Η πνευματική ακτινοβολία του Αγίου Όρους…

Αναμφίβολα το Άγιον Όρος είναι ένα πνευματικό μεγαλείο, που εκφράζεται με την εντυπωσιακή αρχιτεκτονική, το ανεπανάληπτο φυσικό κάλλος και κυρίως τη βιωμένη ορθόδοξη πνευματικότητα. Το Άγιον Όρος είναι η πύλη του ουρανού, ο επίγειος παράδεισος, το μεθόριο μεταξύ της κοσμικής πραγματικότητας και της επουρανίου. Ο κατεξοχήν χώρος, όπου υποστασιάζεται η αγιότητα, η οποία δεν είναι ένα στατικό αξιολογικό μέγεθος,  ούτε  μια  πνευματική  ουτοπία,  αλλά η  συνάντηση του ανθρώπου με τον Θεό. Όπως έχει λεχθεί το Άγιον Όρος είναι «τόπος λόγου και σιωπής, μυστηρίου και φανέρωσης, άσκησης και θεοπτίας, ανθρώπινης και θεϊκής φοράς, παρελθόντος και εσχάτου».
Αν και υφίσταται εντός των συγκεκριμένων χωροχρονικών συναρτήσεων, δεν είναι εκ του κόσμου τούτου. Το Άγιον Όρος μιλάει με τη σιωπή του, τη γλώσσα του μέλλοντος αιώνος και δίνει μαρτυρία πίστεως, ελπίδος και αγάπης, μαρτυρία Αναστάσεως και ζωής αιωνίου. Στους εκκοσμικευμένους και πνευματικά αλλοτριωμένους ανθρώπους της κάθε εποχής προσφέρει υγιή κοινωνικότητα, υπέρβαση του εθνικισμού και αναστάσιμο ήθος.
• Υγιής κοινωνικότητα: Ο μοναχισμός του Αγίου Όρους, ενώ φαίνεται ως αντικοινωνικό κίνημα, είναι βαθύτατα κοινωνικό. Ο μοναχός δεν εγκαταλείπει από εχθρότητα τον κόσμο, αλλά από αγάπη για το Χριστό, για μια ουσιαστικότερη κοινωνία μαζί του. Δεν αρνείται τον κόσμο, την κοινωνία, αλλά το κοσμικό εφάμαρτο φρόνημα, γι’ αυτό επιζητεί την αληθινή εν Χριστώ κοινωνία. Στο Άγιο Όρος ο μοναχός βιώνει ισόρροπα την κοινωνικότητα στην οριζόντια και κατακόρυφη διάστασή της. Και ενώ στερείται όλων των αγαθών του κόσμου τούτου, διακρίνει κανείς στο πρόσωπό του τη χαρά, την ειρήνη και το πλήρωμα του εσωτερικού ανικανοποιήτου.
Η κοινωνικότητα για τους μοναχούς του Αγίου Όρους δεν είναι συναισθηματική κατάσταση, αλλά δώρο του Αγίου Πνεύματος. Εκεί συνεχίζεται η θαυμαστή και αξιοζήλευτη κοινοβιακή κοινότητα των πρώτων χριστιανών. Αυτό γίνεται κυρίως στα μοναστικά κοινόβια, που αποτελούν τη βάση του αγιορείτικου μοναχισμού. Άνθρωποι από διάφορα μέρη, με διάφορες συνήθειες και μορφωτικά επίπεδα, με την υπακοή βιώνουν το σταυρο-αναστάσιμο ήθος της Ορθοδοξίας σε πείσμα των ευδαιμονιστικών θεωρήσεων της ζωής και των αναριθμήτων ιστορικών μεταβολών. Και αυτό συμβαίνει, γιατί ο μοναχός είναι ελεύθερος από ατομοκεντρικές δεσμεύσεις, αφού αναπνέει τον αέρα της εν Χριστώ ελευθερίας, που συντρίβει μακροχρόνια τυρρανικά δεσμά και απαλλάσσει από κάθε δουλικό κομφορμισμό. Αξίες όπως η κοινοκτημοσύνη, η ισότητα, η μη υποδούλωση του ανθρωπίνου προσώπου σε οποιαδήποτε σκοπιμότητα πραγματώνονται στα ορθόδοξα κοινόβια.
Οι αγιορείτες μοναχοί θεωρούν ότι βάση της σωστής κοινωνικότητας αποτελεί η αποφυγή της φιλαυτίας, που θεραπεύεται με την καθημερινή άσκηση, την μετάνοια και την υπακοή. Ο μοναχός όσο κενώνεται από τη φιλαυτία, τόσο γίνεται δεκτικός του Θεού και των αδελφών του. Γιατί ο φίλαυτος δεν είναι ούτε φιλόθεος ούτε φιλάνθρωπος. Οι μεγάλοι γέροντες του Αγίου Όρους τονίζουν εμφαντικά ότι δεν μπορείς να χωρέσεις το Θεό και τον άνθρωπο, όσο είσαι γεμάτος φιλαυτία.
