H επιστήμη της Ιατρικής στην αρχαία Ελλάδα...

-  Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΕΜΟΣ

Ο μεγάλος Γερμανός φιλόσοφος Εμμανουήλ Κάντ αναφερόμενος στο αρχαίο ελληνικό πνεύμα είπε: «Εκτός από τις τυφλές δυνάμεις της φύσης, ό,τι κινείται στον κόσμο αυτόν, έχει την προέλευσή του από την Ελλάδα…».
Από τα έπη του Ομήρου έχουμε πληροφορίες σχετικά με ιατρικά θέματα, που μας αφήνουν κατάπληκτους. Ειδικοί μελετητές των επών του Ομήρου αναφέρουν ότι, στην Ιλιάδα υπάρχουν 147 περιπτώσεις τραυματισμών σε μάχες από τις οποίες οι 106 ήταν από λόγχες, οι 17 από ξίφη, οι 12 από βέλη και οι 12 από σφεντόνες. Η θνησιμότητα από αυτούς τους τραυματισμούς ήταν 77,6%. Επίσης, πληροφορούμαστε ότι ο στρατιωτικός ιατρός του βασιλιά Μενέλαου (συζύγου της Ελένης) αφαίρεσε ένα βέλος, ρούφηξε το αίμα και εφάρμοσε αλοιφή στο τραύμα του βασιλιά.
Δηλαδή, δύο χιλιάδες προ Χριστού οι Έλληνες ασκούσαν μεθοδικά την αντιμετώπιση ιατρικών προβλημάτων. Ο Όμηρος μιλάει για εσωτερικές αιμορραγίες, που φέρουν «κελαινόν θάνατον» (κελαινός= μαύρος), για εσωτερικά τραύματα, χειρουργικές επεμβάσεις και για ένα σωρό άλλα προβλήματα, που αποκαλύπτουν πόσο είχε προχωρήσει η αντιμετώπιση ιατρικών προβλημάτων τόσους αιώνες προ Χριστού…
Ο στρατιωτικός γιατρός που θεράπευσε τον Μενέλαο ήταν ο Μαχάων, διάσημος γιατρός των ομηρικών χρόνων.
Ο Ασκληπιός ήταν ο θεός της ιατρικής. Ήταν γιος του Απόλλωνα και της Κορωνίδας. Κόρες του Ασκληπιού ήταν η Υγεία και η Πανάκεια. Γι’ αυτό και ο όρκος του Ιπποκράτους αρχίζει: «Ορκίζομαι στο θεό Απόλλωνα, τον ιατρό και θεό Ασκληπιό και στην Υγεία και στην Πανάκεια και επικαλούμενος την μαρτυρία όλων των θεών ότι θα εκτελέσω κατά τη δύναμη και την κρίση μου τον όρκο αυτόν και τη συμφωνία αυτή» κ.λπ..
Ο Όμηρος παρουσιάζει τον Ασκληπιό ως φύλαρχο και ικανό θεραπευτή τραυμάτων. Τον απεικονίζουν με μία ράβδο στην οποία πλέκονται δύο φίδια. Η απόρριψη του δέρματος (φιδοπουκάμισο) συμβολίζει την ανανέωση της ζωής. Ο Ασκληπιός στο μύθο παρουσιάζεται ως θεός. Βωμοί για τον Ασκληπιό είχαν κτιστεί σε όλη την Ελλάδα. Οι πιο ξακουστοί ήταν στην Κω και στην Επίδαυρο.
