Ο «ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ»...
• Γράφει ο ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΜΠΙΓΓΟΣ,
Επίτ. Σύμβουλος Φιλολόγων Ν. Ιωαννίνων
Ο «Προμηθέας Δεσμώτης» είναι έργο του μεγάλου τραγικού ποιητή Αισχύλου, όπου κυριαρχεί η ιδέα της Ελευθερίας και της Δικαιοσύνης, αλλά και της Ελπίδας και του ασταμάτητου αγώνα των ανθρώπων για μια καλύτερη ζωή. Ο Αισχύλος αγωνίστηκε εναντίον της Ειμαρμένης, όπως αγωνίστηκε στο Μαραθώνα και στη Σαλαμίνα εναντίον των Περσών. Η δύναμη της Ειμαρμένης περιορίζεται από τη δύναμη της καρδιάς και η ωμή ισχύς της υλικής βίας από τη δύναμη του πνεύματος.
Ο άνθρωπος έγινε δημιουργός, δαμάζει τις δυνάμεις της φύσης και στην αποθέωση της δόξας του δημιουργεί ψυχές κατ’ εικόνα του. Η κολοσσιαία εικόνα του «Εσταυρωμένου» Τιτάνα που υπομένει με αγέρωχη περιφρόνηση το μαρτύριό του, χαράχτηκε στη μνήμη των ανθρώπων σαν το αιώνιο σύμβολο του πνεύματος που αντιμάχεται τις σκοτεινές δυνάμεις της ύλης.
Στη σπουδαία αυτή τραγωδία και σύμφωνα με το γνωστό μύθο, ο Προμηθέας έκλεψε τη φωτιά και την έδωσε στους ανθρώπους, περιφρονώντας την εξουσία του Δία. Αυτό προκάλεσε το μίσος των αθανάτων και ιδιαίτερα του σκληρού Δία που τιμώρησε σκληρά τον Προμηθέα (Προμηθέως εν Σκυθία δεδεμένου δια το κεκλοφέναι το πυρ).
Ο «Προμηθέας Δεσμώτης» δεν είναι ένα δράμα αυτοτελές, αλλά το πρώτο μέρος μιας ευρύτατης στη σύλληψη και στην εκτέλεση τριλογίας (ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ, ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ ΛΥΟΜΕΝΟΣ, ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ ΠΥΡΦΟΡΟΣ).
Ο Προμηθέας είναι ο τύπος του επαναστάτη που το μαρτύριό του είναι ιδιαίτερα συγκινητικό και αιώνιο και ο Γκαίτε έγραψε τον «Ύνο στον Προμηθέα».
Ο Προμηθέας με την αγέρωχη τόλμη του και με την υψηλοφροσύνη που υποφέρει το μαρτύριό του, γίνεται ο καθολικός επαναστατικός τύπος που συμβολίζει τη δίψα της λευτεριάς που κατακαίει τα σπλάχνα των ανθρώπων, την αιώνια αντίσταση ενάντια στη βία, τη δίψα του για δικαιοσύνη, την αστείρευτη ελπίδα και την ασάλευτη πίστη σε μια παγκόσμια τάξη, όπου η πολυβασανισμένη ψυχή θα αναπνέει ελεύθερα.
Στην τραγωδία αυτή πρέπει να τονίσουμε ιδιαίτερα και την εμφάνιση της Ιώς που συντελεί στην προώθηση της εσωτερικής δράσης, διότι η Ιώ είναι κι αυτή ένα θύμα του Δία και εντείνει την απέχθεια και την ηθική αγανάκτηση του Προμηθέα εναντίον του Δία. Το θέαμα της οιστρόπληκτης Ιώς προκαλούσε στους θεατές εντύπωση συνταρακτική και η αφήγηση των περιπλανήσεών της στο θαυμαστό κόσμο της πολυθρύλητης Ανατολής γοήτευε την φαντασία τους (πυνθάνεται Ιώ πλανωμένη κατ’ Αίγυπτον…).
