«Με τη μνήμη αποφεύγουμε τα λάθη του παρελθόντος…»

• «Μνήμες σαν βροχή», είναι ο τίτλος της παραστατικής σύνθεσης που παρουσιάζει αυτή την περίοδο στο Ίδρυμα Ιωσήφ και Εσθήρ Γκανή η συμπατριώτισσά μας εικαστικός Λένα Ναυρόζογλου. Πρόκειται για ένα έργο αφιερωμένο στους Γιαννιώτες Εβραίους που έζησαν το δράμα του βίαιου ξεριζωμού από τους ναζί τον Μάρτιο του 1944 και της μεταφοράς τους στα γερμανικά στρατόπεδα του θανάτου απ’ τα οποία ελάχιστοι επέζησαν.
Με αφορμή την τόσο ρεαλιστική «αφήγηση» του σκοτεινού αυτού γεγονότος της ιστορίας της πόλης μας, η κ. Ναυρόζογλου μιλάει στον «Π.Λ.» για εκείνους που έγιναν άθελά τους πρωταγωνιστές του, για τη σημασία που έχει η διάσωση της ιστορικής μνήμης, αλλά και για την αύρα που αποπνέει το νεοκλασικό κτίριο του Ιδρύματος Γκανή.

Η συνέντευξη

Κ. Ναυρόζογλου, μιλήστε μου λίγο για τη σύνθεση που παρουσιάζετε στο Ίδρυμα Γκανή. Τι «αφηγείστε» μέσα από αυτή;

Η Εσθήρ και ο Ιωσήφ, Γιαννιώτες Εβραίοι, οικοδεσπότες και ιδιοκτήτες του Ιδρύματος, στην κεντρική και πρωταγωνιστική σύνθεση περιστοιχίζονται από πολλές τραυματικές, ιστορικές εικόνες του μαρτυρικού παρελθόντος, αλλά και λέξεις - φράσεις που στοίχειωσαν και βίωσαν δραματικά οι ίδιοι ή στη ζωή συγγενικών και φιλικών τους προσώπων. Ταυτόχρονα, ξεχωριστά φανταστικά πρόσωπα, τους «παρακολουθούν» με ορθάνοιχτα τα μάτια της ψυχής τους, εκφράζοντας τα έντονα συναισθήματα του πόνου, της απόγνωσης, της σύγχυσης, του φόβου, του θυμού, αλλά και της απόλυτης κατανόησης προς τα κύρια πρόσωπα της σύνθεσης γι’ αυτό το ανατρεπτικό, σοκαριστικό και βίαιο βίωμα τους.

Μιλάμε φυσικά για τον βίαιο εκτοπισμό των Γιαννιωτών Εβραίων από τους ναζί στα στρατόπεδα του Άουσβιτς και του Μπιρκενάου τον Μάρτιο του 1944. Πώς προέκυψε ο τίτλος «Μνήμες σαν βροχή»;

Επειδή το ζωγραφικό έργο έχει πολλές ιστορικές αναφορές, άμεσες και κατανοητές, αυτός ο αλληγορικός τίτλος, θεώρησα, ότι ήταν ο καταλληλότερος και ο πιο εξισορροπητικός. Φυσικά, πηγάζει και από τον μετεωρολογικό καιρό της γενέτειράς μας. Μνήμες, αρνητικές στην προκειμένη περίπτωση θυμίσεις, που πέφτουν σαν ατελείωτες σταγόνες βροχής, περικλείοντας αυτά που -κατά τη γνώμη μου- στωικά, υποσυνείδητα και βουβά κουβαλούσαν μέσα τους. Παρόλα αυτά, στην αυτοπροσωπογραφία τους, χαμογελούν και δείχνουν την πίστη και τη νίκη της ζωής και την ικανότητα που έδειξαν να ξεπεράσουν ακόμα και τις μεγαλύτερες δυσκολίες.

Τελικά, τι είναι εκείνο που διασώζει τη μνήμη και πόσο σημαντικό είναι για μας σήμερα να τη διατηρούμε;

Ο παρελθοντικός χρόνος είναι εκείνος που παράγει τη μνήμη, ενώ ο άνθρωπος συμβιώνει με τη μνήμη του, όπως ακριβώς η σκιά συμβιώνει με το σώμα του. Η συνεχής επανάληψη είναι αυτή που διασώζει τη μνήμη, δημιουργώντας μία άλλη μνήμη επί του παρόντος. Η μνήμη υπάρχει όσο υπάρχουν ακροατές να ακούνε και οι ίδιοι να μπορούν να τη μεταφέρουν. Μάλιστα, είναι σημαντικό, όταν είναι μία κορυφαία ιστορική μνήμη, να μπορεί να καταστεί ανεξίτηλη και ζωντανή, αποτελώντας πηγή γνώσης για το παρόν και το μέλλον, βοηθώντας μας να αποφύγουμε λάθη του παρελθόντος και να γίνουμε καλύτεροι μένοντας προσηλωμένοι σε ιδανικά και αξίες.

