Άγχος και εξετάσεις…

ΤΩΝ ΗΜΕΡΩΝ

 Γράφει η ΜΕΡΟΠΗ ΠΑΠΑΡΟΥΣΗ, Φιλόλογος*

• Η περίοδος των Πανελλαδικών εξετάσεων πλησιάζει. Μόνο η σκέψη αυτών είναι αρκετή για να θορυβήσει μαθητές και γονείς. Είναι γνωστό ότι αυτή την εποχή χιλιάδες οικογένειες στη χώρα μας, μαθητές αλλά και γονείς,  προετοιμάζονται γι’ αυτές. Και φυσικά όλοι γνωρίζουν ότι το αίσθημα που κυριαρχεί είναι το Άγχος, το άγχος   των εξετάσεων. Οι μαθητές αγχώνονται για τις επιδόσεις τους και οι γονείς προσπαθούν με κάθε τρόπο να το περιορίσουν, με αρκετές φορές, το αντίθετο ακριβώς αποτέλεσμα.
Αλλά τι είναι αυτό το περιβόητο άγχος και πώς μπορού με να το διαχειριστούμε  προς όφελός μας; Είναι μία πάθηση (ένα νόσημα), μία προσωπική αδυναμία ή ένα σύμπτωμα ενός μεγαλύτερου προβλήματος; Το άγχος είναι το stress, και ετυμολογικά η αγγλική λέξη stress προέρχεται από τη λατινική λέξη stringere που σημαίνει σφίγγω - κάνω κάτι πιο σφιχτό. Είναι όμως το άγχος μόνο  αρνητικό ή έχει και τη θετική του πλευρά; Αυτό που είναι κοινώς αποδεκτό είναι ότι το άγχος δεν έχει τις ίδιες συνέπειες σε όλους τους ανθρώπους και καθοριστικό ρόλο διαδραματίζουν τα προσωπικά χαρακτηριστικά του κάθε ατόμου.
Γενικά, το άγχος προκαλεί ενεργοποίηση του οργανισμού και συνεπώς σε κάποιο επίπεδο αποτελεί απαραίτητο χαρακτηριστικό για την αύξηση της απόδοσης του ατόμου. Με άλλα λόγια το άγχος κινητοποιεί τον οργανισμό μας και είναι απαραίτητο σε καταστάσεις εγρήγορσης και κινδύνου.
Ειδικά όμως για το άγχος των εξετάσεων ποιες είναι οι αιτίες που το προκαλούν; Μήπως οφείλεται στις αυξημένες απαιτήσεις της οικογένειας, στις  αδυναμίες  των μαθητών ή στο φόβο τους ότι θα βιώσουν μία αποτυχία; Μάλλον σε συνδυασμό αυτών.
Κυρίως το άγχος για τις εξετάσεις οφείλεται σε ψυχοκοινωνικούς κινδύνους, σε χαρακτηριστικά της οικογένειας, όπως είναι η άσκηση ψυχολογικής πίεσης ή η ανεπαρκής υποστήριξη, αλλά και σε χαρακτηριστικά του ίδιου του εξεταζόμενου, όπως είναι η μειωμένη αυτοπεποίθηση, η χαμηλή αυτοεκτίμηση και η ανεπαρκής προετοιμασία.
Τα συμπτώματα του άγχους μπορούν να διαχωριστούν σε:
•  σωματικά,
•  πνευματικά
•  συναισθηματικά και
•  συμπτώματα που σχετίζονται με τη συμπεριφορά και προκαλούν ιδιαίτερα διαπροσωπικά προβλήματα.
Στα σωματικά συμπεριλαμβάνονται η αύξηση της αρτηριακής πίεσης, οι πονοκέφαλοι, η εφίδρωση, οι ταχυπαλμίες, κάποιες ορμονικές διαταραχές, η ελαττωμένη ανοσία με συχνά κρυολογήματα ή ιώσεις, η δυσπεψία, η αϋπνία. Στα πνευματικά μπορούν να αναφερθούν η αδυναμία συγκέντρωσης, η ασθενής μνήμη και συχνά η σύγχυση, ενώ στα συναισθηματικά, το αίσθημα αποτυχίας, η απογοήτευση, ο θυμός. Τέλος, στα συμπτώματα που σχετίζονται με τη συμπεριφορά μπορούν να αναφερθούν ο διαρκής εκνευρισμός, η ευερεθιστικότητα και μειωμένη κοινωνικότητα.