Στο Άγιο Όρος η αγάπη για την κοινωνία εκφράζεται πρώτα με την προσευχή, που είναι κατά τον άγιο Γρηγόριο Νύσσης «Θεού ομιλία, των αοράτων θεωρία, των επιθυμούντων πληροφορία, των αγγέλων ομοτιμία». Και είναι ισχυρή και αποτελεσματική η προσευχή του μοναχού, γιατί έχει το στοιχείο της παρρησίας, που είναι μια κατάσταση οικειότητας της ψυχής με το Θεό.
Η φιλοξενία αποτελεί τη δεύτερη αγαπητική έκφραση του Αγίου Όρους προς τους αδελφούς. Πρόκειται για μια φιλοξενία, που προσφέρεται ανιδιοτελώς σε όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους. Το Άγιο Όρος είναι το μοναδικό μέρος στον κόσμο, όπου παρέχεται τόσο εκτεταμένη φιλοξενία. Η αγιορείτικη φιλοξενία έχει το σπάνιο στοιχείο της ανιδιοτελούς αγάπης. Μιας αγάπης θεοκεντρικής, που διακρίνεται από την ουμανιστική, η οποία δίδεται αποσπασματικά, περιορισμένα και με όρους, μια αγάπη είδωλο που δεν μπορεί να υπερβεί την γήινη βαρύτητα. Αντίθετα η αγιορείτικη θεοκεντρική αγάπη έχει όλα τα γνωρίσματα της Θείας αγάπης, δη. είναι πλήρης, διαρκής, ανυστερόβουλη, άδολη και κυρίως καθολική, αφού επεκτείνεται σε όλους τους ανθρώπους. Οι αγιορείτες στο πρόσωπο του κάθε προσκυνητού βλέπουν την εικόνα του Θεού, γι’ αυτό τον διακονούν με χαρά, ταπείνωση και αγάπη.
Έκφραση αγάπης για τον άνθρωπο είναι και η διακονία του λόγου του Θεού, που γίνεται κυρίως τις βραδινές ώρες από τον ηγούμενο ή κάποιον εντεταλμένο γι’ αυτό το σκοπό μοναχό. Προέκταση αυτής της διακονίας είναι το μυστήριο της Ιεράς Εξομολογήσεως, στο οποίο εθελούσια προσέρχονται οι περισσότεροι των προσκυνητών, οι οποίοι επιστρέφουν στα σπίτια τους ανακαινισμένοι και μεταμορφωμένοι από τη χάρη του Θεού. Με αυτόν τον τρόπο και ο πλέον αδιάφορος προσκυνητής αποκτάει μια άλλη προοπτική ζωής, αφού γνωρίζει και τη διάσταση του αιωνίου. Η κοινωνική προσφορά του Αγίου Όρους προς τους πολυπληθείς προσκυνητές ολοκληρώνεται με την προσκύνηση των χαριτοβρύτων λειψάνων και των θαυματουργών εικόνων. Οι προσκυνητές με αυτόν τον τρόπο κοινωνούν με τους αγίους, αφού στα ιερά λείψανά τους ενοικεί η Θεία χάρη και η άκτιστη ενέργεια.
Γενικά τα ορθόδοξα κοινόβια και κυρίως τα αγιορείτικα γίνονται κέντρα που ακτινοβολούν την κατά Χριστόν υγιή κοινωνικότητα, αφού έχουν ως κέντρο τη Θεία λειτουργία, η οποία τελείται καθημερινά για τον αγιασμό των μοναχών και των προσκυνητών.
• Υπέρβαση του Εθνικισμού. Το Άγιο Όρος έχει οικουμενικό χαρακτήρα. Οι μοναχοί του προέρχονται από διάφορες χώρες. Υπάρχουν εκεί Έλληνες, Σέρβοι, Ρουμάνοι, Ρώσοι, Βούλγαροι, Γάλλοι, Γερμανοί κ.ά. Οι αλλοεθνείς Αγιορείτες αποκτούν την ελληνικη υπηκοότητα από την ημέρα που προσλαμβάνονται ως μοναχοί ή που εγγράφονται στην τάξη των δοκίμων. Αλλά και οι προσκυνητές προέρχονται από διάφορα μέρη του κόσμου, εκπροσωπώντας διάφορες πολιτιστικές, πνευματικές και θρησκευτικές παραδόσεις. Έτσι υπό την επικυριαρχία και προστασία της ελληνικής πολιτείας υπάρχει στο Άγιο Όρος η μοναδική στον κόσμο πανορθόδοξη εκπροσώπηση και αδελφότητα.
