ορθόδοξη με το όνομα Σοφία, για να φανεί η βυζαντινή της καταγωγή. Το Νοέμβριο του 1472 έγινε ο γάμος του Ιβάν και της Σοφίας Παλαιολογίνας.
Ελλείψει άλλου διαδόχου των Παλαιολόγων, η Σοφία κληρονόμησε τα διακριτικά της Εξουσίας τους. Καταρχήν πήρε το δικέφαλο αετό, που έγινε θυρεός της Ρωσίας μέχρι σήμερα. Ο Ιβάν πήρε τον τίτλο του Τσάρου και την προσωνυμία Μέγας Ιβάν ο Γ’. Είναι ο πρώτος ηγεμόνας της Μοσχοβίας που ονομάζεται Τσάρος. Τα μνημεία που υπάρχουν σήμερα στη Μόσχα είναι έμπνευση και δημιουργήματα της Σοφίας Παλαιολογίνας. Το Κρεμλίνο, το κάστρο που αποτελεί τον «κυβερνοχώρο» της σημερινής Ρωσίας είναι έργο της Βυζαντινής πριγκίπισσας. Είχε φέρει τεχνίτες από την Ιταλία και έχτισαν όλους τους ναούς που είναι μέσα στο Κρεμλίνο, καθώς και το μοναδικό τείχος που περιβάλλει το χώρο. Το ανάκτορο – κυβερνείο είναι το μεγαλοπρεπέστερο μέγαρο που προκαλεί τον θαυμασμό των επισκεπτών.
Εκτός των άλλων η Σοφία εισήγαγε όλο το βυζαντινό τελετουργικό και τη βυζαντινή μεγαλοπρέπεια, τα οποία υιοθέτησαν και οι μεταγενέστεροι Τσάροι. Σήμερα θεωρείται μεγάλη ευεργέτιδα και δημιουργός του κράτους της Ρωσίας. Στο Κρεμλίνο υπάρχει ακόμη η σαρκοφάγος της. Η ύπαρξη της Σοφίας εξηγεί και τα καλά αισθήματα των Ρώσων για μας τους Έλληνες μέχρι σήμερα.
Έτσι, η Σοφία Παλαιολογίνα άφησε «σύξυλο» τον Πάπα Πίο τον Β’ και τα δόλια σχέδιά του και να κάμει Ρωμαιοκαθολικούς τους Ρώσους απέτυχαν. Τον «έριξε» μια πανέξυπνη Ελληνίδα...