Πολίτες ή υπήκοοι;

ΓΝΩΜEΣ

Γράφει ο  ΣΠΥΡΟΣ  ΕΡΓΟΛΑΒΟΣ, φιλόλογος-συγγραφέας

* Όταν ο Αρχιεπίσκοπος και πρώην Τοποτηρητής της Μητρόπολης Ιωαννίνων ρωτήθηκε από το δημοσιογράφο, κατά την τρίτη συνέντευξή του στα Γιάννινα, την ημέρα της ενθρόνισης του νέου Μητροπολίτη Ιωαννίνων, "τι θα ζητούσε από τους πολίτες σε σχέση με το νέο Μητροπολίτη", το πρώτο πράγμα που ζήτησε ήταν: Υπακοή (!). Ούτε σεβασμό, ούτε κατανόηση, αλλά υπακοή.
Λίγο πιο πριν, στον ενθρονιστήριο λόγο του, ο νέος Μητροπολίτης, αναφέρθηκε μόνο στα λεγόμενα "Αγαθοεργά", δηλαδή σ’ αυτό το θλιβερό κατάλοιπο της τουρκοκρατίας, που διατηρήθηκε και παραμορφώθηκε με διατάγματα αντισυνταγματικά των τριών φασιστικών καθεστώτων, καταργήθηκε τρεις φορές, αλλά διατηρείται μέχρι σήμερα «σκανδαλωδώς, με αδιαφανείς παρασκηνιακές παρεμβάσεις», όπως κατάγγειλε ο πρώην Πρόεδρος της Βουλής, Απ. Κακλαμάνης. Ούτε λέξη για τα Εθνικά Κληροδοτήματα και τις Σχολικές Περιουσίες της πόλης που προέρχονται από Κληροδοτήματα, τα οποία, χωρίς να δικαιούται, διαχειρίζεται η Μητρόπολη, και τα οποία οι προκάτοχοί του –και όχι οι συγκυρίες, όπως ισχυρίστηκε ο Αρχιεπίσκοπος– με την ανεξέλεγκτη και αλόγιστη διαχείρισή τους, οδήγησαν στην «κατάρρευση».
Υποσχέθηκε μάλιστα να "αναδιαρθρώσει τα Αγαθοεργά, και να τα θέσει στην υπηρεσία των πολιτών! Και δεν περιορίστηκε μόνο σ’ αυτό: πρόσθεσε ότι αυτό θα γίνει «με σοβαρότητα, χωρίς ακραίες φωνές και άσκοπες φλυαρίες».
Πριν ακόμα φτάσει στα Γιάννινα έσπευσε να διατυπώσει χαρακτηρισμούς, εντελώς απαράδεχτους. Τις διαπίστωσε ο ίδιος αυτές τις "ακραίες φωνές" και τις "άσκοπες φλυαρίες" ή από κάποιους –και ποιους;- τις πληροφορήθηκε; Είτε το ένα συμβαίνει είτε το άλλο, θέλησε όπως φαίνεται απ’ την πρώτη στιγμή να στείλει, κι αυτός, το δικό του μήνυμα. Μήνυμα σχεδόν ταυτόσημο με αυτό που μας έστειλε ο Αρχιεπίσκοπος: Υπακοή!
Ήταν –είναι αλήθεια– έντονος ο προβληματισμός μου, όλες αυτές τις μέρες που μεσολάβησαν από τότε. Προβληματισμό που ήρθε το περασμένο Σάββατο (16 – 8 – 2014) να ενισχύσει η επιφυλλίδα του Χρήστου Γιανναρά (εφημερίδα "Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ") με τίτλο "Ουσιώδη σε αποσιώπηση" και υπότιτλο "Συμπτώματα απειλητικής παρακμής στο περιθώριο των ενδιαφερόντων μας".