Πάντως η Ιώ εμφανίζεται όχι μόνο στη θρυλική Ανατολή, αλλά και στην αρχαία Δωδώνη και στην ευρύτερη περιοχή της. Αξίζει να παραθέσουμε δύο εντυπωσιακά κείμενα, σχετικά με το ξακουστό Μαντείο της Δωδώνης:
1) «Τοιοίσδε πάσας ευφρόνας ονείρησιν
ξυνειχόμην δύστηνος, έστε δη πατρί
έτλην γεγωνείν νυκτίφοιτ’ ονείρατα.
Ο δ’ ες Πυθώ καπί Δωδώνης πυκνούς
θεοπορόπους ίαλλεν, ως μάθοι τι χρη
δρώντ’ ή λέγοντα δαίμοσιν πράσσειν φίλα…»
Δηλαδή: «Τέτοια όνειρα όλες τις νύχτες με ταράζανε την δύστυχη, μέχρι που τόλμησα να φανερώσω στον πατέρα μου τις νυχτοφαντασίες που με ενοχλούσαν. Και αυτός στέλνει στην Πυθώ και στη Δωδώνη πυκνούς θεοπρόπους, για να μάθει τι κάνοντας ή λέγοντας είναι ανάγκη να έχει τους θεούς φιλικούς…».
(ΑΙΣΧΥΛΟΥ ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ, στίχ. 654-660)
2) «Επεί γαρ ήλθες προς Μολοσσά δάπεδα,
την αιπυνωτόν τα’ αμφί Δωδώνην, ίνα
μαντεία θώκος τα’ εστί Θεσπρωτού Διός,
τέρας τα’ άπιστον, αι προσήγοροι δρύες,
υφ’ ων συ λαμπρώς κουδέν αινικτηρίως
προσηγορεύθεις η Διός κλεινή δάμαρ
μέλλουσ’ έσεσθαι…».
Δηλαδή: «Διότι όταν ήρθες στων Μολοσσών την χώρα και στην ψηλόρραχη Δωδώνη, όπου είναι τα μαντεία και ο θρόνος του Θεσπρωτού Δία και θαύμα απίστευτο, οι δρύες που μιλάνε, από τις οποίες εσύ ξάστερα και χωρίς αίνιγμα κανένα προσαγορεύθηκες ότι θα είσαι η μέλλουσα ένδοξη του Δία σύζυγος…».
(ΑΙΣΧΥΛΟΥ ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ,
στίχ. 829-835)
Όπως προαναφέραμε, στη συγκλονιστική αυτή τραγωδία κυριαρχεί η Ελευθερία και η Δικαιοσύνη. Αληθινή ελευθερία δεν είναι αυτή που γκρεμίζει, αλλά αυτή που δημιουργεί. Η αυταρχικότητα της εξουσίας του Δία αντί να λυγίσει τον περήφανο ήρωα Προμηθέα, κάνει πιο αδάμαστη την αντίστασή του.
Πάντως και ο Προμηθέας έχει αναγνωρίσει ότι η πραγματική νίκη βρίσκεται στην πραγματοποίηση της δικαιοσύνης που στέκεται μακριά από τις ακρότητες. Μια δικαιοσύνη που είναι η ουσία της παγκόσμιας αρμονίας. Ο Δίας με την σκληρότητα και τη βία είχε αδικήσει τον ευεργέτη της ανθρωπότητας Προμηθέα, ο οποίος είχε προχωρήσει σε υπέρβαση, καταπατώντας κάθε νόμο και περιφρονώντας την τάξη του Σύμπαντος. Βέβαια η τραγωδία αυτή δε μπορούσε να τελειώσει με την υπακοή του Προμηθέα στο Δία, αλλά με την αμοιβαία αναγνώριση των υπερβασιών τους.
