Η μόνη λύση...

ΓΝΩΜEΣ

Γράφει ο  ΣΠΥΡΟΣ  ΕΡΓΟΛΑΒΟΣ,
Φιλόλογος-Συγγραφέας

*  Υπάρχει διέξοδος στο σημερινό αδιέξοδο της χώρας; Ναι, θα μας πουν οι κοινωνιολόγοι και οι δημοσκόποι: Σε μια δημοκρατική πολιτεία τη διέξοδο τη δίνει ο κυρίαρχος λαός με την ψήφο στις εκλογές. Αυτή τη διέξοδο αναζητήσαμε τον περασμένο Γενάρη με τις εκλογές, αυτή την ίδια διέξοδο αναζητούμε και με τις εκλογές που έρχονται.
Εύκολη, οπωσδήποτε, η απάντηση, δύσκολη όμως η λύση. Όταν φτάνεις σε μια τραγική κατάσταση, σαν αυτή που περνάμε σήμερα, αν θέλεις να προχωρήσεις στη ριζική αντιμετώπισή της, πρέπει "με περίσκεψη και με αιδώ" να αναζητήσεις τα αίτια που μας οδήγησαν σ’ αυτή. Αν ζούσε σήμερα ο σοφός νομοθέτης της αρχαίας Αθήνας, ο Σόλων, και ζητούσαμε τη συμβουλή του, δε θα βρισκόταν σε δυσκολία να μας προσφέρει την "υποθήκη" του:  "Όπως η Αθήνα, στις μέρες μου – θα μας έλεγε – έτσι και η χώρα σας σήμερα κινδύνευσε και κινδυνεύει από την αφροσύνη και την απληστία των πολιτών της, απ’ την ανευθυνότητα και την ανεντιμότητα των αρχόντων που όλα αυτά τα χρόνια της μεταπολίτευσης πλούτιζαν με παράνομες και άδικες πράξεις, και ιδιοποιούνταν, προς όφελος των ιδίων και των δικών τους, αφειδώς τη δημόσια περιουσία. Έτσι οδηγηθήκατε – θα πρόσθετε – στους δανεισμούς και στην υπερχρέωση· δανεισμοί παρατεταμένοι και επαναλαμβανόμενοι που κατέληξαν στην κυριολεκτική υποδούλωσή σας, και στην υποδούλωση της γης σας".
Προχώρησε έτσι ο Σόλων στα γνωστά από την ιστορία ριζοσπαστικά μέτρα και έθεσε τις στέρεες βάσεις για την ίδρυση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Δίδαξε, κατ’ αυτόν τον τρόπο, διαχρονικά τους ανθρώπους που αγαπούσαν τη Δημοκρατία, πως αυτή η κατ’ εξοχήν ελληνική συνήθεια, όπως άλλωστε, κάθε μεγάλη επινόηση, έπρεπε, βέβαια, να έχει τον εφευρέτη της, ήταν όμως – και εξακολουθεί να παραμένει – ουσιαστικά, μια συλλογική κατάκτηση, με πολλά στάδια, με πολλούς και δύσκολους αγώνες, και, πάνω απ’ όλα, με πολλή σοφία· προϋπόθεση απαραίτητη, από τότε, για την ύπαρξη και την εδραίωση της Δημοκρατίας, παραμένει πως δίπλα στη σοφία του μεταρρυθμιστή και του νομοθέτη, χρειάζεται και η σοφία του πλήθους. Δίπλα στους θεμελιωτές της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, στο Σόλωνα, στον Κλεισθένη και στον Περικλή, υπήρξε η κύρια πηγή της εξουσίας, και αυτή η αστείρευτη πηγή ήταν ο Δήμος, το σύνολο δηλαδή των πολιτών της, μέσα από τα θεσμοθετημένα όργανά της.
Μέσα σε λίγες λέξεις, γλωσσικά εύκολες και για τους Έλληνες της εποχής μας, ο Αριστοτέλης, στο κλασικό πολιτικό του έργο, την "Αθηναίων Πολιτεία", δίνει τον περίφημο ορισμό της Δημοκρατίας, σύμφωνα με τον οποίο: "Απάντων αυτός εαυτόν περιποίηκεν ο δήμος κύριον, και πάντα διοικείται ψηφίσμασι και δικαστηρίοις, εν οις ο δήμος εστίν ο κρατών".
