Οι Ασπράγγελοι Ζαγορίου από την άνθηση ως την καταστροφή!

• Έδρα σήμερα του ενιαίου Δήμου Ζαγορίου, οι Ασπράγγελοι ήταν από τα χωριά της περιοχής που γνώρισαν εξαιρετική οικονομική άνθιση από τον 18ο αιώνα έως και τις παραμονές του δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Έζησαν όμως και μία μεγάλη τραγωδία που αποτέλεσε σταθμό στην ιστορία του χωριού, την σχεδόν ολοκληρωτική καταστροφή το 1943 από τη διαβόητη γερμανική μεραρχία Εντελβάις.
Οι δύο αυτές «πτυχές» της νεότερης ιστορίας της Δοβράς, όπως ήταν η παλιότερη ονομασία του χωριού, δηλαδή η ακμή και η ισοπέδωση, αποτυπώνονται με πολύ γλαφυρό τρόπο στην έκθεση φωτογραφίας με τίτλο «Δοβρά, χωρίον το πάντων ολβιώτερον» που παρουσιάζεται αυτή την περίοδο και μέχρι τις 29 Οκτωβρίου στο Ίδρυμα Ιωσήφ και Εσθήρ Γκανή (Σούτσου 26). Με αφορμή την ενδιαφέρουσα έκθεση, μίλησε στον «Π.Λ.» ο Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Ασπραγγέλων Χρήστος Ζαμπακόλας, αρχειονόμος ιστορικός.

Η συνέντευξη

• Κύριε Ζαμπακόλα τι θα δει ο επισκέπτης του Ιδρύματος Γκανή που θα περιηγηθεί στην έκθεση φωτογραφιών για τους Ασπραγγέλους;

-Στις φωτογραφίες της έκθεσης αξίζει να σταθούμε με μια πιο προσεκτική ματιά σε εκείνες των γνωστών φωτογράφων Σπύρου Μελετζή, Έλλης Παπαδημητρίου και Νέλλης Σουγιουλτζόγλου - Σεραϊδάρη (Nelly’s), που πέρασαν από το Ζαγόρι και τους Ασπραγγέλους τη δεκαετία του 1930. Ο Σπύρος Μελετζής φωτογραφίζει γυναίκες με ζαγορίσιες ενδυμασίες στο Μοναστήρι των Ασπραγγέλων με φόντο τη λίμνη της Λαψίστας που αποξηράνθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1950, ενώ μας δίνει μια εξαιρετική λήψη του χωριού των Ασπραγγέλων τραβηγμένη μέσα από ένα στάλο αιγοπροβάτων σε παρακείμενο λόφο. Η σμυρνιά φωτογράφος Έλλη Παπαδημητρίου φαίνεται πως προτιμά τα θρησκευτικά μνημεία του χωριού αφού οι φωτογραφίες της αποτυπώνουν την εκκλησία της Παναγίας και το Μοναστήρι των Ασπραγγέλων. Μάλιστα, οι φωτογραφίες της Ιεράς Μονής Ασπραγγέλων, η οποία είναι αφιερωμένη στη Γέννηση της Θεοτόκου, είναι ιδιαίτερης σημασίας για την ιστορία της μονής. Πρόκειται για τη μοναδική απεικόνιση του εσωτερικού περιβόλου πριν την καταστροφή του 1943 και τη μοναδική επίσης φωτογραφία του καμπαναριού που υπήρχε πάνω από την εξωτερική είσοδο της μονής και το οποίο, άγνωστο για ποιο λόγο, κατεδαφίστηκε στα μέσα της δεκαετίας του ‘30.
Επίσης, η γνωστή φωτογράφος Nelly’s μας παραδίδει μια εξαιρετική φωτογραφία χειμωνιάτικης λιακάδας στο πλημμυρισμένο μεσοχώρι του χωριού με τα παρακείμενα κτήρια να αντικατοπτρίζονται στα λιμνάζοντα νερά. Από την έκθεση δεν λείπουν βέβαια και φωτογραφίες γνωστών γιαννιωτών φωτογράφων όπως του Απόστολου Βερτόδουλου, ο οποίος εκπροσωπείται με μια φωτογραφία με την οποία απαθανατίζει γυναίκες του χωριού με τα μουλάρια τους στο δρόμο προς το πηγάδι.

