Καταγραφές από μια άλλη κρίση προσφυγιάς...

-  Του ΚΩΝ/ΝΟΥ ΧΡ. ΚΩΣΤΟΥΛΑ

Αυτές τις μέρες του Αύγουστου 2015, η χαλάρωση που θέλει η θερινή ραστώνη, οι διακοπές, ο παραθερισμός και τα παραδοσιακά πανηγύρια διαταράχτηκαν από έντονα πολιτικά και άλλα γεγονότα.
Ένα γεγονός που κυριαρχεί στη σκέψη των Ελλήνων, περισσότερο από όλα, είναι αυτό το κύμα των προσφύγων- μεταναστών που αποβιβάζεται στα νησιά του Αιγαίου για να διατρέξουν τη χώρα σε μια πορεία σωτηρίας και απομάκρυνσης από την πολεμική ζώνη της πατρίδας τους.
Οι Έλληνες, αυτό το γεγονός της προσφυγιάς, με όσα βλέπουν τα μάτια τους με τα «μάτια» των τηλεοπτικών μέσων ,και όσα ακούνε τα αυτιά τους, από τους τηλεοπτικούς αστέρες των μέσων ενημέρωσης, αντιμετωπίζουν το γεγονός από δύο πλευρές.
Η ανθρωπιστική ευαισθησία και η συμπάθεια προς τους εκπατριζόμενους τους τρέπει σε μια αυθόρμητη και πηγαία εκδήλωση αλληλεγγύης. Και είναι πολλοί που προσφέρουν βοήθεια σε αυτούς που δοκιμάζονται από τον πόλεμο και εκπατρίζονται με πόνο και οδύνη.
Από την άλλη πλευρά όμως, διάχυτη ανησυχία διακατέχει όλους για την έκταση που λαμβάνει το γεγονός και ένας φόβος για την εξέλιξή του και κάποιους κινδύνους και για την πατρίδα μας.
Οι σκηνές που βλέπουμε όλοι μας, με τις εικόνες από αυτόν το εκπατρισμό, και ιδίως με τις οικογένειες και τα μικρά παιδιά, μας γυρίζουν σε ιστορικά ανάλογα γεγονότα προσφυγιάς της πατρίδας μας, με όλη την τραγικότητα που γνώρισαν άλλες γενιές αλλά και ομογενείς και ομόθρησκοι.
Η ιστοριογραφία έχει καταγράψει τέτοιες προσφυγιές, με καταγραφές και μνήμες που όλο και αραιώνουν, ξεχνιούνται και λιγότερο αναφέρονται. Η παράδοση όμως διατηρεί πολύ περισσότερο τον μύθο και μεταφέρει αυτές τις εικόνες των αναμνήσεων των γεγονότων, σαν κειμήλια οικογενειακά σαν προσωπικές μαρτυρίες στους επιγόνους και όλοι εύχονται να μη ξανασυμβούν.
Κάποιο ενθύμιο, κάποιο σημάδι στο κορμί, κάποια φωτογραφία εκείνων που δεν άντεξαν τη δοκιμασία, κρατούν τη μνήμη του γεγονότος της προσφυγιάς που έζησαν κάποιοι στο ιστορικό παρελθόν.
Παρακολουθώντας σήμερα, «ζωντανά» με τις κάμερες, τις σκηνές αυτής της προσφυγιάς, οι μεγαλύτεροι από μας ανατρέχουν σε δικές τους τέτοιες δοκιμασίες, σε ξεθωριασμένες αναμνήσεις και ενθυμήσεις, και δεν είναι λίγοι εκείνοι που βρίσκουν σε αυτά που βλέπουν στην οθόνη, πολλά «καρέ» και πολλά «σποτ», μια ξεχασμένη μνήμη στο δικό τους «σεπέτι», μιας παράδοσης που ακόμη δεν λησμονιέται.
Ένα ιστορικό ανάλογο με αυτό που συμβαίνει και βλέπομε σήμερα πληθωρικά στη μικρή οθόνη, είναι η προσφυγιά των ανταρτόπληκτων, στην περίοδο εκείνου του δικού μας τραγικού πολέμου, ο οποίος αναφέρεται επιλεκτικά ως ανταρτοπόλεμος, συμμοριτοπόλεμος, εμφύλιος, στάση, κίνημα, επανάσταση, τρίτος γύρος ή και με άλλες εκφράσεις.
Ιστορικά, δημοσιογραφικά, προφορικά, ιδεολογικά, ακόμη και σήμερα ακούγονται όλες αυτές οι εκφάνσεις και χαρακτηρισμοί εκείνου του πολέμου.
Αλλά αυτό δεν είναι το κύριο στοιχείο αυτής της αναφοράς. 1947-1949, τα δραματικά γεγονότα του πολέμου εκείνου, μετακίνησαν μεγάλες μάζες των κατοίκων από τα χωριά της περιφέρειας στις μεγάλες πόλεις. Το κύμα αυτό των προσφύγων καταγράφεται και ιστορείται στη ενημέρωση, τον Τύπο, την ιστοριογραφία, σε επίσημα κείμενα ως «ανταρτόπληκτοι» ή «συμμοριόπληκτοι».