Αυτό ακριβώς δεν έχουμε κατανοήσει εμείς οι νεότεροι Έλληνες: δεν έχουμε δηλαδή κατανοήσει πως η Δημοκρατία δεν είναι ποτέ αυτονόητη, πως έχει ανάγκη από θεσμούς ισχυρούς και, κυρίως, από δραστική κοινή γνώμη, και δεν μπορεί να στερηθεί το ένα ή το άλλο χωρίς να υποστεί ισχυρό πλήγμα. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι όλα αυτά τα χρόνια της μεταπολίτευσης, μπήκε με επίκεντρο το Προεδρικό Μέγαρο στην κατηγορία των επετειακών εορτασμών, έχει βαλσαμωθεί και ασφυκτιά κυριολεκτικά κάτω από τα εγκώμια, ενώ ο λαός, στο σύνολό του, απογυμνώθηκε από κάθε εξουσία, δεχόμενος να μην είναι παρά ονομαστικά κυρίαρχος. Η πολιτική, κάτω από αυτές τις συνθήκες, από "τέχνη του κυβερνάν τους ανθρώπους", κατά τον Αριστοτέλη, έχει μεταβληθεί σε τέχνη να απογυμνώνει τους πολίτες από τις δικαιοδοσίες τους, και μάλιστα με τη συγκατάθεσή τους·
Και οι συνέπειες αυτού του φαινομένου;
Αυτές που ζήσαμε σαράντα ολόκληρα χρόνια σε τούτο το δύσμοιρο τόπο, και αυτές που ζούμε, σε όλο τους το τραγικό μεγαλείο, σήμερα. Βαδίζουμε, ξανά, μέσα σε επτά μήνες, προς τις κάλπες. Η τύχη μας είναι σαφέστατα προδιαγεγραμμένη. Έχουμε μπροστά μας, ήδη απ’ την πρώτη μέρα μετά τις εκλογές, μια σκληρή και οδυνηρή συμφωνία που θα κληθούν – θέλουν δε θέλουν – να εφαρμόσουν αυτοί που θα εκλέξουμε με την ψήφο μας. Παλιοί και νέοι που πρόκειται να αναλάβουν τα ηνία της χώρας έχουν δώσει ήδη εξετάσεις. Κύριο γνώρισμά τους οι μεταμορφώσεις, πιο έντονες ακόμα κι από αυτές που περιγράφει ο Οβίδιος στο περιώνυμο επικό ποίημά του. Όντα με αγαθές προφανώς διαθέσεις, κάτω από την ψυχική κατάσταση του πανικού που επιβάλλει η σκληρή πραγματικότητα, μεταμορφώνονται σε άλλες, εντελώς αντίθετες από πριν, ζωντανές υπάρξεις ή παγώνουν αποκτώντας τη στατικότητα της πέτρας.
Θυμάστε, ασφαλώς, τα άκρως αντιμνημονιακά "Ζάππεια" του Σαμαρά. Ήρθε όμως η σύγχρονη "μάγισσα Κίρκη" – η εξουσία των εταίρων και δανειστών μας – πρόβαλε το δέλεαρ της εξουσίας, με το μαγικό ραβδί του Σαρκοζί και της Μέρκελ, και επέφερε την πλήρη μεταμόρφωσή του. Κάτι παρόμοιο, σε λίγο, συνέβη και με το διάδοχό του, τον Αλέξη Τσίπρα. Το ίδιο ακριβώς θα συνέβαινε ή ενδεχομένως να συμβεί και με οποιονδήποτε θερμό θιασώτη της εξουσίας. Στην κατάσταση που έχουμε φτάσει άλλη λύση δεν υπάρχει: η ίδια Κίρκη θα καραδοκεί, οι ίδιες αναγκαστικά μεταμορφώσεις θα ακολουθούν.
Ήμουν μέσα στο κόμμα – εξομολογήθηκε, τις προάλλες ο Τσίπρας – ένας "Προμηθέας Δεσμώτης". Δεσμώτης οπωσδήποτε· πρώτα του ίδιου του κόμματος που απαρτιζόταν από 12 – 13 συνιστώσες, οι οποίες είχαν μεν δεχθεί την ενοποίησή τους για τις ανάγκες της εξουσίας, διατηρούσαν όμως την ιδεολογική τους αυτοτέλεια. Δεσμώτης έπειτα των προεκλογικών του υποσχέσεων οι οποίες, με τα πιο απλά δεδομένα, δεν μπορούσαν να υλοποιηθούν.  
