ΨΕΥΔΑΙΣΘΗΣΕΙΣ…

➤  Γράφει ο  ΣΠΥΡΟΣ  ΕΡΓΟΛΑΒΟΣ, φιλόλογος-συγγραφέας

  Σαν "κεραυνός εν αιθρία" έπεσε για μερικούς η δήλωση του γνωστού αγωνιστή της Εθνικής μας Αντίστασης, Μανώλη Γλέζου, γραπτή μάλιστα, μέσα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο:
«Η μετονομασία της Τρόϊκας σε θεσμούς, του Μνημονίου σε Συμφωνία και των Δανειστών σε εταίρους, όπως και όταν βαπτίζεις το κρέας ψάρι, δεν αλλάζεις την προηγούμενη κατάσταση. Από την πλευρά μου – συνεχίζει – ΖΗΤΩ ΣΥΓΓΝΩΜΗ από τον Ελληνικό λαό, διότι συνήργησα σ’ αυτή την ψευδαίσθηση».
Προσωπικά δεν μου έκανε καμιά εντύπωση. Θαύμασα ασφαλώς την ειλικρίνεια και το θάρρος της γνώμης του. Το περιεχόμενό της με έβρισκε απόλυτα σύμφωνο, και αυτό για τρεις βασικά λόγους:
Λόγος πρώτος
Ήμουν προϊδεασμένος για τέτοιες σκέψεις ήδη από τα φοιτητικά μου χρόνια, τότε, που μου δόθηκε η ευκαιρία να εντρυφήσω σε κείμενα κλασικά, όπως οι "Ιστορίες" του Θουκυδίδη. Έτσι είχα κατανοήσει πως κάθε κρίση (ο όρος κρίση εδώ υποδηλώνει μια περίοδο με δυσχέρειες, ανωμαλίες και κινδύνους) έχει και τις συνέπειές της. Το κακό, στις περισσότερες περιπτώσεις, είναι ότι άλλοι δημιουργούν τις κρίσεις και άλλοι υφίστανται τις συνέπειές τους. Αυτό συμβαίνει κυρίως με τις πολιτικές κρίσεις.
Μια τέτοια πολιτική κρίση αναφέρει στις "Ιστορίες" του ο Θουκυδίδης και έχει σχέση με τη γειτονική νήσο Κέρκυρα. Σαφέστατος ως προς τις συνέπειές της ο συγγραφέας:
"Και επέπεσε – γράφει – πολλά και χαλεπά κατά στάσιν ταις πόλεσι, γιγνόμενα μεν και αεί εσόμενα, έως αν η αυτή φύσις των ανθρώπων ή".
Πολλά και δυσάρεστα συνέβησαν, τότε, και θα συμβαίνουν, λέει ο Θουκυδίδης, έως ότου η φύση των ανθρώπων παραμένει ίδια. Και επειδή, για να περιοριστούμε στη φύση των Ελλήνων, αυτή δεν άλλαξε από τότε μέχρι σήμερα, γι’ αυτό, κάθε τόσο, παθαίνουμε τόσα, αλλά μυαλό δε βάζουμε.
Ποιο ήταν όμως το πιο δυσάρεστο απ’ όλα που συνέβη σαν τότε, όπως τα παρουσιάζει αναλυτικά ο Θουκυδίδης. Αυτό το τονίζει, στη συνέχεια, με τούτη την επιγραμματική, και πάντα επίκαιρη, φράση:
"Και την ειωθυίαν αξίωσιν των ονομάτων ες τα έργα αντήλλαξαν τη δικαιώσει".
Επισημαίνοντας προκαταβολικά ότι ο σύνδεσμος και στην αρχή της παραγράφου είναι επιτακτικός, μεταφράζω:
"Ακόμα και (δηλαδή έφτασαν στο σημείο) τη συνηθισμένη σημασία των λέξεων, στην πράξη την αλλοίωσαν, ανάλογα με το πώς τους βόλευε".
Παραθέτει, στη συνέχεια, ο συγγραφέας μια σειρά από περιπτώσεις, στις οποίες εμφανίστηκε η αλλοίωση των λέξεων και εννοιών· περιορίζομαι στις τέσσερις πρώτες, όπως, αξιολογικά νομίζω, τις παραθέτει ο Θουκυδίδης:
"Η ασυλλόγιστη τόλμη – γράφει – θεωρήθηκε παλικαριά από αγάπη προς τους κομματικούς συντρόφους, η προνοητική επιφυλακτικότητα δειλία κάτω από ωραία προσχήματα, η σωφροσύνη πρόφαση της ανανδρίας, και η σύνεση σε καθετί αδράνεια για το καθετί".
