Το Δημόσιο Πανεπιστήμιο...

➤  Γράφει ο  ΣΠΥΡΟΣ  ΕΡΓΟΛΑΒΟΣ, Φιλόλογος-Συγγραφέας

  Διάβαζα, τις προάλλες, τις δηλώσεις του νέου Πρύτανη του Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Θεόδωρου Φορτσάκη, με τις οποίες διεκτραγωδούσε την κατάσταση στην οποία παρέλαβε το Πανεπιστήμιο. "Παρέλαβα -είπε- ένα Πανεπιστήμιο διαλυμένο, χρεοκοπημένο". Και ήταν επόμενο, ως πτυχιούχος αυτού του Πανεπιστημίου, να αισθάνομαι θλίψη, κάθε φορά που βρίσκομαι μπροστά σε τέτοιες οδυνηρές διαπιστώσεις. Διαπιστώσεις οι οποίες, συχνά, μας παρασύρουν και μας οδηγούν σε σκέψεις μηδενιστικές για το ρόλο και την προσφορά των δημόσιων Πανεπιστημίων της χώρας μας. Κάτι τέτοιο είναι, χωρίς αμφιβολία, άδικο. Προσωπικά, διατηρώ στη μνήμη μου στιγμές αξέχαστες από τη ζωή μου στο Πανεπιστήμιο, και από τη συμβολή του στον αγώνα που κάναμε για την κατάκτηση της απαραίτητης γνώσης γύρω από τα κλασικά γράμματα και την καλλιέργεια της φιλοσοφικής σκέψης. Υπήρχαν καθηγητές – δε χρειάζεται να αναφερθούν ονόματα – που μας έμαθαν κάτι πολύτιμο για τη ζωή και την επαγγελματική μας σταδιοδρομία: Να σκεφτόμαστε· να μη δεχόμαστε και να μην απορρίπτουμε κάτι, χωρίς να το εξετάζουμε. Και η εξέταση αυτή να γίνεται με δικά μας κριτήρια, όχι με κριτήρια ξένα, όχι με βάση τις λεγόμενες αυθεντίες.
Δεν είναι όμως η προσφορά του δημόσιου Πανεπιστημίου συνυφασμένη με την παροχή των απαραίτητων γνώσεων προς τους τροφίμους του, με την καλλιέργεια της σκέψης. Είναι, σε ορισμένες περιπτώσεις, συνυφασμένη με την επίδειξη υψηλού ήθους εκ μέρους των διδασκόντων του, ιδιαίτερα σε στιγμές κρίσιμες για την πατρίδα μας.
Μια τέτοια περίπτωση ανακάλυψα πρόσφατα, ανασκαλεύοντας, στο αρχείο μου, μερικά άρθρα που έχω, κατά καιρούς, καταχωρίσει, και τα διατηρώ, με ευλάβεια, γιατί θέλω να πιστεύω πως διατηρούν στο ακέραιο την επικαιρότητά τους και τη διδακτική τους αξία.
Πρόκειται για το τελευταίο μάθημα – δημοσιεύτηκε πρώτα στον ξένο, και στη συνέχεια στον Ελληνικό τύπο  – του καθηγητή του Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Αριστ. Μάνεση, κατά τη διάρκεια της χούντας. Αντιγράφω από αυτό το περισπούδαστο άρθρο ορισμένα χαρακτηριστικά σημεία, που σήμερα – εποχή βαθιάς και πολύπλευρης κρίσης, οικονομικής, κοινωνικής, πνευματικής και ηθικής, - είναι όσο ποτέ άλλοτε, διδακτικό και επίκαιρο.
Είπε, ανάμεσα σε άλλα, ο καθηγητής Αριστ. Μάνεσης, καθώς αποχαιρετούσε – λόγω απόλυσης από τη χούντα – τους φοιτητές:
"Το γεγονός ότι μεταξύ των ονομάτων των υπό απόλυση καθηγητών αναφέρεται και το δικό μου – και αυτό δεν το θεωρώ διόλου περίεργο – μου παρέχει το δικαίωμα και μου επιβάλλει το καθήκον να σας καταστήσω, σήμερα που βρίσκομαι ακόμη κοντά σας, κοινωνούς ορισμένων σκέψεών μου που ίσως δεν θα μπορώ να σας τις πω αύριο.