Στους εξαίρετους αυτούς ναούς συνέρεαν ασθενείς από όλον τον κόσμο και πέρα από αυτόν, ζητώντας θεραπεία για όλα τα είδη των ασθενειών και, σίγουρα, κάποιοι έπαιρναν αυτό για το οποίο πήγαιναν. Απλές πρακτικές όπως λουτρά, δίαιτες, μασάζ και άσκηση εφαρμόζονταν σε αυτούς τους ναούς, αλλά η κύρια θεραπεία βασιζόταν στην ψυχοθεραπεία, γνωστή ως «επώαση». Μετά τις θυσίες στο θεό και το εξαγνιστικό λουτρό, ο ασθενής θα κοιμόταν στο δώμα με τις κιονοστοιχίες στο «άβατον», όπου θα τον επισκεπτόταν είτε ο θεός Ασκληπιός στο όνειρό του είτε θα τον θεράπευαν οι γήινοι εκπρόσωποι του θεού ιερείς. Αλοιφές και φυτικά εκχυλίσματα, ακόμα και μικρές χειρουργικές επεμβάσεις, ήταν κοινές σε αυτούς τους ναούς. Παρόλο που οι Έλληνες ήταν πιο πνευματικά αναπτυγμένοι, και, κατά συνέπεια, λιγότερο δεισιδαίμονες από τους Αιγυπτίους και τους Βαβυλωνίους, οι Έλληνες γιατροί, μέχρι την ανατολή του 5ου αιώνα π.Χ., έμοιαζαν να τρέφουν μεγαλύτερη πίστη στη θρησκευτική θεραπεία που περιελάμβανε εξορκισμό, πνεύματα, μάγους ιερείς και ιερείς απ’ ό,τι στις φυσικές θεραπείες και τα φάρμακα.
Όλα αυτά άλλαξαν με την εμφάνιση του Ιπποκράτη στο στερέωμα της Ιατρικής. Αλλά και πριν ακόμη από τον Ιπποκράτη, ο αρχαίος ελληνικός ιατρικός κόσμος άρχισε να αναστατώνεται από τα ιατρικά ευρήματα του Πυθαγόρα και ορισμένων από τους μαθητές του.
Αλκμέων: Ιατρός (περί το 520 π.Χ.). Μαθητής του Πυθαγόρα, ήταν ο πρώτος που πραγματοποίησε επιστημονικές ανατομές στο ανθρώπινο σώμα. Ξεχώρισε τις αρτηρίες από τις φλέβες και έκρινε, ορθώς, ότι ο εγκέφαλος ήταν η έδρα του πνεύματος. Αναγνώρισε το οπτικό νεύρο και τους αγωγούς που συνδέουν τα αφτιά με το στόμα. Αυτές τώρα ονομάζονται «Ευσταχιανές σάλπιγγες», από τον Ιταλό ανατόμο που τις ανακάλυψε, 2000 χρόνια αργότερα.
Ιπποκράτης: Ιατρός (460-370 π.Χ.). Ονομάστηκε «Πατέρας της Ιατρικής», διότι ίδρυσε στη νήσο Κω την πιο ορθολογική και προοδευμένη ιατρική σχολή στον αρχαίο κόσμο. Σπούδασε στην Αθήνα, αλλά, ακολουθώντας το ελληνικό έθιμο, ταξίδεψε πολύ στη Θεσσαλία, στη Μακεδονία και στη Θράκη για να διευρύνει την πείρα του. Αναρίθμητα αποδίδονται σ’ αυτόν και, μέχρι πριν από διακόσια περίπου χρόνια, θεωρείτο ως η απόλυτη αυθεντία στην Ιατρική. Όλοι οι γιατροί του αποτίνουν φόρο τιμής όταν παίρνουν τον «Όρκο του Ιπποκράτη». Παρότρυνε τους γιατρούς να διατηρούν υψηλά επαγγελματικά και ηθικά κριτήρια και να ανακαλύπτουν τα φυσικά αίτια των ασθενειών.
Αντίθετα με όλους τους προκατόχους του, ο Ιπποκράτης πίστευε ότι η ασθένεια ήταν αποτέλεσμα φυσικών και όχι υπερφυσικών αιτιών. Έτσι, σηματοδότησε το τέλος των μάγων –γιατρών κάθε μορφής και της εκμετάλλευσης από τους ιερείς και ξεκίνησε τη νέα εποχή της κλινικής ιατρικής. Καθιέρωσε τις βασικές αρχές της διαιτητικής και ολιστικής ιατρικής και θεωρούσε τον εγκέφαλο ως το κέντρο της νόησης. Βασιζόταν περισσότερο σε γενικά μέτρα, όπως η δίαιτα, αλλαγή ατμόσφαιρας κ.λπ. αντί στα φάρμακα. Πίστευε ότι η λήψη τροφής, την οποία θεωρούσε καύσιμη ύλη, θα έπρεπε να είναι ανάλογη της σωματικής δραστηριότητας του ατόμου. Αντίθετα με άλλες ιατρικές σχολές, η ιπποκρατική σχολή δεν αρκούνταν ποτέ απλά στο να υποθέτει ή να προτείνει θεωρίες, αλλά διεξήγαγε επίσης εξαιρετικές κλινικές δοκιμές. Έτσι, υπό επίβλεψη, στον ασθενή χορηγούνταν διαφορετικά είδη τροφής (παρόμοια με τα σημερινά ελεγχόμενα γεύματα) και μετά από πρόκληση εμετού, οι ανεπαρκώς επεξεργασμένες τροφές θα απαλείφονταν από τη δίαιτα του ασθενούς.