Το φαινόμενο αυτό ήταν μεγάλης έκτασης και στην Ήπειρο και ιδιαίτερα στα Γιάννενα, όπως το γνωρίσαμε, το ζήσαμε και το δοκιμάσαμε πικρά. Ο τοπικός Τύπος στις τρεις κυρίως ημερήσιες εκδόσεις του («ΗΠΕΙΡΩ­ΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝ», «ΚΗΡΥΞ» και «ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝ») έχει διασώσει δημοσιογραφικά και ιστορικά όλη την τραγικότητα αυτής της προσφυγιάς, το πλήθος των ανθρώπων που έφθασαν στα Γιάννενα, τον αγώνα της Πολιτείας με τις Προνοιακές δομές, με τη συνδρομή και Κοινωνικών και άλλων Συλλογικών φορέων, δημοτικών υπηρεσιών, Εκκλησίας και ιδιωτών, να υποδεχθεί, να περιθάλψει, να στεγάσει, να διαθρέψει, αυτούς όλους τους πρόσφυγες. Ήταν ένα έργο μεγάλο, επείγον και πρωτόγνωρο στην έκταση που δημιουργήθηκε.
Κτίρια δημοσίων σχολείων διετέθησαν για την προσωρινή στέγαση, ιδιωτικά σπίτια επιτάχτηκαν, καταυλισμοί σε λυόμενα, τολ και σκηνές στήθηκαν σε πολλά σημεία της πόλης, συσσίτια οργανώθηκαν, εφόδια και επιδόματα μοιράστηκαν , ρουχισμός και άλλα αναγκαία είδη διανεμήθηκαν και άλλα μέτρα υγειονομικής περίθαλψης, και εκπαίδευσης ελήφθησαν.
Ο τοπικός τύπος είναι γεμάτος από σχετική ειδησεογραφία και εύκολα οποιοσδήποτε φιλίστορας μπορεί να τα προσεγγίσει και να τα μελετήσει.
Η ανταρτοπληξία, όπως καταγράφηκε πλέον ιστορικά, σε μέγεθος προσφυγιάς και αριθμού προσφύγων, είναι το δεύτερο μετά την προσφυγιά της Μικρασιατικής καταστροφής του 1922, αφού οι ανταρτόπληκτοι σε όλη τη χώρα ξεπέρασαν τα 700.000 (επτακόσιες χιλιάδες) και πλέον καταγραμμένα από τις προνοιακές υπηρεσίες άτομα, σιτιζόμενα περιθαλπόμενα και επιδοτούμενα (καταγραμμένα στατιστικά στοιχεία).
Τα γεγονότα της πολεμικής εκείνης περιόδου και οι παράλληλες γενικές ειδήσεις προσεγγιζόταν και παρουσιαζόταν στους κινηματογράφους με τον γενικό τίτλο «επίκαιρα».
Η ΕΡΤ η οποία δημιούργησε ένα αρχείο κινηματογραφικών ταινιών και φωτογραφιών και άλλου επικοινωνιακού υλικού θα έχει και τέτοιες ταινίες επικαίρων. Για άγνωστους λόγους επίκαιρα με σκηνές από το κύμα στις πόλεις των κατοίκων των χωριών, και από την ζωή των ανταρτόπληκτων στους καταυλισμούς δεν έχουν προβληθεί. Τώρα θα ήταν μια επίκαιρη αναδρομή με όσα βλέπουμε και μάλιστα «ζωντανά». Το κάνει μερικές φορές για το «συνωστισμό» των προσφύγων του 1922 στη Σμύρνη.
Έχοντας ασχοληθεί με τα γεγονότα της εποχής εκείνης για την επαρχία Πωγωνίου, και τις παράπλευρες συνέπειες του πολέμου, μέσα στα οποία και το θέμα των ανταρτόπληκτων, έχω στο αρχείο μου, ένα κομμάτι από τέτοια επίκαιρα που κινηματογραφήθηκε στην τοποθεσία «Μεγάλη Ράχη» Πωγωνιανής, όπου είχε δημιουργηθεί πρόχειρος μεταβατικός καταυλισμός, στον οποίο συγκεντρωνόταν οι κάτοικοι των γύρω χωριών, που έφευγαν από την φρίκη του πολέμου, για να μετεπιβιβαστούν σε αυτοκίνητα και να μεταφερθούν στα Γιάννενα.    
Από αυτά τα «επίκαιρα», άντλησα τις φωτογραφίες που πρώτη φορά δημοσιεύονται, με σκηνές που μοιάζουν πολύ με όσα βλέπουμε σήμερα με τους πρόσφυγες της Ανατολής που κατακλύζουν τη χώρα.
Είναι μια προσφυγική αναδρομή σε μια άλλη κρίση που πέρασε η πατρίδα μας και τότε με όλες τις συνέπειες ενός πολέμου.
Παραθέτω σε αυτή την καταγραφή, αυτές τις φωτογραφίες, από εκείνο το γεγονός προσφυγιάς που διέσωσε ένας «καμερα μεν» της εποχής εκείνης πριν από 67 χρόνια, με την κινηματογραφική του μηχανή, τολμώντας μια είσοδο σε μια επικίνδυνη πολεμικά περιοχή όπως ήταν τότε το Πωγώνι. Στο φωτογραφικό αυτό συμπλήρωμα προσθέτονται και δυο φωτογραφίες από τον καταυλισμό των ανταρτόπληκτων στους Αμπελοκήπους Ιωαννίνων, από τις ελάχιστες που διασώθηκαν. Ο επαναπατρισμός των ανταρτόπληκτων στις εστίες τους αποτελεί μια άλλη πτυχή του γεγονότος αυτού για μια άλλη κοινωνική προσέγγιση σε συνδυασμό με τις άλλες παράπλευρες συνέπιες του πολέμου εκείνου.