Γιατί όμως ο Θουκυδίδης θεωρεί αυτή την αλλοίωση της σημασίας των λέξεων, ως την πιο σοβαρή συνέπεια της κρίσης; Απλούστατα γιατί, πίσω από κάθε λέξη κρύβεται μια έννοια· αλλοιώνοντας συνεπώς τη σημασία των λέξεων, αλλοιώνεις ταυτόχρονα και τη σημασία των εννοιών, αλλοιώνεις τη λογική σκέψη, αλλοιώνεις την πραγματικότητα. Και επειδή, όπως ξέρουμε αλήθεια είναι η επιβεβαίωση των σκέψεων του ανθρώπου από την εξωτερική πραγματικότητα, σε τελευταία ανάλυση, αλλοίωση της σημασίας των λέξεων σημαίνει παραποίηση της αλήθειας. Τούτο δε εστί, κατά τον Θουκυδίδη, το μέγιστον κακόν·
Λόγος δεύτερος
Είχα πέσει κι εγώ, όπως και αρκετοί Έλληνες, θύμα μιας τέτοιας ψευδαίσθησης. Ήταν το έτος 1974, τότε που ο Ανδρέας Παπανδρέου ίδρυσε το ΠΑΣΟΚ και ευαγγελίστηκε την ΑΛΛΑΓΗ στον τόπο μας. Είχα διαβάσει, πριν από μερικά χρόνια, στα απομνημονεύματα του Τσώρτσιλ κάτι που με εντυπωσίασε:
"Η εύνοια – γράφει – έρχεται σε έναν άντρα, επειδή μια σύντομη στιγμή μες στους αιώνες της ανθρώπινης αλλαγής και προόδου, το κοινό αίτημα βρίσκει σ’ αυτόν την τέλειά του έκφραση". Όσοι, λοιπόν, απ’ την πρώτη στιγμή – δε μιλάω γι’ αυτούς που ακολούθησαν το 1977 ή το 1981 – στρατευτήκαμε σ’ αυτόν τον αγώνα, το κάναμε γιατί πιστέψαμε ότι στο πρόσωπο του Ανδρέα Παπανδρέου βρήκαμε αυτό "το κοινό αίτημα για αλλαγή και για πρόοδο". Και είναι αλήθεια, ότι τα πρώτα χρόνια δε διαψευστήκαμε. Στη συνέχεια όμως; Συνέβη αυτό που στέλνει σαν μήνυμα, με το βιβλίο του, ο Παρασκευάς Αυγερινός: "Η ΑΛΛΑΓΗ ΤΕΛΕΙΩΣΕ ΝΩΡΙΣ".
Ο ίδιος ο Ανδρέας αργότερα, συνειδητοποιώντας το λάθος που είχε διαπράξει, θα διακηρύξει:
"Ή το Έθνος θα εξαφανίσει το δημόσιο χρέος ή το δημόσιο χρέος θα εξαφανίσει το Έθνος". Και τελικά συνέβη το δεύτερο. Και ήταν επόμενο να συμβεί, γιατί από τότε και έπειτα οι Έλληνες ζούσαμε, επί δεκαετίες μάλιστα, με ψευδαισθήσεις: "Σημαιοφόρος" αυτών των ψευδαισθήσεων ο Σημίτης, με το "θολό και κακέκτυπο εκσυγχρονισμό του" που εκδηλώθηκε με τη σωρεία των σκανδάλων των μελών των κυβερνήσεών του. Σημαιοφόρος, στη συνέχεια, ο Κωστάκης με "τις αλλαγές και μεταρρυθμίσεις" που θα πήγαιναν τον τόπο μπροστά, και τον έφεραν, τελικά, στα πρόθυρα της χρεοκοπίας. Σημαιοφόρος, τέλος, ο πιο τραγικός αυτός, ο Γιωργάκης, που ύψωσε τη σημαία του "λεφτά υπάρχουν" και ολοκληρώθηκε έτσι η χρεοκοπία.
Τα όσα ακολούθησαν γνωστά. Ήρθε πρώτα η τρικομματική κυβέρνηση, που έγινε δικομματική, και ανέλαβε να βγάλει τον τόπο από την κρίση. Αποδείχτηκε όμως ανίκανη να σηκώσει ένα τέτοιο βάρος. Έτσι, μέσα στη χρεοκοπία που βρεθήκαμε εκδηλώθηκε η σημερινή κρίση, που συνεχίζεται και θα συνεχίζεται "έως ότου η φύση των ανθρώπων – κατά το Θουκυδίδη – παραμένει η ίδια".
Και παραμένει η ίδια, γιατί το κακό που μας βρήκε, είχε στείλει από καιρό τα μηνύματά του, με τη βαθιά και πολύπλευρη κρίση σε όλους τους τομείς της εθνικής μας ζωής. Τις άλλες μορφές της κρίσης τις ξέραμε, από καιρό, κάναμε όμως πως δεν τις βλέπαμε. Η τελευταία όμως μας άγγιξε, ποιους λίγο, ποιους πολύ, όλους, με κορύφωση την ανεργία και τη φτώχια. Πριν μερικά χρόνια είχαμε χρεοκοπήσει εξαιτίας της αλόγιστης και ανεύθυνης πολιτικής ηγεσίας ολόκληρων δεκαετιών. Και τότε, με τη θηλειά στο λαιμό, καλέσαμε τους δανειστές, ζητήσαμε οικονομική βοήθεια, υπογράψαμε Μνημόνια, δεχθήκαμε έλεγχο, αναλάβαμε οικονομικές υποχρεώσεις, με διεθνείς προδιαγραφές.