Η λεγόμενη "εκκαθάριση" των Πανεπιστημίων θα ενεργηθεί κατά παρέκκλιση και από το προϊσχύον Σύνταγμα: με δύο "συντακτικές πράξεις", που φρόντισε να εκδώσει το σημερινό καθεστώς κατέλυσε τη συνταγματικά διασφαλισμένη αυτοδιοίκηση των ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, και κατήργησε ακόμη και το συνταγματικά επίσης προστατευόμενο δικαίωμα των διοικουμένων να προσφεύγουν στο Συμβούλιο της Επικρατείας όταν βλάπτονται από παράνομες πράξεις της διοικήσεως.
Όταν όμως οι στοιχειώδεις για κάθε στοιχειωδώς ευνομούμενο κράτος εγγυήσεις νομιμότητας έχουν κατ’ αυτό τον τρόπο καταλυθεί, ο πολίτης βρίσκεται τελείως ανυπεράσπιστος στο έλεος – αν υπάρχει – της Εξουσίας.
Αλλά υπάρχει και μία άλλη, η ηθικοπολιτική πλευρά του ζητήματος. Κάτω από τις συνθήκες που ζούμε η σιωπή δεν είναι "χρυσός" είναι "λίβανος και σμύρνα". Διότι η σιωπή μπορεί να ερμηνευθεί σαν αποδοχή ή συναίνεση: "το σιωπάν δοκεί συναινείν" (qui tacet consentire videtur, κατά το ρωμαϊκό δίκαιο).
Δεν έχω λοιπόν το δικαίωμα να σιωπήσω, αφού σωπαίνοντας θα εμφανιζόμουν ως αποδεχόμενος ή ανεχόμενος τα όσα γίνονται. Υπάρχουν στη ζωή, την ατομική και την κοινωνική, στιγμές που πρέπει κανείς να πει το μεγάλο "ναι" ή το μεγάλο "όχι".
Σε στιγμές σαν τις τωρινές το ουσιώδες είναι, πιστέψτε με, να προστατεύσει κανείς τον εαυτό του από τον εξευτελισμό. Να περισώσει την αξιόπρεπειά του ως ανθρώπου, ως πολίτη, ως επιστήμονα.
Θα ήθελα να σας παρακαλέσω να κρατήσετε από τη διδασκαλία μου την ουσία της: τη σημασία της πολιτικής ελευθερίας ως ιστορικής κατακτήσεως για την παραπέρα εξέλιξη του κοινωνικού βίου και ως προϋποθέσεως για τη γενικότερη απελευθέρωση και καταξίωση του ανθρώπου. Και επειδή θεωρία και πράξη είναι αλληλένδετες, το ουσιώδες είναι να μείνει κανείς ελεύθερος, όρθιος και αλύγιστος απέναντι στους καταναγκαστικούς και ιδεολογικούς μηχανισμούς των κρατούντων. Μη επιτρέψετε να σας εξανδραποδίσουν. Διατηρήστε, μέσα στους ζοφερούς και άρρωστους καιρούς, άγρυπνη και ανυπόταχτη τη σκέψη σας, περιφρουρήστε την άγια υγεία και ρωμαλεότητα της ψυχής σας, κρατήστε στητό και αγέρωχο το ωραίο ανάστημά σας. Και αν η Εξουσία, που την συμφέρει να έχει παθητικούς και πολιτικά αδιάφορους υπηκόους, σας πει ότι, έτσι κάνοντας, δεν είστε φρόνιμοι και νομοταγείς πολίτες, αποδείξτε της ότι καλός πολίτης είναι μόνο ο ελεύθερος πολίτης, ο συνειδητός, ενεργός και υπεύθυνος πολίτης. Και θυμίστε της ό,τι ο Περικλής είχε πει στον "Επιτάφιο": όποιος αδιαφορεί για τα πολιτικά πράγματα του τόπου του είναι, όχι φιλήσυχος, αλλ’ άχρηστος, "αχρείος" πολίτης. Και μην ξεχνάτε, στις σημερινές δύσκολες για την Πατρίδα μας και το Λαό μας περιστάσεις, τα λόγια του ποιητή: " Όσοι το χάλκεον χέρι (βαρύ του φόβου αισθάνονται), ζυγόν δουλείας ας έχωσι· θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία".
Αν τώρα βρίσκετε κάποιες ομοιότητες με όσα σήμερα συμβαίνουν στη χώρα μας, και προπαντός στην πόλη μας, αυτές να τις θεωρήσετε τυχαίες.