Τι πρέπει να προτείνει η Αριστερά σήμερα!..

ΓΝΩΜEΣ

 Γράφει ο  ΣΠΥΡΟΣ  ΕΡΓΟΛΑΒΟΣ, Φιλόλογος-Συγγραφέας

•  Συμπολίτης μας που διάβασε το προηγούμενο άρθρο μου με θέμα την Αξιολόγηση στο χώρο της Παιδείας, με σταμάτησε και με ρώτησε: Και τι πρέπει να προτείνει μια κυβέρνηση της Αριστεράς, όπως είναι η σημερινή στην Ελλάδα, για την Παιδεία; Βρήκα την ευκαιρία, κατά τη σύντομη συνάντησή μας, να του αναφέρω μερικά βασικά πράγματα, με βάση απόψεις που είχαν διατυπωθεί, σε βιβλία, από διανοητές της Αριστεράς, οι οποίοι ασχολήθηκαν με το ρόλο που αυτή πρέπει να διαδραματίσει στον 21ο αιώνα, για να ωφελήσει την ίδια, αλλά και τον κόσμο. Απόψεις που παρουσιάζουν, πιστεύω, γενικότερο ενδιαφέρον.
Μόλις είχα τελειώσει, πριν κάμποσες μέρες, την ανάγνωση του βιβλίου του Roberto M. Unger, με τίτλο "Τι πρέπει να προτείνει η Αριστερά", όταν ανακοινώθηκαν τα μέτρα του Υπουργείου Παιδείας για την Ανώτατη, τη Δευτεροβάθμια και την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση.
Τα τελευταία, όπως όλοι γνωρίζουμε, προκάλεσαν πολλές αντιδράσεις, τόσο από εκπροσώπους του πνευματικού κόσμου, όσο και του πολιτικού. Περιορίζομαι, στο σημείο αυτό, να αναφέρω αυτό που ο Πρόεδρος του κόμματος "Το ποτάμι" είπε στη Βουλή, απευθυνόμενος στον πρωθυπουργό – παρουσία του Υπουργού Παιδείας – ότι "τα μέτρα αυτά γυρίζουν την Παιδεία δεκαετίες πίσω".
Προσωπικά, καθώς όλη η ζωή μου συνδέεται με αυτό που ονομάζουμε Εκπαίδευση, θεωρώ – και το δήλωσα δημόσια – πως ανάμεσα στα μέτρα που προτείνονται, τρία τουλάχιστο, αποτελούν τραγικά λάθη:
Ο χαρακτηρισμός της αριστείας ως ρετσινιάς διά στόματος Υπουργού Παιδείας, η κατάργηση της αξιολόγησης των εκπαιδευτικών και η εκλογή των διευθυντών των σχολικών μονάδων από τους συλλόγους των διδασκόντων, που ανακοινώθηκαν από το Υπουργείο Παιδείας.
Τώρα θα μου πείτε πως πρόκειται για "λάθη". Άνθρωποι είμαστε, λάθη κάνουμε. Καμία αντίρρηση, αρκεί, βέβαια, τα λάθη να τα πληρώνει αυτός που τα κάνει. Αυτό όμως δε συμβαίνει στην πολιτική, όπου τα λάθη, άλλοι τα κάνουν και άλλοι τα πληρώνουν. Γι’ αυτά ισχύει η άποψη του γνωστού ηγέτη της ΕΔΑ, του Ηλία Ηλιού, διατυπωμένη στο βιβλίο του "Το Μήνυμα του Θουκυδίδη", σύμφωνα με την οποία: "Χωρίς να παύουν πολλά απ’ αυτά να είναι εγκλήματα, σύμφωνα με το λόγο του Ταλλεϋράνδου, είναι χειρότερα από εγκλήματα, είναι σφάλματα".