Λόγος Τρίτος
Αυτά όλα είχαν και τις συνέπειές τους. Εμείς όμως τι κάναμε; Έφταιγε το γομάρι και χτυπούσαμε το σαμάρι. Για όλα έφταιγαν οι δανειστές, όχι η ανικανότητα και η ανευθυνότητα των πολιτικών μας. Και τότε; Τότε έπρεπε κάποιος να τραβήξει την προσοχή μας απ’ την πραγματικότητα και να δημιουργήσει τις ανάλογες ψευδαισθήσεις. Και επειδή το κλίμα ήταν κατάλληλο, κάτω από το δυσβάσταχτο βάρος των συνεπειών, αρχίσαμε να κινούμαστε στο χώρο των ψευδαισθήσεων: Όχι στο Μνημόνιο, όχι στην Τρόϊκα, όχι στην αξιολόγηση, όχι στο χρέος. Αυτές οι ψευδαισθήσεις οργίαζαν προεκλογικά. Προσωπικά τις ζούσα και στο στενό φιλικό και συγγενικό κύκλο, όχι μάλιστα χωρίς τις ανάλογες λοιδορίες, όταν προσπαθούσα να τους προσγειώσω στη σκληρή πραγματικότητα.
Είχα μάλιστα τους επιπρόσθετους λόγους, εκτός από τις οδυνηρές εμπειρίες και τις ψευδαισθήσεις του παρελθόντος: Βρέθηκα, κάμποσες φορές, για λόγους καθαρά οικογενειακούς, στα χρόνια της κρίσης, σε χώρες Ευρωπαϊκές που συγκροτούσαν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Βρέθηκα έτσι σε κύκλους που γνώριζαν, με κάθε λεπτομέρεια, την κατάσταση της χώρας μας και συνειδητοποίησα έτσι το μέγεθος της κρίσης, τις διεθνείς υποχρεώσεις μας με όρους δυσβάσταχτους, κάτω από τη Δαμόκλεια σπάθη του Βρετανικού Δικαίου με το οποίο είναι κλειδωμένες.
Η συνέχεια είναι γνωστή. Αρκετοί, οι πιο νουνεχείς, από αυτούς που καλλιέργησαν τις ψευδαισθήσεις, άρχισαν, στην πράξη, την προσγείωση. Και η προσγείωση αυτή έγινε, τις προάλλες, με τη συμφωνία που υπογράψαμε με τους δανειστές μας. Και μετά; Μετά ήρθε η δήλωση, γραπτή μάλιστα, του Γλέζου: Στο ίδιο μήκος κύματος και οι δηλώσεις του Αλέξη Τσίπρα: "Κερδίσαμε μια μάχη – είπε – όχι όμως και τον πόλεμο". Και πρόσθεσε: "Τα δύσκολα βρίσκονται μπροστά μας". Αυτή είναι η πραγματικότητα. Οδυνηρή, αλλά υπαρκτή. Όσο κι αν μας στενοχωρεί, πρέπει να γίνει αποδεχτή, και έχουμε υποχρέωση να προσγειωθούμε. "Ανάγκα και θεοί πείθονται".
Όσο αναγκαίο όμως είναι αυτό δεν είναι αρκετό. Πρέπει το παράδειγμα του Μανώλη Γλέζου να το ακολουθήσουν και άλλοι:
ΝΑ ΖΗΤΗΣΟΥΝ ΣΥΓΓΝΩΜΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΑΟ, όλοι όσοι είναι υπεύθυνοι για τη σημερινή τραγική κατάσταση, και να δώσουν λόγο για τις πράξεις τους. Πρόεδροι της Δημοκρατίας, Πρωθυπουργοί, υπουργοί, κυβερνητικοί και κομματικοί ινστρούχτορες, εκπρόσωποι της λεγόμενης Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Όλοι όσοι από αυτούς, χωρίς να έχουν κανένα βιοποριστικό επάγγελμα, έκαναν επάγγελμα την πολιτική, έφαγαν, ήπιαν, γλέντησαν, πλούτισαν, σε βάρος του Λαού, και άνοιξαν το δρόμο για τη χρεοκοπία της χώρας. Μια χρεοκοπία –και απευθύνομαι σ’ αυτούς που τυχόν ζουν ακόμα με ψευδαισθήσεις– που θα μας συνοδεύει για πολύ ακόμα –για δεκαετίες ολόκληρες– χωρίς να είναι βέβαιο ότι κάποτε τα παιδιά μας θα μπορέσουν να λυτρωθούν από αυτή.