Το Άγιο Όρος διαδραματίζει σημαντικό ενωτικό ρόλο μεταξύ όλων των Ορθοδόξων των βαλκανικών χωρών. Άλλωστε στη διαχρονική ιστορική πορεία του συνετέλεσε στη διάδοση και εμπέδωση της ορθοδόξου πίστεως στους βαλκανικούς λαούς και στην ανάπτυξη γνησίας ορθοδόξου ευσεβείας και πνευματικότητας. Αγιορείτες ήσαν πολλοί από τους Πατριάρχες και Επισκόπους που ποίμαναν τους ορθοδόξους βαλκανικούς λαούς, διοργάνωσαν τις τοπικές Εκκλησίες και μετέδωσαν το πνεύμα του ησυχασμού. Η ύπαρξη αγιορειτικών μετοχίων σε όλα τα ορθόδοξα έθνη της Χερσνήσου του Αίμου συνετέλεσε στη μεταλαμπάδευση της γνησίας Ορθοδοξίας στους λαούς αυτούς και στη σύσφιγξη των δεσμών μεταξύ του Αγίου Όρους και αυτών.
Αυτό γίνεται, γιατί στο Άγιο Όρος γίνεται υπέρβαση του Εθνικισμού, ο οποίος ως διχαστικό γεγονός κατατέμνει την οικουμενικότητα της Ορθοδοξίας, καταστρατηγεί την ενότητα των ανθρώπων και έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το κήρυγμα της παγκοσμιότητας και υπερφυλετικότητας της εν Χριστώ σωτηρίας.
• Ενσάρκωση του αναστασίμου ήθους. Είναι το τρίτο και βασιμότερο στοιχείο που ακτινοβολεί η αγιορείτικη μοναστική πολιτεία. Σε μια εποχή που η μαζοποίηση του ανθρώπου πήρε φοβερές διαστάσεις, που ο άνθρωπος μεταβλήθηκε από πρόσωπο σε άτομο και η μηχανοποίηση της ζωής του αφαίρεσε κάθε νόημα και τον γέμισε άγχος, το Άγιο Όρος κηρύσσει στους εγγύς και στους μακράν την χαρά της Αναστάσεως ως μέτρο ζωής πραγματικά μοναδικό και ως την πλέον προσιτή φανέρωση της χαράς και της βεβαιότητας της σωτηρίας. Η Μοναστική αυτή Πολιτεία γίνεται «μάρτυς της Αναστάσεως του Χριστού» (Πράξ. α’, 22) και προσφέρει την Πασχάλια εμπειρία ως τη μόνη λύση για την υπέρβαση της νύχτας που μας κυκλώνει. Ο θάνατος, που αποτελεί την οδυνηρότερη εμπειρία της ζωής, στο Άγιον Όρος απομυθοποιείται. Εκεί η Θεία λατρεία με τον σταυροαναστάσιμο χαρακτήρα της πνευματικής εμπειρίας διακηρύσσει τη νίκη πάνω στη φθορά και τον θάνατο, το «θανάτω θάνατον πατήσας». Στο Άγιο Όρος τα «πάντα πεπλήρωται φωτός», κάτι που εκφράζεται με το αναστάσιμο ήθος των μοναχών, που είναι έκδηλο στα πρόσωπά τους.
Αυτό είναι το Άγιο Όρος. Μια φιλάνθρωπη ευλογία του Θεού στη γήινη πραγματικότητα. Ένα μυστήριο πέρα από κάθε περιγραφή. Για να εισέλθει κανείς στον γνόφο του αγιορείτικου μυστηρίου πρέπει να καθαρίσει τις αισθήσεις του από το συσκοτισμό της καθημερινότητας. Η κάθαρση, που αποτελεί την πεμπτουσία της ορθοδόξου πνευματικότητας, αποτελεί τη βασικότερη προϋπόθεση γι’ αυτό το τόλμημα. Μόνον τότε θα νοιώσουμε το αναστάσιμο ρίγος και ήθος του Αγίου Όρους. Θα γεμίσει η ψυχή μας από χαρά και εσωτερική ειρήνη. Θα ακούσουμε τις πασχαλινές καμπάνες της καινούργιας ζωής και θα γίνουμε «καινή κτίση», «φωτόμορφα τέκνα της Εκκλησίας», άνθρωποι της Αναστάσεως και της αθανασίας.