Πολιτικοί ηγέτες άλλοτε και τώρα…

➤  Γράφει ο  ΣΠΥΡΟΣ  ΕΡΓΟΛΑΒΟΣ,
φιλόλογος-συγγραφέας

• Η σκηνή πολύ πρόσφατη από το Προεδρικό Μέγαρο. Έξι πολιτικοί ηγέτες –έλειπε ο έβδομος– αναμένουν τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας για τη σύγκληση του συμβουλίου πολιτικών αρχηγών, προς αντιμετώπιση της κρίσης. Άνθρωποι και αυτοί, όπως κι εμείς,  «σαρξ εκ της σαρκός μας και οστούν εκ των οστών μας», για να θυμηθούμε λίγο και το Γεώργιο Σκληρό, τον πρωτοπόρο αυτό σοσιαλιστή Έλληνα.
Συνειδητά ή ασυνείδητα η σκηνή αυτή με υποχρέωσε σε επανάληψη σκέψεων που με είχαν απασχολήσει στο παρελθόν γύρω από τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στα άτομα και στην κοινωνία. Παλιό το ερώτημα, αμφισβητούμενη όμως η απάντηση: Δημιουργούν τα άτομα – μιλάμε βέβαια για τα άτομα εκείνα που διαδραματίζουν πρωτοποριακό ρόλο σε μια κοινωνία και αφήνουν σ’ αυτή τη σφραγίδα της παρουσίας τους –θετική ή αρνητική δεν έχει σημασία– την κοινωνία, διαλέγοντας τον τρόπο της συμπεριφοράς τους, με αυθορμητισμό και ελευθερία, ή η κοινωνία δημιουργεί τα άτομα και καθορίζει τον τρόπο της συμπεριφοράς τους.
Αν θελήσουμε στο ερώτημα αυτό να δώσουμε μια απάντηση, χωρίς να κινδυνεύουμε η απάντηση μας αυτή να είναι εντελώς εσφαλμένη, θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε πως, τα άτομα αυτά είναι ταυτόχρονα δημιουργοί και δημιουργήματα της κοινωνικής ζωής, αφετηρίες και αποτελέσματά της. Το θετικό αποτέλεσμα σε μια κοινωνία έρχεται εκεί όπου ανάμεσα στα άτομα και στην κοινωνία υπάρχει η –κατά τον Γκαίτε– εκλεκτική συγγένεια και αλληλοεπίδραση. Η ιστορία άλλωστε μας διδάσκει και η πείρα επιβεβαιώνει πως προσωπικότητες μεγαλόπνοες συχνά ατύχησαν, γιατί το περιβάλλον ήταν ανώριμο να δεχτεί το βάρος των οραμάτων τους.
Δυνάμεις λαών επίσης σπαταλήθηκαν άσκοπα, γιατί δε βρέθηκαν άνθρωποι άξιοι να τις συντονίσουν και να τις οδηγήσουν στο επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Κρύβει πιστεύω αρκετή αλήθεια η απάντηση του Θεμιστοκλή προς τον Σερίφιο πολιτικό, που θέλει να μειώσει τη δόξα του και την αξία του: "Ούτε εγώ – του είπε ο Θεμιστοκλής – θα γινόμουν ένδοξος αν ήμουν από τη Σέριφο, ούτε εσύ, αν ήσουν από την Αθήνα".
Άποψη που επιβεβαιώνεται και από το μεγαλύτερο ιστορικό όλων των εποχών, τον Θουκυδίδη, ο οποίος δε χάνει την ευκαιρία να επισημάνει το ρόλο των προσωπικοτήτων στην ιστορική εξέλιξη των λαών, γι’ αυτό κάθε τόσο απαριθμεί τα προτερήματα των προσωπικοτήτων τις οποίες θαύμαζε· ανάμεσα σ’ αυτές ο Θεμιστοκλής και ο Περικλής.