Ο Ιπποκράτης, ο οποίος προσέδωσε ένα νέο πνεύμα στην Ιατρική, εξασκούσε πραγματικά σύγχρονη ιατρική πριν από 2.500 χιλιάδες χρόνια. Η ιπποκρατική συλλογή βιβλίων, που αποτελείται από εκατό τόμους και γράφτηκε από τον ίδιο και άλλους συγγραφείς που εμπνεύστηκαν από τον δάσκαλό τους Ιπποκράτη, συγκρουόταν μετωπικά με τις μαγικές τελετουργίες, τα μυστικά ξόρκια και την περίπλοκη και τυραννική θεολογία των καιροσκόπων ιερέων των παλαιών καιρών. Προωθούσαν την επιστημονική παρατήρηση συμπτωμάτων, την αντικειμενική κρίση, την ήρεμη σοφία και την προσεκτική καταγραφή των φυσικών σημείων της νόσου, τόσο για την υπόδειξη πιθανών θεραπειών όσο και για τη συμβολή στη διάγνωση παρόμοιων ασθενειών σε άλλους πάσχοντες. Όλα αυτά αποτελούσαν ουσιώδη προσόντα για έναν καλό γιατρό τότε αλλά και τώρα. Δεν χωρεί αμφιβολία το γιατί παγκοσμίως θεωρείται ο Ιπποκράτης ως ο πατέρας της Ιατρικής.
Οι ανώτεροι στόχοι και τα υψηλά ιδανικά της ιπποκρατικής σχολής είναι σαφείς στον «Όρκο του Ιπποκράτη», τον οποίο οι μαθητές υποχρεώνονταν να πάρουν κατά την είσοδό τους στη σχολή, στη μαθητεία της Ιατρικής.
Αριστοτέλης: Φιλόσοφος (384-322π.Χ.). Αυτή η μεγαλειώδης προσωπικότητα στην ιστορία της επιστήμης, παρόλο που δεν ήταν γιατρός ο ίδιος, ωστόσο, είχε αξιοσημείωτη επιρροή στην ιατρική, όπως περίπου και σε κάθε άλλο γνωστικό πεδίο. Είχε πραγματοποιήσει ανατομές και μελέτες σε πολλά διαφορετικά είδη ζώων και έτσι εγκαινίασε τον τομέα της βιολογίας, της ζωολογίας, της ιστολογίας και την επιστήμη της συγκριτικής ανατομίας και εμβρυολογίας, όλες σχετικές με την ιατρική. Οι απόψεις του είχαν ανυπολόγιστη επιρροή σε όλους τους κλάδους της επιστήμης συμπεριλαμβανομένης της Ιατρικής.
Ηρόφιλος και Ερασίστρατος:
Ο Ηρόφιλος, ανατόμος, που έδρασε από το 300 έως το 250π.Χ. και ο Ερασίστρατος, ιατρός (περί το 304-250π.Χ.) ήταν πρωτοπόροι της επιστημονικής νεκροτομής σε ανθρώπινα πτώματα για εκπαίδευση φοιτητών και για μελέτη οργάνων και της λειτουργίας τους. Ορθώς διαχώρισαν τον εγκέφαλο σε εγκέφαλο και παρεγκεφαλίδα και μελέτησαν το αναπαραγωγικό σύστημα και τη λειτουργία του. Το έργο τους δεν ξεπεράστηκε, ούτε καν προσεγγίστηκε, για τουλάχιστον 1500 χρόνια!..
