Έτσι θα απαλλαγούμε από την κακοδαιμονία μας!

 ➤  Γράφει ο ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΤΣΟΥΡΗΣ, Καθηγητής Φιλολογίας Παν/μίου Ιωαννίνων

  Όποιος παρακολουθεί προσεκτικά την πολιτική κατάσταση των τελευταίων δεκαετιών, την αλλόκοτη συμπεριφορά των αρχόντων, όχι μόνο των πολιτικών, αλλά και των άλλων υψηλών κρατικών αξιωματούχων, τη διαφθορά, την ασυνέπεια λόγων και έργων, την ανευθυνότητα, τον λαϊκισμό, την αδολεσχία, την αλαζονεία, τον νεποτισμό, την αναξιοκρατία, την απαιδευσία, την αλλοτρίωση της πολιτικής από την ηθική, την περιφρόνηση της λαϊκής κυριαρχίας, φτάνει στο σημείο, για να χρησιμοποιήσουμε μια λέξη που χρησιμοποίησε ο Πλάτων σε αντίστοιχη περίπτωση, να ιλιγγιά, να τον πιάνει δηλαδή ίλιγγος.
Ο Πλάτων (427-347 π.Χ.), ως νέος που ανδρώθηκε κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου (431-404 π.Χ.) και βίωσε τα δεινά του και την πολιτική εκείνων των χρόνων, απογοητευμένος από την τότε κατάσταση, παρακολουθούσε πολύ στενά τις πολιτικές εξελίξεις, μεταξύ των οποίων ήταν η ανατροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος το 411 π.Χ. από τους ολιγαρχικούς και η επαναφορά του λίγους μήνες αργότερα, καθώς και, μετά την ήττα της Αθήνας από τους Σπαρτιάτες, η εγκαθίδρυση ενός καθεστώτος από 51 άρχοντες  (ένδεκα στο άστυ των Αθηνών, δέκα στον Πειραιά, για τη διοίκηση αυτών των πόλεων, και 30 με απόλυτη εξουσία, «αὐτοκράτορες»). Ο Πλάτων ήλπιζε ότι με την αλλαγή αυτή θα επικρατούσε στην πόλη η δικαιοσύνη. Οι τελευταίοι, όμως, με τις πράξεις τους, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, απέδειξαν, όπως λέει ο Πλάτων, ότι η προηγούμενη πολιτεία ήταν χρυσός σε σύγκριση με αυτήν που εγκαθιδρύθηκε.
Η απογοήτευσή του ήταν ακόμη μεγαλύτερη, όταν, λίγα μόλις χρόνια αργότερα, μετά την κατάλυση της τυραννίας των τριάκοντα, οι νέοι άρχοντες οδήγησαν τον Σωκράτη, τον δάσκαλό του, τον οποίο θεωρούσε ως τον πιο δίκαιο άνθρωπο της εποχής του, με την πιο ανόσια κατηγορία της ασέβειας, σε δίκη, τον καταδίκασαν σε θάνατο και τον ανάγκασαν να πιει το κώνειο. Τον Σωκράτη, που αρνήθηκε, με πιθανή συνέπεια τη δολοφονία του, να εκτελέσει διαταγή των Tριάκοντα, οι οποίοι, για να τον ενοχοποιήσουν, του έδωσαν εντολή να πάει με άλλους και να συλλάβει ένα συμπολίτη τους για να τον θανατώσουν.
Με την πάροδο του χρόνου ο Πλάτων κατάλαβε ότι όχι μόνο η δική του πόλη, αλλά και όλες οι άλλες πόλεις της Ελλάδος πολιτεύονται κακῶς, επειδή οι νόμοι, που θεσπίστηκαν, χωρίς καμιά προπαρασκευή και τυχαία, ήταν, σαν να επρόκειτο για αρρώστια, ανίατη.
Κάτι ανάλογο βιώνουμε σήμερα στην Ελλάδα, αλλά θα έλεγε κάποιος και παγκόσμια, όπου η δημοκρατία τις περισσότερες φορές είναι μόνο κατ’ όνομα και όχι ουσιαστική. Και ενώ κάθε φορά οι πολίτες ελπίζουν και ψηφίζουν για κάτι καλύτερο, τους προκύπτει κάτι ακόμα χειρότερο από το προηγούμενο. Πέφτουν στην παγίδα των ψεύτικων υποσχέσεων, υποκύπτουν στο κάλεσμα της Ελπίδος, και στο τέλος συναντούν την Απάτη! Και αυτό συνεχίζεται και θα συνεχίζεται, όσο οι πολίτες και οι άρχοντες δεν θα αποκτούν το ήθος εκείνο που αποκαλείται από τον Πλάτωνα «γνήσιο φιλοσοφικό ήθος», που σημαίνει εν συνόψει την κατάκτηση της αρετής.
