Ο Ναός του Αγίου Σάββα και το Τέμενος Ζεβαδιέ…

Την περασμένη εβδομάδα πραγματοποιήθηκε μια πολύ ενδιαφέρουσα εκδήλωση από την Εταιρεία Λογοτεχνών και Συγγραφέων Ηπείρου και τον Πολιτιστικό Σύλλογο Καραβατιάς, στην κατάμεστη αίθουσα τελετών της Βαλανείου Σχολής. Θέμα της εκδηλώσεως «Η Καραβατιά», όπως την περιγράφει σε ένα σπάνιο πόνημά του ο Κώστας Κουλίδας, με τίτλο «Τα Γιάννινα Που Έφυγαν» και φυσικά όσες ξεχασμένες αλλά σημαντικές πληροφορίες παρουσίασε ο Αλέκος Φαρμάκης ήταν μια πανδαισία πληροφοριών και αναμνήσεων για τους παλιότερους από μας. Τόσο στο έργο του κ. Κουλίδα, όσο και στις πληροφορίες του Αλέκου Φαρμάκη έγινε λόγος για το Τέμενος Ζεβαδιέ, που βρίσκονταν στη περιοχή της Καραβατιάς. Με το τέμενος αυτό είχα ασχοληθεί παλαιότερα και είχα καταγράψει μερικές πληροφορίες στον «Πρ. Λόγο» στις 24 Δεκεμβρίου 1988. Μου δόθηκε όμως η ευκαιρία και συγκέντρωσα και άλλες πληροφορίες, τις οποίες καταγράφω στη συνέχεια.
Το Τέμενος ΖΕΒΑΔΙΕ ήταν χτισμένο και στέκονταν περήφανο στην περιοχή Γάλατα μέχρι το 1925. Ο Κώστας Φωτόπουλος μας πληροφορεί (Κ. Φωτ. «Τα Γιάννενα», σελ 98) ότι «Το Ζεβαντιέ ή Σαβαντιέ Τζαμί χτίστηκε στη θέση του Ναού του Αγίου Σάββα, εξ ου και η ονομασία, μετά τη κατάληψη της πόλεως το 1430. Κείται στην οδό Κομνηνών, (συνοικία Σαβαντιέ)».
Στο αρχείο της Γεν. Διοικήσεως Ηπείρου διαβάσαμε ένα έγγραφο με ημερομηνία 3-3 1923, του τότε Δημάρχου Ιωαννίνων προς τη Γεν. Διοίκηση Ηπείρου όπου γράφει: «…Ομάς προσφύγων, αφού κατέστρεψε τα δύο μουσουλμανικά τεμένη της οδού Τζαβέλα και Βαλαωρίτου, επελήφθη ήδη της καταστροφής τρίτου τεμένους του καλουμένου Ζεβαδιές…». Στη συνέχεια αναφέρει ποιες ενέργειες έκαναν οι πρόσφυγες, που, σημειωτέον, είχαν εγκατασταθεί και κατοικούσαν με τις οικογένειές τους σ' αυτό, όπως και στα άλλα τεμένη. Συνεχίζει λοιπόν ως εξής: «Το τέμενος τούτο έχει και ιστορικήν αξίαν δια την πόλιν των Ιωαννίνων καθ’ ότι τυγχάνει γνωστόν ότι ήτο ο πανάρχαιος Ναός του Αγίου Σάββα μεταβληθείς εις Μουσουλμανικόν τέμενος και ήδη κινδυνεύει…».
Ο Γενικός Διοικητής Ηπείρου διεβίβασε την αναφορά του Δημάρχου στον Ανθυπασπιστή Χωροφυλακής Φίλιο Αναστάσιο για τις δικές του ενέργειες, που καθυστέρησαν οκτώ ολόκληρους μήνες να φανούν. Συγκεκριμένα, ο Ανθυπασπιστής Χωροφυλακής απάντησε στον Γεν. Διοικητή στις 17 Οκτωβρίου 1923 με ειδική αναφορά στην οποία αναφέρει ότι «ελαχίστας φθοράς έχει υποστεί το τέμενος Ζεβαδιέ από τους ενοίκους πρόσφυγες…».
