Η συμμετοχή του Τύπου στον πόλεμο του 1940-41

- Του ΠΑΥΛΟΥ ΑΘ. ΠΑΛΟΥΚΑ,
Επιτ. Σχολικού Συμβούλου

Ξεφυλλίζοντας κανείς τις εφημερίδες της τότε εποχής παρατηρεί, ότι η συμμετοχή του Τύπου στον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940-41 ήταν εξόχως σημαντική. Τα πρωτοσέλιδα μάλιστα των εφημερίδων που ήταν κάπως πύρινα, συνέβαλαν καθοριστικά στο να καλλιεργηθεί ένα κλίμα παλλαϊκού ενθουσιασμού των πρώτων ημερών του πολέμου. Αυτό το κλίμα και η ενθουσιαστική ψυχολογία συντηρήθηκε καθ’ όλην την διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων. Οι σελίδες τους σχεδόν όλες ήταν προσαρμοσμένες και αφιερωμένες αποκλειστικά στην πολεμική πραγματικότητα. Οι πολεμικοί ανταποκριτές, με πνεύμα αυτοθυσίας και αγνού πατριωτισμού, βρίσκονται κοντά στον αγωνιζόμενο στρατιώτη και μεταφέρουν στο λαό και στους οικείους των πολεμούντων στρατιωτών νέα από την πρώτη γραμμή του μετώπου.
Τα δημοσιευόμενα κείμενα διανθίζονται και από κάποια συναισθηματική φόρτιση ή και υπερβολή, δικαιολογημένα, χωρίς όμως να παραβλάπτεται η ουσία των πολεμικών ειδήσεων και αναφορών.
Φυσικά, όπως συμβαίνει σε κάθε πόλεμο, «τα δημοσιεύματα περνούσαν από αρκετά κρατικά “φίλτρα” πριν τυπωθούν, αλλά η θετική για τα ελληνικά χρώματα έκβαση των μαχών, βοήθησε στην ανυπαρξία αρνητικών ειδήσεων που θα “έπρεπε” να λογοκριθούν, γιατί η δημοσίευσή τους θα έβλαπτε το λαϊκό φρόνημα» («Χάρτινος πόλεμος», στο επετειακό λεύκωμα «Χρονομηχανή», τεύχ. 1ο, Οκτώβριος 2011, σελ. 27, Παραγωγή ΕΛΚΕΤΕΠ, για τον «Ελεύθερο Τύπο»).
Ο Τύπος τις πρώτες μέρες του πολέμου, μεταφέρει με τα δημοσιεύματά του την εκφρασθείσα οργή του λαού, που την εξέφρασε ζωηρά μόλις πληροφορήθηκε ότι οι εισβολείς ήταν εκείνοι, οι οποίοι πριν από τρεις μήνες, της Παναγίας τον Αύγουστο, βύθιζαν το καταδρομικό/πολεμικό «Έλλη» στην Τήνο.
Στη συνέχεια και στο επόμενο χρονικό διάστημα περιέγραφαν τον συνεχή αγώνα των πολεμιστών, μάλιστα κάτω από δυσμενείς καιρικές κ.ά. συνθήκες, και την προέλαση του ένδοξου και νικηφόρου Ελληνικού Στρατού.
Τα αλλεπάλληλα επίσημα πολεμικά ανακοινωθέντα, διαγγέλματα, εγκύκλιοι και ενθουσιώδη συγχρόνως μηνύματα της πολιτικής, στρατιωτικής και εκκλησιαστικής ηγεσίας γίνονται πρωτοσέλιδα των εφημερίδων («Νέα Αλήθεια», «Η Νίκη», «Ελληνικόν Μέλλον», «Ακρόπολις», «Έθνος», «Εστία», «Η Βραδυνή», «Καθημερινή», «Ελεύθερον Βήμα», «Ασύρματος», κ.ά.). Τα πρωτοσέλιδα επίσης κατακλύζονται και από:
• Χάρτες από τις περιοχές του πολεμικού μετώπου.
• Αναπαραστάσεις των πολεμικών συγκρούσεων.
• Φωτογραφίες μαχών, τραυματιών και μεταφοράς τους σε πρόχειρα και σε κρατικά νοσοκομεία, ακόμη δε και θυμάτων του πολέμου.
• Συνθήματα νίκης και θαυμασμού.
• Σχεδιασμένη εικόνα της Παναγίας, που παριστάνεται ως σκέπη και βοηθός του αγωνιζόμενου στρατιώτη, τονώνοντας σημαντικά το ηθικό του.
• Ρεπορτάζ… καταφυγίων για τους κατοίκους των πόλεων.
• Δηλώσεις θαυμασμού από το εξωτερικό, όπως λ.χ. από τους Ντε Γκωλ, Τσώρτσιλ, Στάλιν, Χίτλερ κ.ά.