Λόγω της πιο πάνω διαπίστωσης ο Πλάτων εγκατέλειψε κάθε ιδέα ανάμειξής του στα πολιτικά πράγματα της Αθήνας και αφοσιώθηκε αποκλειστικά στη φιλοσοφία, την ορθή φιλοσοφία, ιδρύοντας την περίφημη σχολή του, την Ακαδημία, μια σχολή που επιβίωσε για περισσότερα από εννιακόσια χρόνια, μέχρι που την έκλεισε ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ιουστινιανός το 529 μ.Χ.. Για τον ίδιο λόγο συνέγραψε τα δυο κλασσικά έργα του, την Πολιτεία και τους Νόμους, στα οποία θεμέλιο της πολιτικής και της ευδαιμονίας του ατόμου και της πόλεως είναι η δικαιοσύνη.  
Απόσταγμα της πολιτικής του σκέψης είναι ότι μόνο με κριτήσιο την ορθή φιλοσοφία μπορεί να δει κάποιος και τα δίκαια που αφορούν την πολιτική και τα δίκαια που αφορούν τους ιδιώτες. Επιπλέον, ότι «κακῶν οὐ λήξειν τὰ ἀνθρώπινα γένη, πρὶν ἂν ἢ τὸ τῶν φιλοσοφούντων ὀρθῶς γε καὶ ἀληθῶς γένος εἰς ἀρχὰς ἔλθῃ τὰς πολιτικὰς ἢ τὸ τῶν δυναστευόντων ἐν ταῖς πόλεσιν ἔκ τινος μοίρας θείας ὄντως φιλοσοφήσῃ», δηλαδή «ποτέ δεν θα τελειώσουν τα κακά στο ανθρώπινο γένος, παρά μόνο αν λάβουν την πολιτική εξουσία οι ορθά και αληθινά φιλόσοφοι ή αν αυτοί που έχουν την εξουσία στις διάφορες πόλεις πραγματικά φιλοσοφήσουν».  Και ακόμη ότι «καμιά πόλη και κανένα άτομο δεν μπορεί να επιτύχει την ευδαιμονία, αν δεν διάγει τη ζωή του με φρόνηση και δικαιοσύνη, αφού την αποκτήσει ο ίδιος ή αφού ανατραφεί και εκπαιδευθεί με δικαιοσύνη σε μια πόλη που οι άρχοντές της είναι όσιοι».
Το πολιτικό, επομένως, περιβάλλον μιας πόλεως, ενός κράτους, και η παιδεία είναι οι πιο βασικοί και ουσιαστικοί παράγοντες διαμόρφωσης του ήθους των πολιτών και κατ’ επέκταση της εξασφάλισης του εὖ ζῆν, που είναι και το οὗ ἕνεκα, ο τελικός στόχος, της πολιτικής οργάνωσης. Η πολιτεία, στην οποία οι άρχοντες είναι αρνητικά πρότυπα και η παιδεία δεν επιτελεί τον ρόλο που της αναλογεί, είναι καταδικασμένη σε αποτυχία όχι τόσο οικονομική όσο πνευματική και ηθική, και το τέλος της είναι η δυστυχία και η κακοδαιμονία των πολιτών. Κακοδαιμονία που επαυξάνεται, επειδή σε μια τέτοια πολιτεία το ήθος των πολιτών διαμορφώνεται, επηρεαζόμενο από τα αρνητικά πρότυπα των αρχόντων, επίσης αρνητικά.
Αυτός είναι ο λόγος της δυσπραγίας της πατρίδας μας και δεν πρόκειται να απαλλαγούμε από αυτήν, αν δεν προσπαθήσουμε συνολικά να αλλάξουμε το ήθος, τόσο των αρχόντων όσο και των αρχομένων. Η επιλογή των αρχόντων είναι πρωταρχικής σημασίας για την ευημερία του τόπου, αφού αυτοί διαμορφώνουν το γενικότερο «κλίμα», μέσα στο οποίο τρέφονται και ανατρέφονται οι νέες γενιές. Παράλληλα, η αναμόρφωση της παιδείας, επίσης, αν δεν γίνει με στόχο, αφ’ ενός, την υψηλού επιπέδου κατάρτιση και, αφ’ ετέρου, τη «μόρφωση» με βάση τις πανανθρώπινες ηθικές αξίες, δεν θα συντελέσει στην «αναγέννηση» του ιδιωτικού και δημόσιου βίου και συνεπώς στην ευδαιμονία.
Το κράτος, στο οποίο  οι πολίτες του διαθέτουν τον ελεύθερο τους χρόνο σε διασκεδάσεις και ποτό και σεξουαλικές απολαύσεις και μάλιστα σε υπερβολή, σύμφωνα με τον φιλόσοφό μας, δεν υπάρχει περίπτωση, οποιαδήποτε νομοθεσία και αν έχει, να έχει ηρεμία και πραγματική ευδαιμονία. Αντίθετα, η πολιτική αστάθεια θα το χαρακτηρίζει, καθώς και η ανυπαρξία ισονομίας και δικαιοσύνης  μεταξύ των πολιτών.
Τι εννοούσε ο Πλάτων με τη φράση «ὀρθῶς καὶ ἀληθῶς φιλοσοφοῦντες» το αναπτύσσει στα συγγράμματά του, τα οποία είναι ένας θησαυρός για τον καθένα από εμάς τους απογόνους του, θησαυρός που αναμένει να τον αποκτήσουμε. Είναι στο χέρι του καθενός μας. Φτάνει να αποφασίσει να βγει από την πνευματική ραστώνη.