Επανέρχομαι τώρα στο βιβλίο του Roberto M. Unger, με τον τίτλο "Τι πρέπει να προτείνει η Αριστερά". Ένα βιβλίο με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, και επίκαιρο για τη χώρα μας, όπου έχουμε, ως Κυβέρνηση, "για πρώτη φορά Αριστερά". Πού βρίσκεται όμως το ενδιαφέρον και η επικαιρότητα του βιβλίου;
Βρίσκεται, πρώτα, στο γεγονός ότι ο συγγραφέας του βιβλίου είναι ένας από τους σημαντικότερους πολιτικούς και κοινωνικούς στοχαστές σήμερα διεθνώς, διατυπώνει στο βιβλίο του ένα μανιφέστο για την Αριστερά του 21ου αιώνα, που πρέπει να εγκαταλείψει την αναδρομική αντισταθμιστική αναδιανομή του πλούτου ως κεντρικό αίτημα και να προτείνει ριζικές θεσμικές αλλαγές, δίνει δε ο ίδιος ο συγγραφέας τις κατευθυντήριες γραμμές για την εγκαθίδρυση μιας "ζέουσας δημοκρατίας".
Βρίσκεται, έπειτα, στο γεγονός ότι ο συγγραφέας εργάζεται για πολλά χρόνια στη Νομική Σχολή του Harvard, φοιτητής του δε υπήρξε και ο σημερινός Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, ο Ομπάμα. Επίσης έχει διατελέσει Υπουργός στην κυβέρνηση του Lula στη Βραζιλία· θα θυμάστε δε ότι ως αξιωματική αντιπολίτευση ο ΣΥΡΙΖΑ είχε εκδηλώσει ενδιαφέρον – κάποιοι μάλιστα και με θαυμασμό – για την πολιτική που ο Lula είχε εφαρμόσει στη Βραζιλία, αντιπροσωπεία του δε υπό το σημερινό Έλληνα πρωθυπουργό είχε επισκεφθεί τη Βραζιλία, είχε ενημερωθεί για την πολιτική του Lula και, ίσως, μερικά στοιχεία να έχει μεταφέρει και στο δικό του Πρόγραμμα.
Βρίσκεται, τέλος και κυρίως, στο γεγονός ότι αρκετές από τις απόψεις που διατυπώνονται σ’ αυτό το βιβλίο για τη Δημοκρατία – και προπαντός για την Παιδεία, που είναι και το θέμα αυτού του άρθρου – συμπίπτουν, σε μεγάλο βαθμό, αν όχι πλήρως, με τις απόψεις που έχουν διατυπώσει για την Παιδεία οι πιο εξέχοντες αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς, καθώς επίσης και νεότεροι Έλληνες διανοητές.
Αξίζει, λοιπόν, να δούμε συνοπτικά και επιγραμματικά αυτές τις απόψεις:
"Η Αριστερά του 21ου αιώνα – γράφει ο R. Unger – πρέπει να επιμείνει στην εξασφάλιση των περισσότερων ευκαιριών μέσα από τη δημιουργία ενός συστήματος δημόσια εκπαίδευσης με έμφαση στην καλλιέργεια ικανοτήτων ομαδικής συνεργασίας και δημιουργικής σκέψης. Γι’ αυτό η κύρια ευθύνη της εκπαίδευσης στη ζέουσα δημοκρατία θα πρέπει να είναι ο εξοπλισμός του ατόμου ώστε να μπορεί να σκέπτεται και να πράττει σήμερα, στην παρούσα κατάσταση, ενώ συγχρόνως θα του παρέχει τα μέσα για να την υπερβεί. Το σχολείο πρέπει να είναι η φωνή του μέλλοντος: Δεν πρέπει να είναι ένα παθητικό εργαλείο είτε της τοπικής κοινότητας, είτε της κρατικής γραφειοκρατίας. Είναι ζωτικής σημασίας να διασφαλιστούν ειδικές ευκαιρίες για ταλαντούχους και δίχως κληρονομιά νέους. Η υπέρτατη φιλοδοξία είναι να περιληφθεί η αξιοκρατία σε μια ευρύτερη οπτική άμεσης αλληλεγγύης και ευκαιριών. Βασικό συνεπώς θέμα είναι η αποφασιστικότητα να απεγκλωβιστούν άνθρωποι από τη μειονεξία ή τον αποκλεισμό, λόγω της οικονομικής τους δυσπραγίας και της πολιτικής περιθωριοποίησης. Η υψηλότερη ελπίδα σε μια κοινωνία είναι να αναγνωρίσει και να επιβραβεύσει τη δημιουργική ιδιοφυΐα των νέων ανθρώπων. Να διαμορφώνουμε και να εμπνέουμε αυτή την ικανότητα πρέπει να είναι μια από τις μεγαλύτερες έγνοιες της εκπαίδευσης σε μια δημοκρατία. Μια δημοκρατία τέτοιων υψηλών ενεργειών δεν θα αναδυθεί ποτέ απλώς επειδή μια κλίκα ιδεολόγων θα καταφέρει να πείσει ένα έθνος για τα πλεονεκτήματά της. Θα εγκαθιδρυθεί μόνο όταν οι άνθρωποι κατανοήσουν ότι χρειάζονται μια τέτοια δημοκρατία".