• Κείμενα-μανιφέστα (18) διανοούμενων και (34) συγγραφέων της Ελλάδος, μεταξύ των οποίων ο Κ. Παλαμάς, ο Σπ. Μελάς, ο Γ. Δροσίνης, ο Σωτ. Σκίππης, ο Ν. Βέης, ο Κ. Παρθένης, ο Γρηγ. Ξενόπουλος κ.ά., που ζητούσαν από τους διανοούμενους όλου του κόσμου «την επανάσταση των συνειδήσεων για έναν καινούριο, πραγματικό Μαραθώνα». Και οι (34) νέοι τότε, συγγραφείς, μεταξύ των οποίων οι Ηλ. Βενέζης, Νικηφ. Βρεττάκος, Οδυσ. Ελύτης, Γ. Σεφέρης, Εμμ. Χουρμούζιος κ.ά., με μανιφέστο τους διεκήρυσσαν, ότι η μάχη της Ελλάδος είναι μια μάχη παγκόσμια και ότι ο ελληνικός στρατός είναι μια προφυλακή των εθνών στον αγώνα εναντίον της καινούριας μορφής σκλαβιάς.
Και προσέθεταν: «Το έμβλημά μας είναι το ίδιο με αυτό των προγόνων μας του 1821: “Ελευθερία ή Θάνατος”»! (Βασ. Αθ. Κόκκινου, «Με εγνωμοσύνη προς τους ήρωες του 1940», εφημ. «Η ΑΞΙΑ», 28-10-2011, «ΑΠΟΨΗ», σελ. 3/19).
«Οι Ιταλοί χλευάζονται σαν άνανδροι, μαλθακοί, μακαρονάδες, δειλοί, στους οποίους αρκεί η εμφάνιση του Έλληνα φαντάρου για να τραπούν σε φυγή» («Χάρτινος Πόλεμος», ό.π., σελ. 27).
Οι εφημερίδες (ο Τύπος), στην περίοδο του πολεμικού εξαμήνου, ενισχύει ακόμη ψυχολογικά τους αγωνιζόμενους για την ελευθερία στρατιώτες του πολεμικού μετώπου αλλά και πρακτικά τους παρέχει σημαντική βοήθεια, όπως π.χ. άλλοτε παίζουν τον ρόλο του ταχυδρομείου με τις οικογένειές τους και άλλοτε βλέπουμε να παροτρύνουν και να συμβουλεύουν κοπέλες και μανάδες στο πώς μπορούν να πλέξουν μάλλινες κάλτσες και φανέλες για τους μαχόμενους στη βαρυχειμωνιά στρατιώτες.
Επιπροσθέτως, η συμβολή του ελληνικού Τύπου στον εθνικό στόχο παγιώθηκε στη συνείδηση του ελληνικού λαού, δημοσιεύοντας ακόμη, παρά την τραγικότητα εκείνων των στιγμών του πολέμου, του φόβου, της πείνας και της φτώχειας, θαυμάσια και υπέροχα χρονογραφήματα, ρεπορτάζ και έξυπνες ειρωνικές, σατυρικές, κυρίως για τον αντίπαλο εχθρό, γελοιογραφίες.
Τέλος, πρέπει να τονιστεί, ότι η συμβολή του ημερήσιου αθηναϊκού τύπου (λ.χ. «Καθημερινή», «Έθνος», κ.ά.) υπήρξε σημαντική στην καλλιέργεια και τόνωση του θρησκευτικού συναισθήματος και της ακράδαντης πίστης στην Παναγία τόσο του λαού όσο και του στρατού, κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου. Η αρχή αυτή μάλιστα έγινε αμέσως μετά τον τορπιλλισμό του πολεμικού πλοίου «Έλλη» κατά την εορτή της Παναγίας στην Τήνο και δημιούργησε τη βεβαιότητα, ότι οπωσδήποτε ο Θεός του δικαίου και της ελευθερίας και η Παναγία θα βοηθούσαν τους μαχόμενους στρατιώτες στη νίκη των ελληνικών όπλων.
Αξιόλογη για παράδειγμα είναι η σχετική «θρησκευτική» αρθρογραφία του διακεκριμένου δημοσιογράφου Γεωργίου Α. Βλάχου στην εφημερίδα «Καθημερινή» (βλ. σχετικά βιβλίο του Ιωάννη Μ. Χατζηφώτη, Η Εκκλησία στον αγώνα του σαράντα, εκδ. «Ατλαντίς», Αθήναι, χ.χρ., σελ. 131-137). Το πνεύμα αυτό διείπε ολόκληρο τον ελληνικό τύπο και υπήρχε πλήρης ομοφωνία (λ.χ. εφημερίδες «Νίκη», «Έθνος», «Ελληνικόν Μέλλον», κ.λπ.).
Επιλογικά, μην ξεχνάμε, ότι «μέσα σ’ αυτό το εξάμηνο ο Τύπος της εποχής πέρασε βίαια από την φίμωση της λογοκρισίας της δικτατορίας Μεταξά στην ανύψωση της ελληνοϊταλικής σύγκρουσης, για να πέσει απότομα στο σκοτάδι της Κατοχής» («Χάρτινος πόλεμος», ό.π., σελ. 27).