Γράφει, λοιπόν, ο Χρήστος Γιανναράς, αναφερόμενος σε παραδείγματα κοινωνικής παρακμής:
  «Ένα ακόμα τέτοιο παράδειγμα κοινωνικής παρακμής, στο περιθώριο (εντελώς) των ενδιαφερόντων της ελλαδικής κοινωνίας, θέλει να επισημάνει η σημερινή επιφυλλίδα. Πρόκειται για τον τρόπο εκλογής των επισκόπων στην Εκκλησία της Ελλάδος. Πόσοι Έλληνες γνωρίζουν, έστω σαν πληροφορία, ότι στο εξαιρετικά επίζηλο με κοσμικά κριτήρια (ανέσεων, πριγκιπικής αίγλης και χλιδής, οικονομικής εξασφάλισης, εξουσίας επί πλήθους εξαρτημένων) αξίωμα του επισκόπου ανέρχονται κληρικοί χωρίς την παραμικρή κρίση, την παραμικρή αξιολόγηση. Μόνο με βάση τα τυπικά τους προσόντα.
  Δεν λειτουργεί καμία, ούτε για τους τύπους, κριτική διαδικασία, συζήτηση, ανταλλαγή αξιολογικών εκτιμήσεων, κατάθεση ενστάσεων, συγκριτική αποτίμηση. Οι μητροπολίτες ψηφίζουν, χωρίς ο νόμος να τους υποχρεώνει (ούτε βέβαια η συνείδησή τους) να αιτιολογήσουν την ψήφο τους απέναντι στο σώμα των πιστών, αλλά και στην κοινωνία που τους μισθοδοτεί ως κρατικούς λειτουργούς. Καμία κρίση, καμία αξιολόγηση.
  Έτσι μένει ασύδοτο – και ανεξέλεγκτο το παρασκήνιο: η συναλλαγή, οι εκβιασμοί, η νομιμοποιημένη αναξιοκρατία, η αυτονόητη ίντριγκα. Οργιάζουν προεκλογικά οι τηλεφωνικές "συνεννοήσεις", τα παζαρέματα, οι υποσχέσεις, τα "δώρα". Διαμορφώνονται "στρατόπεδα", κλίκες, πλεονάζει η συκοφαντία, ισχύει με ωμότητα η αρχή "ο θάνατός σου η ζωή μου". Μέσα από αυτή τη θηριομαχία "παίζεται", παράλληλα, και η κορυφαία διεκδίκηση: ο αρχιεπισκοπικός θρόνος, σε έγκαιρη, μακροχρόνια προοπτική.
  Αποτέλεσμα: μητροπολιτική εκλογή κερδίζουν όσοι "κινούνται", δηλαδή όσοι καλλιεργούν γνωριμίες, τριγυρνάνε στα συνοδικά γραφεία και στις μητροπόλεις, ξέρουν να "πλασάρονται", προσφέρονται για οπαδοί σε κλίκες.
   Η δραματικότερη συνέπεια από αυτό το καρκινικό σύμπτωμα παρακμής της ελληνικής κοινωνίας είναι η βεβαιότητα που οικοδομείται ότι ακόμα και μέσα στην εκκλησία η ανθρώπινη ποιότητα είναι εν διωγμώ. Όσοι είναι ικανοί και άξιοι για επίσκοποι, κρύβονται, πρέπει να ψάξεις για να τους βρεις. Στον αφρό πλέον ευδιάκριτοι οι φελλοί. Και οι εξαιρέσεις σπάνιες».
Είμαι τακτικός αναγνώστης των επιφυλλίδων του Χρήστου Γιανναρά, γι’ αυτό το οξύ ίσως για κάποιους περιεχόμενο της επιφυλλίδας αυτής, σε ό,τι αφορά το συγκεκριμένο "παράδειγμα κοινωνικής παρακμής" δεν με εξέπληξε. Με προβλημάτισε όμως σε βαθμό τέτοιο που σκέφτηκα ότι δεν έπρεπε να αφήσω "σε αποσιώπηση" ένα θέμα "ουσιώδες", κατά την γνώμη μου, που περιέχεται στην απάντηση του Αρχιεπισκόπου: Την υπακοή!
   Δεν μπορεί, και δεν πρέπει, σκέφτηκα, οι σχέσεις Μητροπολίτη και πολιτών να είναι σχέσεις υπακοής. Δεν είμαστε, και δεν πρέπει να είμαστε, υπήκοοι κανενός, ανεξάρτητα από το αξίωμα που αυτός κατέχει. Και μάλιστα υπήκοοι εξ αρχής, όπως το ζήτησε ο Αρχιεπίσκοπος.
  Και τούτο γιατί η υπακοή επιβάλλεται από ανελεύθερα καθεστώτα σε ανελεύθερους ανθρώπους. Ο σεβασμός κερδίζεται, όχι από τα λόγια και τις επιφανειακές ενέργειες, αλλά από ουσιαστικές πράξεις.