• Δεν είναι όμως μόνο οι φωτογραφίες. Η έκθεση «Δοβρά, χωρίον το πάντων ολβιώτερον» πλαισιώνεται και από έξτρα υλικό. Μιλήστε μας και γι’ αυτό...

-Την έκθεση πλαισιώνουν δύο βιτρίνες με υλικό σχετικό και εξίσου ενδιαφέρον με τις φωτογραφίες. Για παράδειγμα, εκτίθεται τμήμα της κτητορικής επιγραφής του Σχολείου των Ασπραγγέλων που είχε χτιστεί το 1888 από τους αδελφούς Γεώργιο και Κωνσταντίνο Ρόγκο, εμπόρους στην Ολτέντζα της Ρουμανίας. Η επιγραφή είχε βρεθεί εντελώς τυχαία πριν μερικά χρόνια σε σωρούς ερειπίων στο χώρο όπου βρισκόταν το σχολείο. Στις βιτρίνες επίσης, μεταξύ άλλων, βλέπουμε οθωμανικά ταπιά (τίτλοι ιδιοκτησίας) οικιών που δεν υπάρχουν σήμερα, παλιά κλειδιά από πόρτες που τις «έφαγαν» οι φλόγες των Γερμανών Ναζί και πρόσοψη μικρής κασέλας με φιλντισένια σχέδια της περιόδου του 19ου αιώνα.

• Τι εντυπώσεις σας έχουν μεταφέρει μέχρι σήμερα οι επισκέπτες της έκθεσης;

-Την έκθεση έχουν ήδη επισκεφθεί δεκάδες συμπολίτες μας και είναι πραγματικά εντυπωσιακή η διαφορετική οπτική γωνία στην οποία εστιάζει ο κάθε επισκέπτης. Το πλήθος και η ποιότητα των φωτογραφιών, η έκταση του χωριού, το εντυπωσιακό μέγεθος των πετρόκτιστων οικιών, η μεγάλη εκκλησία του Αγίου Νικολάου του 1778, το επιβλητικό σχολείο του 1888, οι αστικές ενδυμασίες των κατοίκων είναι μερικά μόνο από τα σχόλια που διατυπώνουν όσοι την έχουν δει. Ανάμεικτα είναι τα συναισθήματα που δημιουργεί στον επισκέπτη η φωτογραφία με την οποία κλείνει η έκθεση, συναισθήματα που διακυμαίνονται μεταξύ λύπης και οργής. Πρόκειται για μια σπάνια φωτογραφία που ήρθε στο φως χάρη στο γιαννιώτη ερευνητή παλαιών φωτογραφιών Βασίλη Χολέβα, που αποτυπώνει στρατιώτες της εγκληματικής μεραρχίας Εντελβάις να φωτογραφίζονται την 15η Ιουλίου 1943 στο κεντρικό πηγάδι του χωριού με φόντο τους καπνούς των σπιτιών.

• Φαντάζομαι ότι η συμβολή του Ιδρύματος Γκανή για την προβολή πτυχών της νεότερης ιστορίας των Ασπραγγέλων υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική μέσω της διοργάνωσης και φιλοξενίας της έκθεσης...

-Έτσι ακριβώς είναι. Ως Πολιτιστικός Σύλλογος Ασπραγγέλων οφείλουμε πολλές ευχαριστίες στο Ίδρυμα Ιωσήφ και Εσθήρ Γκανή και ιδιαιτέρως στον Πρόεδρό του κ. Ναπολέοντα Μάργαρη, για τη διοργάνωση της έκθεσης «Δοβρά, χωρίον το πάντων ολβιώτερον». Φωτογραφική περιήγηση στους Ασπραγγέλους Ζαγορίου πριν από την καταστροφή από τους Γερμανούς Ναζί το 1943. Το Ίδρυμα Γκανή προσέφερε στον Πολιτιστικό μας Σύλλογο τη δυνατότητα να ανακαλύψει στο κοινό της πόλης των Ιωαννίνων την ιστορία ενός χωριού του Ζαγορίου που γνώρισε εξαιρετική οικονομική άνθιση από τον 18ο αιώνα έως και τις παραμονές του δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και που καταστράφηκε σχεδόν ολοκληρωτικά το 1943 από τη γερμανική μεραρχία Εντελβάις.
ΚΩΣΤΑΣ ΑΓΟΡΗΣ