Όσοι έτυχε να εντρυφήσουμε στα αρχαία ελληνικά κείμενα, εύκολα μπορούμε να βρούμε ομοιότητες – αρκετές μάλιστα – με τις απόψεις του R. Unger, όπως αυτές διατυπώνονται στο βιβλίο του "Τι πρέπει να προτείνει η Αριστερά σήμερα".
"Είναι ζωτικής σημασίας να διασφαλιστούν ειδικές ευκαιρίες για ταλαντούχους και δίχως κληρονομιά νέους", επισημαίνει ο R. Unger. Άποψη που δεν διαφέρει σε τίποτε από αυτή που διατυπώνει ο Θουκυδίδης στον "Επιτάφιο" του Περικλή, όταν καυχιέται ότι "ουδείς αξιώματος αφανεία κεκώλυται".
"Μια δημοκρατία υψηλών ενεργειών δεν θα αναδυθεί ποτέ από μια κλίκα ιδεολόγων, αλλά όταν οι άνθρωποι κατανοήσουν μέσα από την παιδεία ότι χρειάζονται μια τέτοια δημοκρατία" γράφει ο R. Unger. Όσοι διδαχθήκατε τον "Επιτάφιο" του Περικλή στο σχολείο, θα θυμάστε ότι ο ύμνος προς την αθηναϊκή δημοκρατία του 5ου π. Χ. αιώνα συνοψίζεται στη φράση:
"Ξυνελών τε λέγω την τε πάσαν πόλιν παιδευσιν κοινήν της Ελλάδος είναι". Ταυτίζεται, με απλά λόγια, η Παιδεία υψηλών προδιαγραφών, με τη Δημοκρατία υψηλών ενεργειών.
Μια τέτοια Παιδεία για μια τέτοια Δημοκρατία είναι αυτό που συνιστά ο R. Unger "να προτείνει – και να εφαρμόσει – η Αριστερά του σήμερα". Και αν, όπως γράφει στο τέλος του βιβλίου του, "αν αποτύχει να αλλάξει τον κόσμο, θα έχει πετύχει να αλλάξει τον εαυτό της". Τι σημαίνει αυτό;
Να γίνει – σαν να λέει – πραγματική Αριστερά. Αυτή η αριστερά επιβραβεύει την ικανότητα και την αριστεία και δεν τη θεωρεί ρετσινιά, ενδιαφέρεται για την αξιοκρατία και όχι πώς θα βολέψει, όπως έκαναν οι προηγούμενοι τα δικά της παιδιά, θεωρεί το σχολείο ζωντανό οργανισμό και όχι παθητικό εργαλείο με χρηστή και ικανή διοίκηση, με προσωπικό αξιολογούμενο και ελεγχόμενο, με εποπτεία και καθοδήγηση, ώστε να εθιστεί στη διά βίου μάθηση και δημιουργική δραστηριότητα.
Γι’ αυτό θα συνιστούσα, όλοι οι βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ, και όλα τα μέλη της Κυβέρνησης – όχι βέβαια αυτά των ΑΝΕΛ – να διαβάσουν δυο αξιόλογα – πραγματικά αριστερά - βιβλία: "Το Μήνυμα του Θουκυδίδη" του Ηλία Ηλιού και το "Τι πρέπει να προτείνει η Αριστερά σήμερα" του Roberto Unger. Πολλά έχουν να ωφεληθούν: Προπαντός δε θα βοηθηθούν για ένα ορθό πραγματικά αριστερό προσανατολισμό σε βασικούς τομείς, ιδιαίτερα στον πιο ευαίσθητο τομέα της Παιδείας.