Ο θησαυρός του Αλή Πασά

 ➤  Γράφει ο ΚΩΝ/ΝΟΣ ΚΟΥΛΙΔΑΣ

  Πολλοί έχουν ασχοληθεί και γράψει κατά καιρούς για το «χαμένο» θησαυρό του Αλή πασά Τεπελενλή των Ιωαννίνων. Και πολλοί μας άφησαν συγκεκριμένα νούμερα από την καταμέτρηση του θησαυρού αυτού, είτε στην πόλη των Ιωαννίνων είτε αλλαχού. Και πολλοί προσπάθησαν επίσης, είτε με βάση τις καταμετρήσεις αυτές, είτε με βάση διάφορες φήμες που κυκλοφορούσαν κατά την εποχή του, αλλά και μετά το θάνατό του, να ερευνήσουν με ανασκαφές, νόμιμες ή παράνομες, σε διάφορες θέσεις για την ανεύρεσή του.
Από ιστορικές πληροφορίες γνωρίζουμε ότι ο Αλής ήταν άπληστος απέναντι των υπηκόων του όχι μόνον στη συγκέντρωση χρημάτων αλλά και στην απόκτηση τεράστιας ακίνητης περιουσίας, τόσο στην πόλη των Ιωαννίνων αλλά και σε ολόκληρη την περιοχή της δικαιοδοσίας του. Παντού εξοχικά, υποτακτικά, ακόμη και ολόκληρα χωριά, τσιφλίκια, στην ιδιοκτησία του. Αποτέλεσμα όλων η συγκέντρωση αμύθητου οικονομικού πλούτου.
Ήδη από την εποχή του Αλή πασά ο Άγγλος περιηγητής Η. Holland, που υπηρετούσε στα Γιάννενα το 1812–13, μας πληροφορεί ότι στις παραμονές της πολιορκίας του ο Αλής είχε αποθησαυρίσει σε μετρητά 72.640.000 γρόσια (δηλ. η αξία τους ανερχόταν σε 726.400 περίπου λίρες χρυσές οθωμανικές. 100 γρόσια = 1 χρυσή οθωμανική λίρα). Το κυριότερο θησαυροφυλάκιό του βρισκόταν στο Τεπελένι (βλ. και συνέχεια Λιδωρίκης), στο οποίο περιλαμβάνονταν τα χρυσά νομίσματα:
Φλωριά βενέτικα (δηλ. χρυσά δουκάτα Φλωρεντίας), μαντζάρικα (δηλ. χρυσά φλωριά Ολλανδίας ή Ουγγαρίας), πολίτικα (δηλ. χρυσά φλωριά Κωνσταντινούπολης ή Σταμπούλ), μισίρικα (δηλ. χρυσά φλωριά Αιγύπτου), τουνεζίνικα (δηλ. χρυσά φλωριά Τυνησίας), μαχμουτιέδες (δηλ. χρυσές λίρες οθωμανικές, που είχε κόψει ο σουλτάνος Μαχμούτ Β’, 1808-1839), ρουμπιέδες (δηλ. χρυσά νομίσματα το 1/4 της αξίας των διαφόρων χρυσών νομισμάτων), τάλιρα κολονάτα (δηλ. νομίσματα αργυρά Ισπανίας 5/πλής αξίας), τάλιρα (Μαρίας) Θηρεσίας (δηλ. νομίσματα αργυρά Αυστρίας 5/πλής αξίας) και ισπανικές ντούπιες (δηλ. χρυσά νομίσματα Ισπανίας, 2/πλής αξίας ή διπλά δίστηλα).
Παρατηρούμε ότι καταγράφεται μόνο το είδος των νομισμάτων κι όχι η ποσότητά τους μαζί με την τρέχουσα της εποχής αξία τους. Ακόμη, περιλαμβάνονταν και 50.000.000 γρόσια (δηλ. 500.000 λίρες χρυσές οθωμανικές) σε διάφορα τιμαλφή. (Κυρ. Σιμοπούλου: Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα. 1810–1821. “Στάχυ”, Αθήνα 1999, τμ Γ2, σ. 79, υποσ.2).