  Δεν μπορούμε, και δεν πρέπει να είμαστε υπήκοοι κανενός γιατί είμαστε Έλληνες. Σε ορισμένους δε από εμάς, όσοι ευτυχήσαμε να ποτιστούμε με τα νάματα της κλασικής μας παιδείας, ηχούν ακόμα στα αυτιά μας – και προσδιορίζουν τη συνείδησή μας – τα λόγια τα οποία ο Μαραθωνομάχος και παγκόσμιας φήμης αρχαίος τραγικός ποιητής, Αισχύλος, βάζει στους Πέρσες που πήραν μέρος στη συντριβή τους από τους Έλληνες στο ομώνυμο έργο του:
  Τους ρωτάει η βασιλομήτορα Ατοσσα:
  Σ’ αυτό το στρατό – των Ελλήνων – ποιος στεκόταν ως μπροστάρης; Και εκείνοι απαντούν, με το στίχο:
"Ου τινός δούλοι κέκληνται φωτός ουδ’ υπήκοοι".
  ("Δε λογιούνται κανενός ανθρώπου δούλοι ούτε υπήκοοι").
Στίχος που προκαλεί πραγματικό ρίγος φιλελεύθερης έξαρσης και δημοκρατικής αρετής, νίκη της ελευθερίας ενάντια στους ανθρώπους που θέλουν τους άλλους, επειδή έτυχε να κατέχουν κάποιο αξίωμα – εκκλησιαστικό ή πολιτικό, δεν έχει σημασία – ως δούλους ή ως υπήκοους.
  Δεν μπορούμε και δεν πρέπει να είμαστε υπήκοοι κανενός, γιατί είμαστε "ελεύθεροι και υπεύθυνοι πολίτες". Τέτοιους ακριβώς μας θέλει η Κοινοβουλευτική μας Δημοκρατία, αυτά τα γνωρίσματα μας αποδίδει ο βασικός θεσμός της, που είναι το Σύνταγμα της χώρας. Έτσι το άρθρο 120 του Συντάγματός μας, θεωρεί ως "θεμελιώδη υποχρέωση όλων των Ελλήνων", προσέξτε όχι "την υπακοή", αλλά το "σεβασμό στο Σύνταγμα και στους νόμους που συμφωνούν με αυτό". Και αυτή η θεμελιώδης υποχρέωση βαρύνει κατ’ εξοχήν όσους κατέχουν – κατ’ ιδιότητα ή κατά συμβεβηκός – κάποιο αξίωμα· τότε, εντελώς φυσιολογικά, ακολουθεί από τους πολίτες – όχι από τους υπηκόους – και ο σεβασμός προς το πρόσωπό τους και προς το αξίωμά τους.
  Δεν μπορούμε και δεν πρέπει να είμαστε υπήκοοι κανενός, γιατί είμαστε άνθρωποι με την απαραίτητη πνευματική καλλιέργεια, και κατοικούμε σε μια πόλη, στα Γιάννινα, που καθιερώθηκαν στην παράδοση ως "πρώτα και στα Γράμματα". Και αυτό δεν έγινε τυχαία: Μακροχρόνια η πολιτιστική τους κληρονομιά, βαθιά ριζωμένες στην ψυχή των κατοίκων τους οι δημοκρατικές παραδόσεις. Ηρωικές παραδόσεις αγώνων και θυσιών, καριοφίλι και καλαμάρι, κοινοτική οργάνωση στα χρόνια της τουρκοκρατίας, οικονομική, κοινωνική και πνευματική άνοδος, Δάσκαλοι του Γένους και φημισμένα σχολεία, κληροδοτήματα και Εθνικοί Ευεργέτες, λογιοσύνη και νοικοκυροσύνη, όλα δηλαδή εκείνα τα στοιχεία, όσα η κοινή αναγνώριση τοποθετούσε και τοποθετεί στην κορωνίδα των αξιών του πολιτισμού μας: λεβεντιά, αρχοντιά, προκοπή.