Το άγχος λοιπόν, έχει συνέπειες και μάλιστα  οι συνέπειές του είναι πολύ σημαντικές όχι μόνο για το ίδιο το άτομο και για την υγεία του, αλλά και για τις διαπροσωπικές του σχέσεις, καθώς ο εξεταζόμενος θα εκφράσει τα συναισθήματά του μέσα στην οικογένεια, αλλά  και στο φιλικό του περιβάλλον, ενώ είναι σχεδόν βέβαιο ότι τα αυξημένα επίπεδα άγχους θα οδηγήσουν στην αποτυχία του στην κρίσιμη εξέταση στην οποία καλείται να επιτύχει.
Πώς όμως μπορούμε να διαχειριστούμε  το άγχος; Το κρίσιμο σημείο στη σωστή αντιμετώπιση του άγχους είναι να εντοπίσουμε την αιτία που το προκαλεί. Μελέτες έχουν δείξει ότι ειδικά για το άγχος των εξετάσεων, οι βασικότερες γενεσιουργές αιτίες είναι ο  φόβος της αποτυχίας και ο φόβος της απογοήτευσης του οικογενειακού περιβάλλοντος. Ο μαθητής αγχώνεται ότι δεν θα τα καταφέρει σε μία πολύ σημαντική δοκιμασία για τη ζωή  και το μέλλον του αλλά και ότι αν αποτύχει θα απογοητεύσει και θα στεναχωρήσει τους οικείους του (γονείς κυρίως) ή ότι θα τους επιβαρύνει με περαιτέρω ανησυχίες και «σκοτούρες» που περισσότερο αφορούν τους ίδιους και όχι τον ίδιο στη δεδομένη χρονική στιγμή (π.χ τι θα κάνουμε αν δεν περάσεις, μόνο αυτή η σχολή είναι η κατάλληλη κλπ.).
Οι γονείς πρέπει να στηρίζουν και να καθησυχάζουν το μαθητή, να τον ενθαρρύνουν, και να τον απαλλάσσουν από ανησυχίες που δεν είναι της παρούσης κατάστασης. Από την άλλη δεν  πρέπει βέβαια να δημιουργούν και τις συνθήκες πλήρους απάθειας που θα οδηγήσουν σε αδιαφορία και ελλιπή προετοιμασία. Όπως είπαμε το άγχος, στη φυσιολογική του «δόση» είναι κινητοποίηση και εγρήγορση.
Για να μπορέσουμε να διαχειριστούμε το άγχος πρέπει να περιορίσουμε την έκτασή του και να το καταστήσουμε πηγή ενεργοποίησης του οργανισμού μας. Καθοριστικό ρόλο σε αυτό διαδραματίζει ο προγραμματισμός του χρόνου. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι συνήθως ο οργανισμός μας χαρακτηρίζεται από έντονα επίπεδα άγχους όταν οι εξετάσεις είναι ήδη πολύ κοντά μας, οπότε ο χρόνος δεν επαρκεί. Μπορούμε όμως να οργανώσουμε το χρόνο μας και να κάνουμε συχνές και σύντομες επαναλήψεις, βοηθώντας με αυτό τον τρόπο την μνήμη μας. Επίσης, είναι σημαντικό να διακατεχόμαστε από θετικά συναισθήματα και να ελέγξουμε τις αρνητικές σκέψεις. Ο προγραμματισμός των επαναλήψεων, ο χρόνος για χαλάρωση, η φυσική άσκηση, η σωστή διατροφή, η αξιολόγηση του διαβάσματός μας είναι μερικές από τις προτεινόμενες λύσεις για την αντιμετώπιση του άγχους μας.