Για το δεύτερο –τον Περικλή– μιλάει με πολύ θαυμασμό, τονίζοντας πως "οι πολίτες του εμπιστεύτηκαν τις υποθέσεις της πολιτείας, γιατί πίστευαν πως για εκείνα που η πόλη στο σύνολό της είχε ανάγκη ήταν ο πιο άξιος. Και πραγματικά ο Περικλής, όσον καιρό κυβέρνησε την πόλη τη διηύθυνε συνετά και τη φύλαξε ασφαλισμένη, στις μέρες του δε έγινε μεγαλύτερη από ποτέ άλλοτε. Με το κύρος του και τις πνευματικές του ικανότητες, και επειδή ολοφάνερα είχε αποδειχθεί ανώτερος χρημάτων, συγκρατούσε το λαό χωρίς να του περιορίζει την ελευθερία, και πιο πολύ καθοδηγούσε το πλήθος, παρά παρασυρόταν απ’ αυτό· γιατί δεν προσπαθούσε ν’ αποχτήσει δύναμη με μέσα που δεν ταίριαζαν, ούτε μιλούσε για να ευχαριστήσει, αλλά είχε τη δυνατότητα, επειδή είχε κύρος, να εναντιωθεί σε κάτι και να προκαλέσει ακόμη και την οργή του λαού. Οι διάδοχοί του όμως, επειδή, λίγο πολύ ήταν ίσοι μεταξύ τους, κι ο καθένας τους ορεγόταν να γίνει πρώτος, ακολούθησαν την τακτική να υποχωρούν στο λαό, και να παραδίδουν στα χέρια του, σύμφωνα με τις κάθε φορά επιθυμίες του, ακόμη και τις υποθέσεις της πολιτείας".
Κάνει, όπως βλέπετε, ο Θουκυδίδης διάκριση ανάμεσα στον Περικλή, που τον θεωρούσε πραγματικό πολιτικό ηγέτη, και στους διαδόχους του, τους γνωστούς δημαγωγούς. Κάντε μια σύγκριση ανάμεσα στο τότε και στο τώρα, ανάμεσα στην αρχαία και τη νεότερη Ελλάδα. Είναι αλήθεια πως και στο νεοσύστατο Νεοελληνικό Κράτος εμφανίστηκαν, κατά αραιά διαστήματα, ηγέτες με όραμα που μπορούσαν να εμπνεύσουν το λαό και να τον βοηθήσουν να ακολουθήσει το δρόμο της ευημερίας και της προόδου: ο Καποδίστριας, ο Τρικούπης, ο Βενιζέλος. Ποια ήταν όμως η τύχη τους;
Τον Καποδίστρια, τον οποίο η Γ’ Εθνική Συνέλευση των Ελλήνων, στην Τροιζήνα, τον εξέλεξε Κυβερνήτη της Ελλάδας, "θεωρούσα ότι είναι ο κατά πράξιν και θεωρίαν Πολιτικός Έλλην" κατάλληλος να κυβερνήσει την Ελλάδα, γιατί διαθέτει "την υψηλήν επιστήμην του κυβερνάν την Πολιτείαν και φέρειν προς ευδαιμονίαν τα Έθνη" τον δολοφονήσαμε κατά τον πιο άνανδρο τρόπο και στο πρόσωπό του πυροβολήσαμε την Ευρωπαϊκή προοπτική της ερειπωμένης Ελλάδας, την οποία καταδικάσαμε να μείνει, για καιρό, στην άθλια μοίρα των κοτζαμπάσηδων, των κομματαρχών, του τοπικιστικού πνεύματος και των ανομολόγητων συμφερόντων.
Τον Τρικούπη που καθιέρωσε οργάνωση και εισήγαγε μεταρρυθμίσεις με μεθοδικότητα και φαντασία επαναστατικές για την μέχρι τότε πολιτική ζωή της Ελλάδας, αυτόν που εδραίωσε το Κοινοβουλευτικό μας Πολίτευμα, με την αρχή "της δεδηλωμένης"  δεν τον εκλέξαμε ούτε βουλευτή και "αντ’ αυτού" εκλέξαμε τον άσημο κουρέα του Μεσολογγίου Γουλιμή, εξ’ ού και η περιλάλητη φράση "ανθ’ ημών ο Γουλιμής".
Τον Βενιζέλο που δημιούργησε την Ελλάδα των πέντε θαλασσών και των δυο Ηπείρων, αμέσως μετά τον καταδικάσαμε με την ψήφο μας και δεν τον εκλέξαμε ούτε βουλευτή· και όχι μόνο αυτό· οργανώσαμε και δυο δολοφονικές απόπειρες εναντίον του· Και από τότε;
Φτιάξαμε ένα κράτος -"κράτος της πλάκας" το ονόμαζε επί χρόνια στις "Ματιές" του ο Λευτέρης Παπαδόπουλος– πελατειακό, χωρίς αρχές και κανόνες στο οποίο ο καθένας κοίταζε να βολέψει και να βολευτεί, ένα κράτος αντιπαραγωγικό και αντιαναπτυξιακό, χωρίς καμιά προοπτική, χωρίς κανένα όραμα, και γι’ αυτό φτάσαμε στην τραγική κατάσταση που σήμερα βρισκόμαστε, χωρίς ακόμα να γνωρίζουμε πού τελικά θα φτάσουμε.