Στις 15 Οκτωβρίου, όμως, του ίδιου χρόνου (1923) φθάνει και άλλη αναφορά στο Γεν. Διοικητή Ηπείρου από τη Μητρόπολη Ιωαννίνων, την οποία υπογράφει ο Πρωτοσύγκελος Γρηγόριος Ραφανάς. Πρέπει να σημειώσουμε εδώ ότι Μητροπολίτης Ιωαννίνων ήταν ο Γερμανός Καραβαγγέλης. Στην αναφορά αυτή γράφει και τα εξής η Μητρόπολη: «…Εν οδώ Ιατρίδου κείται το Οθωμανικόν τέμενος Ζεβαδιέ, άλλοτε Ναός του Αγίου Σάββα και νυν προσωρινή διαμονή προσφύγων. Καθ ά πληροφορούμεθα όμως οι εν αυτώ οικούντες πρόσφυγες ήρξαντο να κατεδαφίζουν τούτο και να εκποιώσι τα υλικά. Κατόπιν τούτων παρακαλώ υμάς όπως ενεργήσετε τα δέοντα προς πρόληψιν της τελεία καταστροφής του ιστορικού τούτου μνημείου δεδομένου εν καιρώ να μετατραπεί και πάλιν εις εκκλησίαν».
Και την αναφορά αυτήν ο Γ.Δ.Η., Μίνος Πετυχιώτης την διεβίβασε προς τον Ανθυπασπιστή Χωροφυλακής Αν. Φίλιο, με την εντολή «ίνα επισκεφθεί το τέμενος προς διαπίστωσιν των καταγγελομένων, δώσει τα δεούσας διαταγάς και υποβάλει έκθεσιν περί των τυχόν επενεχθεισών ζημιών και περί της ιστορικής αξίας του περί ού πρόκειται τεμένους». Ζητούσε δηλαδή ο Γεν. Διοικητής Ηπείρου έκθεση περί της ιστορικής αξίας του τεμένους από τον ανθυπασπιστή Χωροφυλακής. Αυτός στην απάντησή του γράφει μεταξύ των άλλων τα εξής: «...Περί της ιστορικής αξίας του μνημονευομένου τεμένους, ο υποφαινόμενος ως μη έχων ειδικάς γνώσεις περί τούτου, επιφυλάσσομαι να αναφέρω».
Επιφυλάχτηκε να αναφέρει ο Ανθυπασπιστής «περί της ιστορικής αξίας του τεμένους Ζεβαδιέ». Σε πραγματεία όμως του Δ.Π. Αραβαντινού (Εφημ. «Ήπειρος» 8-8-1924) διαβάζουμε ότι «όντως στη θέση του σημερινού τεμένους Ζεβαδιέ ή Ζαμπατιέ ήτο ο Ναός του Αγίου Σάββα». Από επιτόπιες έρευνες διαπιστώσαμε ότι το τέμενος αυτό ήταν χτισμένο στη θέση της σημερινής οδού Κομνηνών αριθμ. 17. Ακριβώς δηλαδή απέναντι από το Ναό των Αγίων Κων/νου και Ελένης του Γηροκομείου. Το τέμενος γκρεμίστηκε από τους Γιαννιώτες και όταν το κτίριο αυτό απαλλοτριώθηκε υπέρ του Δήμου Ιωαννιτών, ο Δήμος το πούλησε σε κάποιον ομογενή Φυσέκη και εκείνος το έδωσε προίκα στη κόρη του. Σήμερα στη θέση εκείνη βρίσκεται λιθόκτιστη οικία με ευρύχωρη αυλή και κήπο.
Διερωτάται όμως κανείς σήμερα. Γιατί άραγε όταν χτίστηκε στην περιοχή εκείνη ο Ναός των Αγίων Κων/νου και Ελένης δεν τον αφιέρωσαν στον Άγιο Σάββα; Πάντως, η πόλη μας έχασε τότε την ευκαιρία να ανασυνδέσει την μοίρα και την πορεία της με τον συγκεκριμένο Άγιο. Τώρα ο Πολιτιστικός Σύλλογος Καραβατιάς μπορεί και ίσως πρέπει να χτίσει ένα μικρό εικόνισμα του Αγίου Σάββα στην περιοχή αυτή…