Η αξία των διαφόρων χρυσών και αργυρών νομισμάτων των διαφόρων χωρών δεν ήταν σταθερή. Μόνο η οθωμανική χρυσή λίρα είχε σταθερή αξία και ισοδυναμούσε προς 100 γρόσια. Κυκλοφορούσε ακόμη και η αγγλική χρυσή λίρα, της οποίας η αξία ήταν επίσης σταθερή και ισοδυναμούσε προς 120 γρόσια. Για την τιμή των νομισμάτων αυτών, χρυσών ή αργυρών, αλλά και άλλων, βλέπε στη συνέχεια σχετικό πίνακα Σωκρ. Κουγέα. Η τιμή τους ήταν ανάλογη με το βάρος τους και με τον τίτλο καθαρότητάς τους (σε Κ.(αράτια) τα χρυσά και βαθμούς τα αργυρά).

Μια μαρτυρία
Ο Αθαν. Λιδωρίκης, που είχε υπηρετήσει στην αυλή του Αλή ως γραμματικός και αργότερα ως σφραγιδοφύλακας, πρόσωπο της απολύτου εμπιστοσύνης του, γράφει στα απομνημονεύματά του: Ο Αλής είχε σε ξένο νόμισμα (μονέδα) 30.000.000 φράγκα, τα οποία ο ίδιος «ιδία χειρί» είχε καταγράψει. (Το γαλλικό φράγκο την εποχή εκείνη είχε 2 περίπου γρόσια). Επίσης, αναγράφει ότι εκτός από τα παραπάνω και η αξία των πολύτιμων πραγμάτων ανερχόταν σε 50.000.000 φράγκα.
Παρατηρούμε μια συνταύτιση της αξίας των πολύτιμων πραγμάτων του Αλή, τα οποία εκτιμά σε 50.000.000 γρόσια ο Holland και σε 50.000.000 φράγκα ο Λιδωρίκης.
Και μας πληροφορεί ακόμη ο Λιδωρίκης: «Τα μετρητά ταύτα είχεν εις κιβώτια σιδηρά εκάστου έχοντος ιδίαν μονέδαν, ως επί το πλείστον χρυσά. Η καταγραφή εγένετο υπ’ εμού. Ολίγον προ της πολιορκίας του παρέλαβε τους θησαυρούς του εν τη λίμνη και εκ τούτων τους μεν εξώδευσεν εις τον στρατόν και δωροδοκίας, τα δε λοιπά διηρπάγησαν υπό του νικητού και των στρατιωτών του και εστάλη μέρος εις Κωνσταντινούπολιν. Εκ Τεπελενίου είχεν εντός της κοιλίας του σεραγίου, έν σιδηρούν κιβώτιον, όπερ επειδή είχε πέσει κεραυνός, μετέβημεν και το παρελάβομεν. Περιείχε 100.000 τάληρα». (Κυρ. Σιμοπούλου, όπ.π.).
Σ’ ένα παλιό στιχούργημα αναγράφεται ποιητικά ο χρηματικός θησαυρός του Αλή, ο οποίος αποκαλύφθηκε μετά την πτώση του και τη λεηλασία της περιουσίας του που επακολούθησε:
«Κι είδαν σωρούς φλωρία βενέτικα πολλά,
σωρούς μαχμουδιέδες, φλωρία μπατζακλιά,
ντούπιες ισπανικές, πλήθος πορτογαλιά,
μισίρικα φλωρία, πολίτικα φλωριά
και πλήθος ντουκουμέδες εις εκείνην την μεριά.
Τους πήγε παρακάτω βλέπουν ασημικά
ειδών τε διαφόρων που ήταν τεχνικά,
άνοιξε και σεπέτια διάφορα και πολλά,
τους δείχν’ όλο διαμάντια, ζαφείρια απ’ τα καλά,
ρεμπίνια και σμαράγδια και τζοβαϊρικά,
ήλιους τε και τζελέγγια πολλά και τεχνικά,
κεμέρια διαμαντένια και μπέντια φοβερά,
πόχαις και τζουλουφρίκια που ήταν τρομερά,
διάφορα μπεζελίκια και μαργαριτικά
και ντούπιαις και τζιαπόλαις από τα φλουριά».
