Ένα... χάσμα στη χρήση της ελληνικής γλώσσας!

- Του ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΒΑΣΙΛΟΜΑΝΩΛΑΚΗ*

Αυτή την ερώτηση μου έκαναν, μαθητές της Α’ Γυμνασίου, όταν μετάφρασα, αφελώς, την Αγγλική λέξη redecoration. Στην προσπάθειά μου να τους βοηθήσω να κάνουν βαθύτερη επεξεργασία της έκφρασης, έγραψα στον πίνακα τη λέξη «καινός».
Η αντίδραση τους άμεση, γουρλώνουν τα μάτια και μια μαθήτρια πετάγεται «Λάθος είναι, κύριε». Άντε να εξηγήσεις τις διαφορές… Τότε, διακόπτει άλλη μαθήτρια «Α, εγώ την έχω ακούσει τη λέξη, την έχουμε γράψει στο τετράδιό μας». Και πρόθυμα μου

έδειξε ένα τετράδιο-ευρετήριο στο οποίο γράφουν τις Ελληνικές λέξεις που δεν καταλαβαίνουν και την ερμηνεία τους σε απλούστερα Ελληνικά! «Μπράβο», απαντώ «εξαιρετική ιδέα μόνο που θα προτιμούσα να κάνετε βαθύτερη επεξεργασία της κάθε νέας Ελληνικής λέξης που μαθαίνετε. Δηλαδή, να γράφετε παραδειγματικές φράσεις, προτάσεις, μια μικρή παράγραφο…». Με κοίταξαν περίεργα και δεν συνέχισα. Τι να σου κάνουν τα παιδιά, σκέφθηκα, είναι τα μόνα που δεν φταίνε. Η ποιότητα στη χρήση της Ελληνικής, σε κάθε πεδίο, διολισθαίνει ασταμάτητα εδώ και δύο δεκαετίες τουλάχιστον. Κάθε προσεκτικός παρατηρητής, ακροατής, θεατής τα καταγράφει  ανήμπορος να κάνει οτιδήποτε…

Το χάσμα της γλώσσας

Το μεγάλο χάσμα στη χρήση της γλώσσας ανάμεσα στα έντυπα μέσα και στα υπόλοιπα μέσα μαζικής επικοινωνίας διευρύνεται συνεχώς. Τα λάθη στα έντυπα μέσα (εφημερίδες, περιοδικά) είναι λιγότερα για πολλούς λόγους και γενικά αποφεύγεται η χρήση νεολογισμών, παραφθαρμένων γλωσσικών δανείων ή ατόφιων εκφράσεων της Αγγλικής. Κάτι η αυστηρότητα του αρχισυντάκτη, η επιμέλεια του διορθωτή και τα λάθη ξορκίζονται. Τι γίνεται όμως όταν αυτά τα ίδια κείμενα διαβάζονται επιλεκτικά σε ραδιόφωνα και τηλεοράσεις; Η επιθυμία για εντυπωσιασμό, για την έξυπνη ατάκα, να γίνουν όλοι γλωσ­σοπλάστες και τα λάθη εισβάλλουν. Ας δεχθούμε ότι, όταν κάποιος κάνει ζωντανή εκπομπή είναι αναπόφευκτο να κάνει κάποια λάθη. Αυτό όμως που ενοχλεί αφάνταστα είναι η χρήση φράσεων της Αγγλικής από δόκιμους μέχρι «φτασμένους» δημοσιογράφους ή παρουσιαστές. Για παράδειγμα οι παρακάτω Αγγλικές λέξεις ακούγονται κάθε ώρα της ημέρας: break, viral, tweet, meeting, meet up, on line, catering, finalist, inter­view, event, troll, non paper, off the record…
Γιατί το κάνουν θα αναρωτηθείτε. Άγνωστο. Άλλη μια ανησυχητική συνήθεια είναι να μεταφράζουν Αγγλικές φράσεις όπως: take your time = «πάρε το χρόνο σου», αντί να πουν «μη βιάζεσαι». Skele­ton in the cupboard = «σκελετός στο ντουλάπι», αντί να πουν «καλά κρυμ­μένο μυστικό». On the air = “εί­μαστε στο αέρα” αντί να πουν «εκπέ­μπουμε». Live = «ζωντανά» αντί να πουν «σε πραγματικό χρόνο» κ.α.