Διοσκουρίδης: Ιατρός-χειρούργος (περί το 60μ.Χ.). Ο Διοσκουρίδης μελέτησε τα φυτά ως πηγή φαρμάκων και συνέγραψε πέντε βιβλία που εγκαινίασαν την πρώτη παγκοσμίως επιστημονική φαρμακοποιία περιλαμβάνοντας λεπτομερείς βοτανικές και φαρμακολογικές συνταγές ελεύθερες δαιμονίων, κακών πνευμάτων και μαγείας. Τα συγγράμματά του αργότερα μεταφράστηκαν στη Λατινική και αποτέλεσαν τη βάση της σύγχρονης βοτανικής έρευνας.
Γαληνός: Γεννήθηκε στην Πέργαμο της Ιωνίας, γιατρός (130-203μ.Χ.). Ένας από τους μεγαλύτερους γιατρούς της αρχαιότητας. Σπούδασε φιλοσοφία στην Πέργαμο και στη Σμύρνη και ιατρική στην Αλεξάνδρεια, η οποία τότε ήταν ακμάζον κέντρο της ελληνικής επιστήμης. Αποφοιτώντας σε ηλικία 28 ετών, διορίστηκε χειρουργός σε σχολή πολεμιστών, όπου είχε την ευκαιρία να μελετήσει τα τραύματα. Ωστόσο, ήταν τόσο πεπεισμένος για τις ικανότητές του, που μετακόμισε το ιατρείο του στη Ρώμη όπου, μετά από μερικά χρόνια, προσελήφθη από τον Αυτοκράτορα Μάρκο Αυρήλιο.
Ο Γαληνός συνέβαλε ιδιαίτερα στην ανατομία ακόμη και τη στιγμή που την εποχή εκείνη ήταν παράνομο να ανατέμνονται ανθρώπινα σώματα και χρειάστηκε να χρησιμοποιήσει πιθήκους και χοίρους. Έκανε πολλές ανακαλύψεις στην ανατομία και φυσιολογία, συμπεριλαμβανομένου του γεγονότος ότι οι αρτηρίες ήταν γεμάτες αίμα, όχι αέρα όπως θεωρείτο έως εκείνη την εποχή.
Δυστυχώς, έχασε το νόημα της πλήρους κυκλοφορίας του αίματος, όπως συνέβη με όλους τους ιατρούς για της επόμενες μερικές εκατοντάδες χρόνων. Από τα 500 βιβλία που είχε γράψει ο Γαληνός, μόνο 80 σώζονται. Τα υπόλοιπα κάηκαν σε πυρκαγιά που κατέστρεψε το σπίτι του στη Ρώμη.

Γυναίκες στην αρχαία ελληνική ιατρική
Ένας από τους παλαιότερους επιστήμονες, που ασχολήθηκε με την ιατρική ήταν ο φιλόσοφος Πυθαγόρας. Μαζί με τους μαθητές του συνέγραψαν τα πρώτα δοκίμια για τη φροντίδα των παιδιών, αλλά βοήθησαν και η σύζυγος και οι κόρες του ειδήμονα. Στην πραγματικότητα, ήταν τόσο καλές στο θέμα, που κέρδισαν σε αναμέτρηση με τον διακεκριμένο ιατρό Ευρύφωντα υποστηρίζοντας, ότι ένα έμβρυο επτά μηνών ή και λιγότερο ήταν βιώσιμο.
Η ιστορία μας διδάσκει ότι, στη διάρκεια του μήνα του μέλιτος στη νήσο Λέσβο, η σύζυγος του Αριστοτέλη Πυθιάς τον βοήθησε στη μελέτη βιολογίας, βοτανικής και φιλοσοφίας. Μαζί συνέγραψαν μία εγκυκλοπαίδεια με τα σημαντικά ευρήματά τους. Η Πυθιάς ήταν ιδιαίτερα καλή στην εμβρυολογία, την ιστολογία και την συστηματική συλλογή και προσεκτική μελέτη ωαρίων από διαφορετικά είδη τους οδήγησε σε εξαιρετικές παρατηρήσεις και συγγραφή βιβλίων για τη γενεαλογία ιστολογία, ενώ πρότειναν θεωρίες για την γονιμότητα και την εμβρυολογική ανάπτυξη.