  Αυτές οι δημοκρατικές παραδόσεις, αυτές οι παραδόσεις αγώνων και θυσιών, είναι βαθιά ριζωμένες στην ψυχή μας, αυτοί οι Δάσκαλοι του Γένους, τα φημισμένα Σχολεία, αυτά τα Κληροδοτήματα και οι Εθνικοί μας Ευεργέτες, με την ανεκτίμητη προς την πόλη και προς το Έθνος προσφοράς τους, αυτά όλα τα στοιχεία της πόλης μας, όσα η κοινή αναγνώριση τοποθετεί στην κορωνίδα των αξιών του πολιτισμού μας, καθοδηγούν τις σκέψεις και τις ενέργειές μας, προσδιορίζουν τον αγώνα μας που αποβλέπει να μην είναι τα Γιάννινα – και μοναχά αυτά σε ολόκληρη την Ελλάδα – 101 ολόκληρα χρόνια μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους, ακόμα "τουρκοκρατούμενα", και άνθρωποι άσχετοι με την πόλη, και τους κατοίκους της, να διοικούν να διαχειρίζονται τις περιουσίες των Ευεργετών μας ανεξέλεγκτα; Να τις οδηγούν σε "κατάρρευση" και παρ’ όλα αυτά να χαρακτηρίζουν αυτές, τις γνήσιες – πέρα για πέρα ιδανικές – φωνές αντίστασης στην παρανομία και τον αυταρχισμό, "φωνές ακραίες" και "άσκοπες φλυαρίες", και να ζητάνε μάλιστα απέναντί τους να είμαστε "υπήκοοι" και όχι ελεύθεροι και υπεύθυνοι πολίτες.
  Δεν μπορούμε, τέλος, και δεν πρέπει να είμαστε "υπήκοοι" κανενός, ούτε ως Χριστιανοί. Και τούτο γιατί, όπως μας δίδαξαν οι καθηγητές μας στα σχολεία, ο Χριστιανισμός είναι η Θρησκεία της Αγάπης, της κατανόησης και της αδελφοσύνης. Η πίστη δεν επιβάλλεται άνωθεν, κερδίζεται από τους ανθρώπους ελεύθερα. Γνωστά σε όλους μας τα λόγια του Ιησού: "Όστις θέλει οπίσω μου ελθείν". Δε μιλάει πουθενά το Ευαγγέλιο για "υπακοή". Μιλάει για ελευθερία που κερδίζεται με την αλήθεια: "Γνώσεσθε την αλήθειαν και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς". Αυτό ακριβώς κάνουμε. Και το κάνουμε, όχι ως "υπήκοοι", όπως μας θέλουν κάποιοι, απαιτώντας εκ μέρους μας "υπακοή", αλλά ως ελεύθεροι πολίτες που είμαστε. Και ως ελεύθεροι άνθρωποι, όχι ως "υπήκοοι" αγωνιζόμαστε για την αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης και της νομιμότητας στην πόλη μας, για την προστασία δηλαδή και την εφαρμογή αυτών των θεσμών, χωρίς την ύπαρξη των οποίων, δεν υπάρχει Δημοκρατία, δεν υπάρχει ελευθερία, δεν υπάρχει ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
  Και είμαστε βέβαιοι πως αυτά ακριβώς τα στοιχεία τα οποία η κοινή αναγνώριση τοποθετούσε και τοποθετεί στην κορωνίδα των αξιών του πολιτισμού μας, αυτά τα στοιχεία πολύ σύντομα θα καρποφορήσουν και στην πόλη μας. Ήδη το ένα μετά το άλλο αρχίζουν να μπαίνουν στο περιθώριο τα κάθε είδους υποστυλώματα αυτού του στύλου της ανομίας που ακούει στο όνομα Παλαιά Κληροδοτήματα Ιωαννίνων και Σχολικές Περιουσίες της πόλης που προέρχονται από Κληροδοτήματα. Και όλο αυτό το σαθρό οικοδόμημα που διατηρήθηκε, επί τόσα χρόνια, και διατηρείται ακόμα, "σκανδαλωδώς και με αφανείς παρασκηνιακές παρεμβάσεις", σύντομα θα καταρρεύσει, όσο κι αν ορισμένοι πασχίζουν πως μπορούν να το θέσουν στην υπηρεσία μας, ζητώντας μάλιστα ως αντάλλαγμα να δείχνουμε "υπακοή" απέναντί τους, δηλαδή να αρνηθούμε το γνώρισμα -αυτό που καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξή μας- του ελεύθερου πολίτη.