Αποτελεσματικοί δάσκαλοι

Από την ιστοσελίδα του καθηγητή Μπαμπινιώτη αντιγράφω: «Όταν λειτουργείς δημόσια και απευθύνεσαι –και επηρεάζεις άρα– χιλιάδες ανθρώπους, η εκφορά τού λόγου σου παίρνει άλλες διαστάσεις. Ξεπερνά το άτoμo. Ο εκφωνητής/παρουσιαστής τού δελτίου ειδήσεων ή o παραγωγός μιας εκπομπής λόγου στο ραδιόφωνο ή στην τηλεόραση δεν είναι ιδιώτης: είναι δημόσιο πρόσωπο... Ειδικά ως προς τη γλώσσα, αποτελεί τον πιο αποτελεσματικό «δάσκαλο». Αυτόν που με τον λόγο του επηρεάζει βαθιά το γλωσσικό αίσθημα ιδίως των μειωμένης γλωσσικής αντιστάσεως ακροατών/θεατών, δηλ. των νεώτερων σε ηλικία ατόμων και των λιγότερο μορφωμένων, μια και το γλωσσικό αίσθημα στηρίζεται κατά πολύ κυρίως στην ακουστική γλωσσική μας εμπειρία».
Στις παραπάνω σοφές επισημάνσεις προσθέτω ότι αν κάποιοι δημοσιογράφοι θέλουν να επιδείξουν πόσο Αγγλομαθείς είναι ας παίρνουν συνεντεύξεις από αλλοδαπούς αξιωματούχους. Αντίθετα, αν θέλουν να στηρίξουν την γλώσσα μας, ας αρχίσουν να πηγαίνουν σε βιβλιοθήκες.

Πόση ορθογραφία να αντέξουν;

Θεωρώ ότι όλοι επιθυμούμε τα παιδιά να αγαπήσουν τη γλώσσα μας, να την κάνουν κτήμα τους και να γίνουν καλοί χρήστες της. Πιστεύω όμως ότι η πολιτική που ακολουθούμε είναι μη φιλική. Ποιος ασχολείται με το πόσες ώρες βασανίζονται κάθε μέρα μαθητές Δημοτικού για να μάθουν την ορθογραφία της ημέρας; Κανένας.
Πόσες διδακτικές ώρες σπαταλούνται καθημερινά για να ελεγχθεί πόσο καλά γνωρίζουν την ορθογραφία τους οι μαθητές; Άγνωστο. Ποιοι συμπάσχουν όταν τα παιδιά υποφέρουν, αγωνιούν, αγχώνονται κι αρνούνται να πάνε στο σχολείο; Οι γονείς τους. Έχω σοβαρές ενστάσεις για τον τρόπο με το οποίο υποχρεώνονται τα μικρά παιδιά να μάθουν να γράφουν σωστά τη γλώσσα μας.
Πιστεύω ότι οφείλουμε να είμαστε ορθογράφοι σε κάθε γλώσσα που μιλάμε. Την εποχή της ηλεκτρονικής επικοινωνίας με την αυτόματη διόρθωση κειμένων, οφείλουμε να εστιάσουμε την προσοχή μας σε στρατηγικές μάθησης και μόνιμα προγράμματα φιλαναγνωσίας.
Συμπερασματικά, η καλή γνώση της γλώσσας μας και η σωστή χρήση της οφείλει να είναι προαπαιτούμενο για καθένα που έχει δημόσιο λόγο. Η ορθογραφία έχει πάψει προ πολλού να είναι εργαλείο μάθησης και αξιολόγησης, εμείς γιατί επιμένουμε; Να παραμερίσουμε δικαιολογίες και παλιές πρακτικές και να πιστέψουμε πως η γλώσσα μας είναι αξία που δεν ξεπουλιέται.

* Ο Κυριάκος Βασιλομανωλάκης είναι Πτυχ. Ψυχολογίας - Ανάπτυξης Παιδιού, Μ.Edu., συγγραφέας «Μαθαίνω εύκολα», «Θυμάμαι Εύκολα», «Μελετώ αποτελεσματικά».