Στο λαϊκό αυτό στιχούργημα παρατηρούμε ότι αναγράφονται και νέα νομίσματα, όπως: Τα μπατζακλιά (δηλ. χρυσά ρωσικά πολυγωνικά, αξίας 15 περίπου γρ.), πορτογαλιά (δηλ. χρυσά Πορτογαλίας, αξίας 60 γρ.), ντουκουμέδες, (χρυσά νομίσματα της οθωμανικής περιόδου) και ντούπιες (χρυσά νομίσματα Ισπανίας 2/πλά, αξίας 98 γροσίων). Επίσης, ονοματίζονται, με λέξεις τούρκικες, τα διάφορα τζοβαϊρικά (κοσμήματα), που βρίσκονται μέσα στα σεπέτια (σεντούκια, μπαούλα), όπως: Τα τζελέγγια (-γκια) = ζωνάρια, κεμέρια = ζώνες διαφύλαξης των χρημάτων, μπέντια = αλυσίδες, τζουλουφρίκια = πολύτιμα στολίδια της κεφαλής και μπεζελίκια (& μπελεζίκια) = βραχιόλια. Άγνωστη η λέξη τζιαπόλαις. (Κυρ. Σιμοπούλου, όπ.π.).

Ο κατάλογος
Ο Σωκράτης Κουγέας (καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών) δημοσίευσε στο περιοδικό «Ηπειρωτικά Χρονικά», τμ. ΙΔ’/1939 (σ. 97, αριθ. 100), συλλογή από έγγραφα του Αλή πασά, από το αρχείο Σταύρου Ιωάννου (Τσαπαλάμου), ταμία του Αλή και πατέρα του Γεωργίου Σταύρου. Μεταξύ των άλλων δημοσίευσε και κατάλογο από τον έλεγχο και την καταμέτρηση διαφόρων νομισμάτων του Αλή το 1819. Γράφει:
«20 Μαρτίου 1819 Ιωάννινα. Δευτέρα καταγραφή των μετρητών οπού ο Αναστάσης Σαμαρνιώτης εμέτρησε και εσαραφλατίστηκαν [δηλ. τα ήλεγξε σαράφης, αργυραμοιβός] εβγήκαν αρκετά κάλπικα [δηλ. κίβδηλα, ψεύτικα] και εξίκικα [δηλ. λιποβαρή] άτινα τα ίδια σημειούνται εν ταις σακκούλαις των:
»5¼ δούπιες [χρυσά νομίσματα Ισπανίας 2/πλά] προς 98 γρόσια=γρόσια 514:20
15/8 δούπιες [2/πλές] Γένοβας προς γρόσια 94 =  » 152:30
9 λοβίκια [χρυσά γαλλικά Λουδοβίκου] προς 58 = » 522: -
11 ρουπόνια [χρυσά νομίσματα Φλωρεντίας] προς 43:20 = » 478:20
6 σουφορίνια  [& σολφερίνια ;] προς 42:20 = » 255: -
9½ ογγιαί [φλωριά Νεάπολης και Σικελίας] προς 30: - =  » 285: -
2 μαχμουτιέδες [χρυσά τουρκικά νομίσματα του Μαχμούτ, αξίας 1/4 της χρυσής λίρας] = » 50: -
6¼ τουνεζλίδικα [χρυσά Τυνησίας] προς 12 = » 75: -
149¼ βενέτικα [φλωριά, δουκάτα] προς 14:30 = »  2.201:25
167¼ ολλανδέζικα [φλωριά Ολλανδίας] 14:20 = »  2.425: -
127 φουντουκλιά [φλωριά οθωμ.] προς 11:10 = » 1.428:30
202½ πολίτικα [φλωριά Κων/λεως] προς 8:10 = »  1.670:25
403½ μισίρικα [φλωριά Αιγύπτου]  προς 7:10 = » 2.925:15
1956 ρουμπ.(ιέδες) φ.(ράγκικοι). [¼ αξίας χρυσού φράγκου Γαλλίας]        προς 2:32 = »  5.476:30
478 ρουμπιέδες πολ.[ίτικοι] προς 2:10 = » 1.075:20
570 » μισίρ.[ικοι, Αιγύπτου] προς 1:35 = » 1.068:30
720½ τάλλαρα [τίνος κράτους;] προς 6:15 = » ; 4.589:07
  51¾ χρηστάκια [& κροζότα, άγνωστα] προς 6:25 = » ; 382:20
301¾ αναπολιτάνικα [Νεαπόλεως]    προς 6: - = » ; 1.846:20
18 ραουζέϊκα [Ραγούζης, Ντουμπρόβνικ] προς 3:20 = » 63: -
373/5 πεντεφράγκα [τάλιρα Γαλ.] προς 5:05 = » ; 187:20
290¼ μπεσλίκια [5/γροσα αργυρά] προς 5:05 = »  ; 2.000: -
286 εκατοστάρια [100 παράδων αργυρά = 2:20 γροσίων ή 2½ γροσίων]             προς 3:20 = » 1.001: -
417 ικιλίκια [2/γροσα αργυρά] προς 3: - = » 1.251: -
76½ εξηντάρες [60 παράδων, δηλ. 1½ γρ. ή 1:20 γρ., νόμισμα αργυροχάλκινο] προς 2:10 = » 172:05
137 μονόγροσα νέα προς 1:15 = » 188:15
7 σακκούλες με λιανοπαράδες = » 5.353: -
Συνολικό ποσό γροσίων 37.633: 14».
