Η νόσος της αδικίας...

 ➤  Του ΑΝΔΡΕΑ ΚΑΤΣΟΥΡΗ, Καθηγητή Φιλολογίας Παν/μίου Ιωαννίνων

  «Ού γὰρ ἐπὶ κακῶι δίκη γίγνεται οὐδεμία γενομένη κατὰ νόμον, δυοῖν δὲ θἄτερον ἀπεργάζεται σχεδόν: ἤ γὰρ βελτίονα ἤ μοχθηρότερον ἧττον ἐξηργάσατο τὸν τὴν δίκην παρασχόντα». Αυτά λέει ο Πλάτων. Δηλαδή, καμιά καταδίκη, όταν γίνεται σύμφωνα με τους νόμους, δεν αποσκοπεί στο κακό, αλλά σχεδόν επιτυγχάνει το ένα από τα δύο: ή κάνει καλύτερο ή λιγώτερο κακό αυτόν που καταδικάζεται». Η καταδίκη, επομένως, είναι προς το συμφέρον του καταδικαζομένου, αφού ενδέχεται να προκύψει ωφέλεια για τον ίδιο.  Αυτός είναι ο πρώτος στόχος της καταδίκης κάποιου που διέπραξε κάποια αδικία.
Ο δεύτερος στόχος είναι ο παραδειγματισμός. Γίνεται ο ίδιος παράδειγμα στους άλλους, με το να βλέπουν αυτά τα οποία πάσχει και από φόβο να προσπαθούν να απέχουν από την αδικία και να γίνονται καλύτεροι («παράδειγμα τοῖς ἄλλοις γίγνεσθαι, ἵνα ἄλλοι ὁρῶντες πάσχοντα ἅ ἄν πάσχῃ φοβούμενοι βελτίους γίγνωνται»).
Υπάρχουν δύο είδη εκγληματιών, κατά τον Πλάτωνα: αυτοί που ανήκουν στην πρώτη κατηγορία είναι όσοι διαπράττουν τέτοια αδικήματα που,  όταν τιμωρούνται και καταδικάζονται, γίνονται καλύτεροι, σωφρονίζονται. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν όσοι διαπράττουν σοβαρότατα αδικήματα και, έστω και αν καταδικαστούν, δεν επωφελούνται για να γίνουν καλύτεροι, αλλά είναι «ἀνίατοι».  Γι’ αυτούς η μόνη αρμόζουσα καταδίκη είναι ο θάνατος, που θεωρείται το μικρότερο γι’ αυτούς κακό, και το αδίκημα και η τιμωρία τους αυτή γίνεται για όλους τους άλλους παράδειγμα προς αποφυγήν. «Θεάματα καὶ νουθετήματα» γίνονται πρωτίστως οι «ἀνίατοι» αδικοπραγούντες.
Άλλα αδικήματα είναι, συνεπώς, ιάσιμα και άλλα ανίατα. Και επειδή δεν υπάρχει άλλος τρόπος θεραπείας της αδικίας από την τιμωρία, η δίκη κατά τους νόμους και η ανάλογη καταδίκη συνιστούν την μοναδική οδό ιάσεως.
Ο Σωκράτης, ο μεγαλύτερος φιλόσοφος του κόσμου, ο «ἅγιος» φιλόσοφος, δεν περιορίζεται, ωστόσο, σε αυτά. Θεωρώντας και επιχειρηματολογώντας ότι ευδαίμων είναι ο δίκαιος και κακοδαίμων ο άδικος - αντίθετα με όσα πρεσβεύουν οι ευδαιμονιστές και όσοι υποστηρίζουν ότι δίκαιο είναι «τὸ τοῦ κρείττονος συμφέρον» -  προχωρεί και εισηγείται κάτι  που είναι πρωτόγνωρο.
Δεν  υποστηρίζει, δηλαδή, μόνο ότι το πρώτο που πρέπει ο άνθρωπος να επιχειρεί να πράττει είναι να φροντίζει, όσο μπορεί, να μην αδικεί, επειδή η αδικία είναι κακό και για τους άλλους, αλλά και για το ίδιο το άτομο που διαπράττει την αδικία, ούτε ότι είναι προτιμότερο να αδικείται κάποιος παρά να αδικεί, αλλά προσθέτει ακόμη ότι,  αν  διαπράξει κάποιος ένα αδίκημα, πράγμα που είναι κατανοητό, αφού είναι άνθρωπος, θα πρέπει ο ίδιος με τη θέλησή του να επιδιώξει να δώσει δίκη των πράξεών του και να τιμωρηθεί το συντομώτερο δυνατό. Δεν θα πρέπει να αφήσει να χρονίσει η αδικία στην ψυχή του, για να μην γίνει το νόσημα της αδικίας στην ψυχή του ανίατο.
 Γι’ αυτό και δεν απαιτείται να απολογηθεί στο δικαστήριο ενώπιον των δικαστών, αλλά, αν  θέλει να μιλήσει, θα πρέπει ο ίδιος να αναπτύξει και να παρουσιάσει το αδίκημά του φανερά, χωρίς να κρύβεται, και να υποστεί τις συνέπειες των πράξεών του, όποιες και αν είναι αυτές, πρόστιμο φυλακή ή ακόμη και ο θάνατος. Μόνο έτσι θα θεραπευθεί από τη μεγαλύτερη ψυχική αρρώστεια, δηλαδή την αδικία.
Η απόκρυψη του αδικήματος και η ατιμωρησία ισοδυναμεί με αθεράπευτο νόσημα της ψυχής και, επομένως, κακοδαιμονία και δυστυχία.
Αν θέλεις κάποιος που σε αδίκησε να τιμωρηθεί, θα πρέπει να επιδιώκεις, συνεχίζει ο Σωκράτης, να μην προσέλθει στο δικαστήριο και, αν προσέλθει,  να αγωνιστείς με κάθε τρόπο για να απαλλαγεί και να μην τιμωρηθεί και, ει δυνατόν, να παραμείνει ατιμώρητος σε όλη του τη ζωή ή το μεγαλύτερο μέρος της. Και αυτό επειδή η αδικία είναι μέγιστον κακόν για τον αδικοπραγήσαντα, είναι, αν δεν απαλλαγεί από αυτήν με την τιμωρία του, νόσος ανίατος στην ψυχή του και ως τέτοια δεν του επιτρέπει με κανένα τρόπο να αποκτήσει την ευδαιμονία.
Αυτά με αφορμή πρόσφατα περιστατικά. Ο νοῶν νοείτω....