Τι αύρα αποπνέει για σας ο χώρος του Ιδρύματος Γκανή, ενός κτιρίου που βρίσκεται σε άμεση συνάφεια με την ιστορία της πολύπαθης Εβραϊκής Κοινότητας Ιωαννίνων;

Ακριβώς, αυτό το Ίδρυμα ήταν η αφορμή της έμπνευσής μου για τη συγκεκριμένη έκθεση, αλλά και οι άνθρωποι που ζούσαν μέσα σε αυτό το κτίριο με την κλασική, Γιαννιώτικη αρχιτεκτονική, πράγμα που δείχνει τον εντυπωσιακό βαθμό ώσμωσης Εβραίων και Χριστιανών Γιαννιωτών στον ειρηνικό –με τις όποιες μικροδιαφορές- μικρόκοσμό τους. Ένας χώρος, πάνω από όλα καλόγουστος, με όλα τα αυθεντικά αντικείμενα της οικογένειας Γκανή, που μαρτυρούν εν μέρει τον τρόπο ζωής τους. Ζωντανός, φιλικός και φιλόξενος, αποπνέοντας θετική αύρα. Σε όλο αυτό, βοηθάει πάντα το ανθρώπινο δυναμικό, που δεν είναι κανείς άλλος από τον δυναμικό και προοδευτικό πρόεδρο του Ιδρύματος, κ. Μάργαρη και την καλόκαρδη γραμματέα αυτού, κ. Θεμελή, που κάνουν οποιοδήποτε επισκέπτη του Ιδρύματος να νιώσει οικεία, άνετα και όμορφα συναισθήματα, δίνοντας ζωή και μέλλον σε κάτι που έχει ανάγκη να συνεχιστεί, για να μείνει ζωντανή η μνήμη του.

Από πού κυρίως αντλείτε έμπνευση για τις καλλιτεχνικές σας δημιουργίες;

Έμπνευση για εμένα είναι ο ίδιος ο άνθρωπος και τα βιώματα αυτού. Συγκεκριμένα, πιστεύω πως το έργο «Μνήμες σαν βροχή», που αναφέρεται στους τότε συμπατριώτες μας Γιαννιώτες Εβραίους είναι ένας φόρος τιμής από την πλευρά μου προς αυτούς, έστω και μετά θάνατον, δίνοντας ευρύτερους συμβολισμούς κατά του δράματος του ξεριζωμού, του άδικου, της σωματικής και ψυχικής καταρράκωσης, της τυραννίας και της βίας γενικώς, κάτι το οποίο ένιωσαν άμεσα και μέλη της δικής μου οικογένειας, μιας και τυχαίνει να είμαι απόγονος δεύτερης γενιάς από παππούδες πρόσφυγες της Μ. Ασίας. 
Αυτό το κληροδότημα που μας άφησαν αυτοί οι άνθρωποι, οφείλουμε να το διαφυλάξουμε με την υπεράσπιση της ελεύθερης βούλησης, της ανεξιθρησκίας, των ευρύτερα ατομικών δικαιωμάτων του ανθρώπου, διαγράφοντας τελικά τη στοχοποίηση στο διαφορετικό.

* * * 

«Μνήμες σαν βροχή» στο Ίδρυμα Γκανή 

Τα ξημερώματα της 25ης Μαρτίου 1944 οι Γιαννιώτες Εβραίοι συγκεντρώθηκαν δίπλα στη λίμνη της πόλης. Ανάμεσά τους βρισκόταν και μια νεαρή γυναίκα, η Εσθήρ Γκαμπάι μαζί με το σύζυγό της Ιακώβ και άλλα μέλη της οικογένειάς της... Τη συγκλονιστική στιγμή της σύλληψής τους, που βασίζεται στα φωτογραφικά τεκμήρια της εποχής, απεικονίζει η Λένα Ναυρόζογλου στο έργο της «Μνήμες σαν βροχή», φιλοτεχνημένο ειδικά για το Ίδρυμα Ιωσήφ και Εσθήρ Γκανή. 
Η σύνθεσή της αποτελεί ένα συνδυασμό ρεαλιστικής απεικόνισης, συμβολικής αναπαράστασης και βιωματικής ερμηνείας των γεγονότων που οδήγησαν στον αφανισμό της εβραϊκής κοινότητας των Ιωαννίνων... Οι ανθρώπινες μορφές προέρχονται απευθείας από τα ιστορικά τεκμήρια…
Με το έργο της Λένας Ναυρόζογλου «Μνήμες σαν βροχή» τα μέλη της εβραϊκής κοινότητας των Ιωαννίνων “επιστρέφουν”, 74 χρόνια μετά, κοντά στον τόπο της σύλληψής τους, στο σπίτι της Εσθήρ…
Διάρκεια έκθεσης έως 30 Ιανουαρίου.
Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα έως Παρασκευή 9 π.μ. έως 2 μ.μ. Κάθε Τετάρτη απόγευμα: 6 μ.μ. έως 9 μ.μ..