Η αξία του συνόλου των μετρηθέντων νομισμάτων ανέρχεται στο ποσό των 37.633:14 γροσίων, δηλ. σε 376 περίπου χρυσές λίρες οθωμανικές. (Τα 2-3 λάθη που σημειώνονται με ερωτηματικό δεν αλλοιώνουν αισθητά το συνολικό ποσό των γροσίων). Σύμφωνα με το συγγραφέα, Σωκρ. Κουγέα, το ανωτέρω χρηματικό ποσό αποτελούσε μέρος της χρηματικής περιουσίας του Αλή.
Στην επόμενη σελίδα (98, αριθ. 101) υπάρχει επιστολή προς τον Αλή με την οποία τον ενημερώνουν ότι το ανωτέρω χρηματικό βρίσκεται ασφαλισμένο σε σεντούκι στο μητροπολιτικά ναό της πόλεως, δηλ. στον άγιο Αθανάσιο.
Σημείωση: Η αναγραφή των γροσίων με την υποδιαίρεσή τους, τούς παράδες, αναγράφεται με το σύστημα των συμμιγών αριθμών, το ορθό, κι όχι με το σύστημα των δεκαδικών. π.χ. ο αριθμός 3 γρόσια και 20 παράδες αναγράφεται: 3:20 κι όχι 3,20 γιατί στη δεύτερη αυτή περίπτωση σημαίνει 3 γρόσια και 8 παράδες που είναι τα 0,20 του γροσίου.

Ο Δημ. Σαμαλάγκας
Ο Δημ. Σαλαμάγκας (Άπαντα, τμ. 3, Η κυρά η Κουσιοβίτσα,, σ. 79) μας καταγράφει τον παραπάνω νομισματικό κατάλογο του Σωκρ. Κουγέα, χωρίς τις λεπτομέρειες με την αξία του καθενός νομίσματος, και μας πληροφορεί ότι η νομισματική αυτή συλλογή αποτελούσε το 1818 χρηματική περιουσία του μοναστηριού της Παναγίας της Χρυσοβίτσας. Και ότι τα «άσπρα» (δηλ. νομίσματα) του λογαριασμού αυτού έφερε στη μητρόπολη Ιωαννίνων προς φύλαξη, ο άρχοντας της Χρυσοβίτσας Αναστ. Σαμαρνιώτης και μετρήθηκαν ενώπιον επιτροπής, ύστερα από προσταγή του Αλή πασά. Στη συνέχεια αναγράφει ότι η αξία όλων αυτών των νομισμάτων ανερχόταν σε 37.633 γρόσια, το ποσό δηλ. που αναγράφεται και από τον Κουγέα.
Επομένως: Το χρηματικό αυτό ποσό των 37.633 γροσίων το 1818 αποτελούσε περιουσία του μοναστηριού της Χρυσοβίτσας και μεταφέρθηκε στον ιερό ναό του αγίου Αθανασίου (μητροπολιτικό ναό) της πόλεως προς φύλαξη. Στη συνέχεια το χρηματικό αυτό ποσό, σύμφωνα με τα δύο παραπάνω έγγραφα του Σωκρ. Κουγέα (αριθ. 100 & 101) το 1819 περιήλθε στη χρηματική περιουσία του Αλή πασά.
(αύριο η συνέχεια)