Δεσμώτης, τελικά, των εταίρων μας στην Ευρώπη και δανειστών, οι οποίοι, όπως ήταν αναμενόμενο, επέβαλαν τις απόψεις τους, με βάση τα Ευρωπαϊκά δεδομένα, δέσμευσαν δε με τη συμφωνία που "αναγκάστηκε" να υπογράψει η Κυβέρνηση και να εγκρίνει η Βουλή με συντριπτική πλειοψηφία, όλους μας, πολιτικούς και πολίτες, με συνέπεια να είμαστε όλοι – ποιος ξέρει για πόσα χρόνια - "δεσμώτες". Και ως τέτοιοι προσερχόμαστε στις κάλπες· τα δεδομένα, μετά τις εκλογές, είναι σε όλους γνωστά. Δεν θα ισχύσουν προγράμματα των κομμάτων, που τα συνέθεσαν για να ρίξουν στάχτη στα μάτια των πολιτών· ισχύει και μάλιστα ως "δαμόκλειος σπάθη" το τριετές πρόγραμμα που μας επέβαλαν οι δανειστές μας. Αυτό πρέπει όλοι μας – οι δεσμώτες – να το χωνέψουμε.
"Προμηθέας" όμως ο Τσίπρας και οι συνυποψήφιοί του που διεκδικούν την εξουσία, με ποια έννοια; Η σημερινή κατάσταση αποτελεί τραγική συνέπεια των "επιμηθέων" – μηδενός εξαιρουμένου – που κυβέρνησαν τούτη τη χώρα όλα τα χρόνια της μεταπολίτευσης. Γι’ αυτή την κατάσταση είναι όλοι τους υπεύθυνοι, είμαστε όλοι υπεύθυνοι. Από την άποψη αυτή δεν έχουμε, ούτε οι πολιτικοί, ούτε οι πολίτες, καμιά σχέση με τον "Προμηθέα". Είμαστε όλοι "Επιμηθείς". Έχουμε τα ίδια ακριβώς γνωρίσματα με τους ανθρώπους της πρό του Προμηθέα εποχής, όπως ακριβώς τους περιγράφει ο Αισχύλος στο ομώνυμο έργο του, με τούτα τα λόγια: "Έβλεπαν και δεν έβλεπαν, άκουγαν και δεν άκουγαν παρόμοιοι με σκηνές ονείρων μπέρδευαν τα πάντα στην άσκοπη ζωή τους".
Αν θέλετε να επιβεβαιώσετε τη διαχρονικότητα και την επικαιρότητα των λόγων του Αισχύλου, δεν έχετε παρά να δείξετε λίγη επιμονή και να παρακολουθήσετε τα προεκλογικά τηλεοπτικά παράθυρα και τις προεκλογικές πολιτικές συγκεντρώσεις. Δεν είναι μόνο οι ασυναρτησίες και οι ηλιθιότητες σε σχέση με τη σοβούσα κατάσταση που θα ακούσετε· είναι κυρίως η ανευθυνότητα και ο άκρως επιπόλαιος τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζουν και πρόκειται να αντιμετωπίσουν την επικείμενη θύελλα. Βρείτε, στη συνέχεια, κάποια ευκαιρία να παρακολουθήσετε συζητήσεις συμπολιτών σας που διακατέχονται από τον ίδιο φανατισμό.
Τότε, να είστε βέβαιοι πως θα διαπιστώσετε ότι βρισκόμαστε, σε μεγάλο μάλιστα ποσοστό, πάνω από τα όρια της φρόνησης και μοιάζουμε με τους ήρωες της αρχαίας τραγωδίας που, όταν το αντιλαμβάνονται, έχει ήδη επέλθει η καταστροφή. Γι’ αυτό επανέρχομαι στον τίτλο του σημερινού άρθρου: Πως υπάρχει μια μόνο λύση για να βγούμε από το τραγικό αδιέξοδο στο οποίο έχουμε φτάσει: Η επόμενη κυβέρνηση – με τη συγκατάθεση και τη στήριξη των πολιτικών κομμάτων που ψήφισαν τη νέα επώδυνη συμφωνία στη Βουλή – να απαρτίζεται από πρόσωπα με φρόνηση, εντιμότητα και βούληση ισχυρή, χωρίς δεσμεύσεις και χωρίς εξαρτήσεις από τα γνωστά κέντρα εξουσίας, εσωτερικού και εξωτερικού, και όχι από κωμικές φιγούρες, σαν αυτές που ζήσαμε και μάλιστα σε αφθονία και μας οδήγησαν σ’ αυτό το αδιέξοδο. Άλλη λύση δεν υπάρχει. Όσοι έτυχε να παρακολουθήσετε το "DEBATE" των πολιτικών αρχηγών, τις προάλλες, θα το έχετε διαπιστώσει.