Μερικές πρακτικές συμβουλές για τους μαθητές είναι:
• φροντίζουμε να κοιμόμαστε καλά και αρκετά
• φροντίζουμε να ακολουθούμε ισορροπημένη διατροφή με ελαφρύ δείπνο
• τρώμε σωστό πρωινό- δεν πηγαίνουμε ποτέ νηστικοί για εξετάσεις!
• δε χρειάζεται να πίνουμε πολλούς καφέδες (η καφεΐνη και η νικοτίνη είναι διεγερτικές ουσίες όχι χαλαρωτικές - επιδεινώνουν το άγχος)
• κατά τη διάρκεια της εξέτασης διατηρούμε την ψυχραιμία μας. Μένουμε ήρεμοι. Το άγχος που  νιώθουμε  εκείνη  τη στιγμή είναι παροδικό και θα μειωθεί. Συγκεντρωνόμαστε  στις ερωτήσεις που έχουμε   μπροστά μας. Αν κάποια ερώτηση δεν μπορούμε  να την απαντήσουμε, συνεχίζουμε  στις επόμενες.
• δεν κάνουμε συγκρίσεις με το τι έγραψαν άλλοι
Από την άλλη, μερικές σημαντικές ενέργειες των γονέων, που πρέπει να αποφεύγονται γιατί επιδεινώνουν το άγχος των μαθητών και μειώνουν την αυτοπεποίθησή του είναι:
• οι συγκρίσεις (ο τάδε διάβασε καλύτερα από εσένα),
• η καταστροφολογία (αν δεν περάσεις σε μια σχολή, θα είσαι μια ζωή στην ανεργία),
• η έννοια της θυσίας (θυσιαζόμαστε για να σου προσφέρουμε τα πάντα)
• η υπερβολική και αδικαιολόγητη αισιοδοξία (φυσικά και θα περάσεις τις εξετάσεις),
• η έλλειψη κατανόησης του άγχους (καλά, τι αγχώνεσαι; πώς κάνεις έτσι!),
• η αποφυγή  όσο το δυνατόν της άσκησης  κριτική ς για τον τρόπο διαβάσματος (η πίεση για περισσότερο διάβασμα, για λιγότερο διάβασμα, για συγκεκριμένο τρόπο διαβάσματος, για να κάνει διάλειμμα, για να μην κάνει τόσα διαλείμματα, δημιουργείπερισσότερο άγχος στο παιδί)
• οι ελεγκτικές ερωτήσεις με ύφος που προδίδει άγχος («τι έπεσε;;»)
Εκτός από τους γονείς πρέπει να αξιοποιηθεί και η βοήθεια των επαγγελματιών εκπαιδευτικών, παιδαγωγών των παιδιών. Η εμπειρία, η γνώση και η συνεργασία τους είναι πολύτιμοι βοηθοί στην στήριξη που οι γονείς  θα δώσουν  στο παιδί τους. Οι γονείς πρέπει να είναι πάντα εκεί για να ακούσουν και να διαβεβαιώνουν το παιδί τους ότι ανεξάρτητα των αποτελεσμάτων και των επιτυχιών θα είναι πάντα το παιδί που αγαπάνε και θα βοηθούν.

***
Συμπερασματικά, λοιπόν, το άγχος μπορεί να είναι διαχειρίσιμο και μπορεί αν χρησιμοποιηθεί για την σωστή κινητοποίηση και εγρήγορση του μαθητή. Με τις κατάλληλες συμβουλές μπορούν μαθητές και γονείς να αντεπεξέλθουν ανώδυνα και επιτυχώς σε μία κρίσιμη διαδικασία, που αφορά το μέλλον κάθε μαθητή.
Καλή επιτυχία σε όλους και όλες!

* Η Μερόπη Παπαρούση είναι διευθύντρια του «Σπουδαστηρίου Ελληνικής Γλώσσας»
(Χαρ. Τρικούπη 4, www.spoudastirio.com.gr).